تشخیص سرطان روده بزرگ

تشخیص سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه فوق العاده مهم است. بنابراین علاوه بر انجام دستوراتی که باعث کاهش یا از بین بردن فاکتورهای خطرساز در سرطان روده می شود، پزشکان اقدام به بیماری یابی (Screening) می کند. برای بیماریابی (Screening) در مورد سرطان روده بزرگ، افراد را در گروه های مختلف طبقه بندی می کنند و هر فرد در یکی از گروه های ذکر شده قرار می گیرد.

راه ها و روش های تشخیص

روشها و آزمایشات مختلفی برای تشخیص سرطان روده بزرگ وحود دارد.

• کم خونی 

سرطان روده ی بزرگ در قسمت کولون راست یا کولون بالارونده دیرتر از موارد مشابه در سمت چپ یا کولون نزولی تشخیصی داده می شوند زیرا، مدفوع در این ناحیه رقیق، حتی آبکی بوده و بیمار دچار علائمی مثل یبوست یا تغییر در حالت اجابت مزاج نمی شود، در این حالت، تومور وقتی به اندازه کافی رشد کرد و در اثر تماس بعضی از بقایای مواد غذایی دچار آسیب شده خونریزی می کند. خونریزی معمولاً خفیف بوده و تغییری در رنگ مدفوع ایجاد نمی کند اما اگر طول بکشد باعث ایجاد کم خونی از نوع فقر آهن می شود. بر اساس همین آگاهی است که وقتی پزشکان با یک بیمار مبتلا به کم خونی به خصوص اگر از نوع فقر آهن باشد، همچنین بیمار یک مرد یا زن مسن باشد، برخورد می کنند تا آخرین قدم از روش های تشخیص سرطان روده بزرگ برای تشخیص علت از دست رفتن خون را بر می دارند چه بسا در مسیر همین قدم های تشخیصی به یک توده ی سرطانی در روده ی بزرگ برسند.

• مثبت شدن آزمون خون مخفی در مدفوع
  

یکی از اقدامات تشخیصی سرطان روده بزرگ استفاده از اثبات خون در مدفوع فرد می باشد. انجام یک تست نیاز به حوصله بیمار و دقت آزمایشگاه دارد. در این روش از سه بار مدفوع متوالی و هر بار از دو قسمت مدفوع (جمعاً 6 نمونه) نمونه گیری می شود. برای آنکه آزمایش به اشتباه گزارش نشود، باید 3 روز قبل از نمونه گیری، مصرف آسپرین قطع شود (قطع قرصهای 80 و 100 میلی گرمی مورد استفاده در بیماریابی قلبی-عروقی ضرورت ندارد). طی 3 روز قبل از نمونه گیری بیمار باید از خوردن گوشت قرمز، گوشت مرغ، ماهی و سبزیجاتی مثل شلغم، ترب پرهیز کند. مصرف ویتامین C، باعث منفی شدن کاذب تست می شود. در یک مطالعه ی کلی مشخص شده است که حدود 3 درصد افراد معمولی جامعه، تست خون مخفی در مدفوع مثبت دارند. اگر طی بیماریابی متوجه تست مثبت در یک فرد شدیم، لازم است کولونوسکوپی کامل انجام دهیم و هر پولیپ روده که مشاهده کردیم، خارج کنیم. اگر کولونوسکوپی انجام شود و چیزی وجود نداشته باشد، قدم بعدی برای تشخیص سرطان روده بزرگ (شامل تست خون مخفی در مدفوع و…) 10 سال بعد انجام شود زیرا کولونوسکوپی نرمال در یک فرد معمولی و بدون فاکتور خطر ساز جدی، خیال ما را تا 10 سال آینده راحت می کند. حدود 15 درصد کسانی که تست مثبت دارند، در بررسی تکمیلی به تشخیص سرطان روده ی بزرگ می رسیم و البته خوشبختانه در مراحل اولیه. میزان حساسیت تست خون مخفی در مدفوع حدود 40 تا 50 درصد است یعنی تنها 40 تا 50 درصد کسانی که سرطان روده ی بزرگ دارند، خونریزی در حد مثبت شدن تست می کنند بنابراین منفی شدن یک تست خون مخفی به معنای نبودن صد در صد سرطان نیست.

بسیاری از جراحان آن را ضروری نمی دانند. بر عکس اگر بیمار مبتلا به سرطان رکتوم (مرحله انتهایی روده ی بزرگ قبل از راست روده) باشد، انجام ام.آر.آی (MRI) و همچنین سونوگرافی از طریق رکتوم می تواند در تشخیص میزان درگیری بافت های لگن مؤثر باشد.

• کاربرد رادیوگرافی قفسه صدری

از این وسیله تشخیصی برای آگاهی از وجود یا عدم وجود متاستاز (دست اندازی) در ریه استفاده می شود.

• اسکن PET

این روش تصویر برداری، حساسترین تست در روش های تشخیص سرطان روده بزرگ برای کشف برگشت سرطان در بیماری است که تحت عمل جراحی قرار گرفته و اکنون در آزمایشات انجام شده و پیگیری بیمار متوجه افزایش مجدد CEA شده ایم. اما نمی دانیم که برگشت سرطان ناشی از محل اولیه سرچشمه می گیرد یا اینکه یک متاستاز دوردست اکنون رشد کرده و باعث افزایش CEA شده است.

دسته بندی بیماران

در ادامه دسته بندی افراد مستعد ابتلا به سرطان روده بزرگ و راه ها و روش های تشخیص برای هر دسته بیان شده است. پیگیری فرایند تشخیص بسیار حائز اهمیت است و بلافاصله باید برای فرایند درمان سرطان اقدام نمود.

• وراثت

گروه اول: کسانی که یکی از بستگان درجه اول آنها (مثل پدر، مادر، خواهر، برادر، فرزند) مبتلا به سرطان روده ی بزرگ شده است و سن فرد به هنگام ابتلا بالاتر از 60 سال بوده است مثلاً آقای محمد شریفی 42 ساله، پدرش در سن 65 سالگی (بالاتر از 60) به سرطان روده بزرگ مبتلا شده است. در این حالت اقدامات تشخیص سرطان روده بزرگ باید از سن 40 سالگی شروع شود که موارد زیر را شامل می شود:

1. سالی یک بار آزمایش خون مخفی در مدفوع

2. سیگموییدسکوپی (مشاهده 60 سانتی متر ابتدای روده ی بزرگ از طرف مقعد) هر 5 سال یک بار یا کولونوسکوپی کامل هر 10 سال یک بار که می تواند جانشین دو اقدام فوق باشد.

گروه دوم: حالتی را در نظر بگیرید که پدر آقای محمد شریفی در 55 سالگی (کمتر از 60 سالگی) به سرطان روده ی مبتلا شده است. در این حالت تشخیص سرطان روده بزرگ از سن 40 سالگی شروع می شود و شامل:

1. سالی یک بار آزمایش خون مخفی در مدفوع

2. کولونوسکوپی کامل هر 3 تا 5 سال.

یعنی آقای محمد شریفی الان باید آزمایش خون مخفی بدهد، همچنین کولونوسکوپی کامل انجام شود اگر منفی بود، کولونوسکوپی کامل مجدد، 3 تا 5 سال بعد می باشد. اگر پدر آقای محمد شریفی، سن بالاتر از 60 سال به هنگام ابتلا داشت پسر بزرگتر (برادر آقای محمد شریفی) هم مبتلا به سرطان روده بزرگ بود، آقای محمد شریفی در گروه دوم قرار می گرفت.

• کولیت اولسراتیو

گروه سوم: بیماران مبتلا به کولیت اولسروز (التهاب زخمی کولون) در این گروه قرار می گیرند. نحوه تشخیص سرطان روده بزرگ این گروه از بیماران به میزان درگیری کولون در بیماری کولیت اولسراتیو بستگی دارد. اگر تنها قسمتی از کولون در بیماری کولیت اولسراتیو (منظور کولون چپ یا کولون نزولی است) درگیر شده باشد، بیماریابی که شامل کولونوسکوپی هر 1 تا 2 سال می باشد، حدوداً 10 تا 12 سال پس از شروع سرطان روده بزرگ آغاز می شود اما اگر تمام کولون درگیر شده باشد، کولونوسکوپی هر 1 تا 2 سال یکبار، حدوداً 7تا8 سال پس از شروع بیماری آغاز می شود. در این کولونوسکوپی ها، نمونه های متعدد از بیمار گرفته می شود و هرگاه اثری از بدخیمی یا دیسپلازی حتی با درجات پایین مشاهده شد، در مورد خارج کردن تمام کولون با فرد صحبت می شود.

• سندرم لینچ

گروه چهارم : در لغت شناسی پزشکی به لغتی با عنوان «سندرم لینچ» برخورد می کنیم. اگر فردی دارای خصوصیات زیر باشد مبتلا به سندرم لینچ است و تشخیص سرطان روده بزرگ اختصاصی به عنوان یک گروه جداگانه دارد:

1- سه مورد یا بیشتر سرطان روده بزرگ در فامیل داشته باشد.

2- دو نفر از این سه نفر، خویشاوندی درجه یک با هم داشته باشند. مثلاً سه نفر از خانواده ی آقای محمد شریفی مبتلا به سرطان باشند که یکی مادربزرگ مادری ایشان و دیگری دایی ایشان باشد.

3- یکی از این سه نفر، به هنگام ابتلا سن زیر 50 سال داشته باشد، مثلاً دایی آقای شریفی در 48 سالگی سرطان روده ی بزرگ گرفته است.

4- بیماران از دو نسل جداگانه باشند (مثل مادربزرگ و دایی آقای شریفی).

با وجود شرایط ذکر شده می گوییم آقای محمد شریفی مبتلا به سندرم لینچ است و لازم است بیماریابی دقیق در مورد ایشان انجام شود که شامل:

1. بیماریابی از سن 25 سالگی شروع شود.

2. کولونوسکوپی هر 2 سال یک بار انجام شود.

3. چون مبتلایان به سندرم لینچ در خطر سرطان رحم و تخمدان نیز هستند، تمامی خواهران آقای شریفی، همچنین زنان فامیل که در تقسیم بندی جزء سندرم لینچ قرار می گیرند باید در فواصل مختلف تحت سونوگرافی لگن و همچنین نمونه برداری از آندومتر رحم قرار گیرند. توجه داشته باشید که پزشکان وقتی با یک بیمار مبتلا به سرطان روده  بزرگ یا رحم یا تخمدان روبرو می شوند. بلافاصله از خود می پرسند که آیا بیمار جزء سندرم لینچ است یا خیر، اگر هست توصیه لازم به او و سایر اعضاء خانواده می شود تا به موقع بیماریابی شده و خدای ناکرده در صورت اثبات بیماری، اقدام درمانی هر چه سریعتر آغاز شود.

• خونریزی مقعد

گروه پنجم: یک جوان 18 ساله به علت خونریزی از مقعد به پزشک متخصص سرطان روده مراجعه می کند. پس از انجام بررسی های تشخیص سرطان روده بزرگ، متوجه می شویم که صدها پولیپ در روده بزرگ او قرار دارد. وقتی از پولیپ روده نمونه برداری می کنیم، جواب می آید که پولیپ ها از نوع آدنوماتوز هستند، بیمار برای جراحی از نوع توتال کولکتومی (خارج کردن تمام روده ی بزرگ) به همراه آناستوموز ایلئوآنال (اتصال انتهای روده ی کوچک به مقعد) معرفی می گردد. به چنین بیماری گفته می شود که مبتلا به سندرم پولیپوز (پولیپ های زیاد) است.

اگر کولون خارج نشود، صددرصد این بیماران تا 40 سالگی مبتلا به سرطان روده بزرگ می شوند. بنابراین، خانواده ی این افراد و به خصوص فرزندان او در آینده، لازم است اقدامات بیماریابی که شامل سیگموییدسکوپی (مشاهده سیگومیید) می باشد، از سنین بلوغ شروع شده، سالیانه تکرار گردد و به محض مشاهده ی پولیپ های آدنوماتو، بیمار برای جراحی معرفی گردد.

• سرطان های زنان

گروه ششم: خانم هایی را شامل می شود که قبلاً مبتلا به سرطان پستان، رحم و یا تخمدان شده و اکنون قرار است از نظر سرطان روده بزرگ بررسی شوند. نحوه ی برخورد پزشکان با این گروه، دقیقاً مشابه برخورد با بیماران گروه اول و دوم است یعنی مشابه بستگان درجه اول مبتلا به سرطان کولون.

گروه هفتم: یا آخرین گروه افراد معمولی هستند یعنی در هیچکدام از گروه های هفت گانه ذکر شده در تشخیص سرطان روده بزرگ قرار نمی گیرند. در این گروه باید تشخیص سرطان روده یزرگ از سن 40 سالگی و با معاینه مقعد توسط انگشت به صورت سالیانه آغاز شود. اگر در این 10 سال فرد مشکلی پیدا نکرد و به سن 50 سالگی رسید از سن 50 سالگی به بعد باید:

1- سالیانه تست خون مخفی در مدفوع

2- سیگموییدسکوپی در 2 سال متوالی و اگر تشخیص سرطان روده بزرگ منفی بود هر 3 تا 5 سال یک بار تا آخر عمر. تفاوت این گروه با گروه اول در زمان شروع سیگموییدسکوپی است یعنی اولین سیگموییدسکوپی گروه اول در 40 سالگی و در گروه افراد معمولی در 50 سالگی آغاز می شود.

منبع: کتاب سرطان های شایع دستگاه گوارش به زبان ساده