اسهال زمانی رخ می‌دهد که مدفوع خارج شده از روده شل یا آبکی می‌شود. اسهال یعنی خارج شدن مدفوع شل یا آبکی در 3 بار یا بیشتر در روز (یا بیشتر از حد معمول). اسهال هنگامی رخ می‌دهد که دیواره داخلی روده قادر به جذب مایعات نباشد یا تا حد زیادی مایعات ترشح کند. دلایل زیادی برای این وضعیت از جمله عفونت و التهاب وجود دارد. بسیاری از موارد اسهال خود به خود برطرف می‌شوند و به درمان خاصی نیازی ندارند. با این وجود، در هر موردی از اسهال باید با نوشیدن مایعات زیاد، میزان آب بدنتان را بالا نگه دارید و به اصطلاح هیدراته شوید.
فهرست مطالب
علل اسهال
اسهال می‌تواند دلایل مختلفی ازجمله موارد زیر داشته باشد.
- عفونت (ویروسی، باکتریایی یا انگلی). اسهال عفونی بیشتر در اثر ویروس‌های منتقل شده از فردی به فرد دیگر، یا با خوردن یا آشامیدن غذا یا آب آلوده به ویروس‌ها، باکتری‌ها یا یک انگل به وجود می‌آید.
- تغییری در رژیم غذایی
- عدم تحمل غذا (به عنوان مثال برخی از افراد بعد از خوردن غذاهایی که حاوی فروکتوز (نوعی قند) یا شیرین کننده‌های مصنوعی مانند سوربیتول و مانیتول هستند، دچار اسهال می‌شوند).
- نوشیدن بیش از حد نوشیدنی‌های الکلی.
- بیماری‌های روده مانند بیماری التهابی روده (کولیت زخم کننده معده یا بیماری کرون)، بیماری سلیاک یا سندروم روده‌ی تحریک پذیر (IBS)
- سوء جذب (مثلاً به دلیل مشکلات لوزالمعده).
- جراحی (مثلاً وقتی بخشی از روده برداشته شده است).
- برخی از داروها می‌توانند به عنوان یک عارضه جانبی باعث اسهال شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها یک نمونه شایع برای این مشکل می‌باشند. این داروها می‌توانند تعادل باکتری‌ها را در دستگاه گوارش مختل کنند که می‌تواند منجر به اسهال شود. نمونه های دیگری از داروهایی که می توانند باعث اسهال شوند شامل برخی از آنتی اسیدها و قرص‌های دیابت است.
اسهال در كودكان بسیار كوچك، اغلب در اثر عفونت‌های ویروسی ایجاد می‌شود. عفونت‌های روتاویروس (Rotavirus) یک دلیل شایع این امر است، اما با واکسن روتاویروس این خطر کاهش می‌یابد که می‌تواند از ابتلا به گاستروانتریت (یا کاهش خطر ابتلا به گاستروانتریت شدید) ناشی از عفونت روتاویروس جلوگیری کند. بسیاری از ویروس‌های دیگری نیز وجود دارند که معمولاً باعث بروز اسهال در نوزادان و کودکان نوپا می‌شوند.
چه زمانی برای اسهال باید به پزشک مراجعه کنیم؟
بیشتر افراد گاهی در طول زندگی خود دچار یک دوره اسهال شده‌اند یا می‌شوند. به طور کلی، این مسئله پس از چند روز برطرف می‌شود. البته در صورت وجود موارد زیر باید به پزشک مراجعه کرد:
- کودک یا فرد مسنی مبتلا به اسهال شدید شده است، زیرا ممکن است بدن او به سرعت کم آب شود.
- اسهال در افراد بزرگ‌سال و سالم بیش از 5 روز ادامه داشته باشد.
- اسهال با اقدامات خود درمانی و درمان خانگی بهبود نیافته است.
- در مدفوع خون قرمز روشن وجود دارد، یا مدفوع تیره و کدر است.
- اسهال حاوی مخاط است.
- مدفوع دارای چربی بالایی است که ممکن است به صورت مدفوع کم رنگ، چرب، با بویی بسیار ناخوشایند دیده شود که شستشوی آن دشوار است.
- علائم آن شامل تب، بثورات پوستی یا گرفتگی معده یا یک احساس کلی ناخوشی باشد.
- استفراغ، ضعف و سرگیجه داشته باشید.
- دچار کاهش وزن شده‌اید
- علائم کمبود آب بدن داشته باشید (تشنگی، کمبود انرژی، دفع ادرار کمتر از حد نرمال، سرگیجه، یا وقتی پوست پشت دست خود را بگیرید و به بالا بکشید، پوست خیلی کند به شکل قبلی خود برمی‌گردد)
- یبوست بعد از اسهال.
- اسهال ارتباطی با مصرف یک دارو داشته است و خوب نمی‌شود.
- اگر یک بیماری یا مشکلی مانند دیابت نوع 1، نارسایی قلبی یا نارسایی کلیه از قبل داشته‌اید
اگر فرزند شما اسهال دارد، در صورت وجود علائم زیر او را سریعاً نزد یک پزشک ببرید:
- علائم کم آبی بدن
- اسهال بیش از 48 ساعت
- استفراغی که مانع از پایین رفتن و ماندن مایعات در بدن می‌شود.
- خون یا چرک در مدفوع آن‌ها
- بثورات پوستی همراه با اسهال
- تب بالای 38 درجه سانتی‌گراد
- درد شدید در شکم.
- یا اگر کودک احساس سستی، سردی، بی‌حالی دارد و رنگ پریده یا ناخوش به نظر می‌رسد.
تشخیص و آزمایش
پزشک در مورد علائم شما و اینکه چه مدت اسهال دارید و درباره‌ی غذایی که خورده‌اید و هر نوع دارویی که مصرف می‌کنید، از شما سؤال خواهد کرد. وی برای بررسی علائم کم‌آبی و دلایل احتمالی اسهال شما را معاینه می‌کند.
ممکن است برای معاینات بیشتر، آزمایش مدفوع را توصیه کند که در این صورت باید نمونه مدفوعی را به آزمایشگاه بدهید. آزمایش خون نیز ممکن است توصیه شود.
بسته به علائم شما، پزشک ممکن است شما را برای ارزیابی و آزمایش‌های بیشتر به متخصص بیماری‌های گوارش ارجاع دهد.
چه نوع داروهای OTC(قابل‌فروش بدون نسخه) اسهال را درمان می‌کند؟
شما می‌توانید بدون نسخه پزشک، داروهای OTC (بدون نسخه) را خریداری کنید. برخی از داروهای OTC می‌توانند در صورت ابتلا به اسهال، به شما کمک کنند تا حالتان بهتر شود. این داروها را داروهای ضد اسهال میگویند. داروهای ضد اسهال شامل موارد زیر است:
- لوپرامید (با یک نام تجاری: Imodium)
- سوسمالیسیل بیسموت (با دو نام تجاری: Kaopectate، Pepto-Bismol).
از بیسموت ساب‌سالیسیلات نیز می‌توان برای دل درد یا دل پیچه استفاده کرد.
داروهای OTC بند آورنده‌ی اسهال چگونه کار می‌کنند؟
لوپرامید سرعت حرکت سریع مواد در روده‌ها (شکم) را کند می‌کند. این کار اجازه می‌دهد تا مایعات بیشتری جذب بدن شما شود. این به شما کمک می‌کند تا اسهال کمتری داشته باشید و مدفوع بیشتری در روده‌تان تشکیل شود.
سوسمالیسیل بیسموت نحوه حرکت مایعات در روده شما را متعادل می‌کند. همچنین باعث کاهش التهاب می‌شود و مانع از رشد باکتری‌ها و ویروس‌هایی در معده و روده‌ها می‌شود که باعث بروز اسهال می‌شوند.
چگونه با اطمینان می‌توانم داروهای ضد اسهال OTC مصرف کنم؟
قبل از مصرف داروهای ضد اسهال OTC، دستورالعمل‌های موجود در برچسب حقایق دارویی آن‌ها را بخوانید. این به شما می‌گوید که چه مقدار دارو و چند بار آن را مصرف کنید. اگر سؤالی دارید با پزشک یا داروخانه تماس بگیرید. نوع داروی ضد اسهال و زمانی که آن را مصرف کرده‌اید را ثبت کنید. اگر نیاز به مراجعه به پزشک دارید، این لیست را با خود داشته باشید.
برای اطمینان از مصرف مقدار مناسب دارو، از نکات زیر پیروی کنید:
- فقط مقدار توصیه شده در برچسب دارو را مصرف کنید. فکر نکنید که مصرف داروی بیشتر، بهتر یا سریع‌تر تأثیر می‌گذارد. مصرف بیش از مقدار توصیه شده می‌تواند خطرناک باشد.
- اگر دارویی مصرف می‌کنید که پزشک تجویز کرده است، از پزشک خود بپرسید که آیا مصرف داروهای ضد اسهال OTC صحیح است یا خیر.
- بیش از 1 داروی OTC بند آورنده‌ی اسهال را به طور همزمان استفاده نکنید، مگر اینکه پزشکتان بگوید که مشکلی ندارد. این داروها ممکن است ترکیبات فعال مشابهی داشته باشند و می‌توانند مواد دارویی بیش از حدی را وارد بدن کنند.
نحوه‌ی نگهداری از داروهای ضد اسهال OTC چگونه است؟
تمام داروها را دور از دسترس و دید کودکان و خردسالان قرار دهید. داروها را در جای خنک و خشک نگه دارید. این کار به جلوگیری از کاهش تأثیر آن‌ها کمک می‌کند. داروها را در حمام یا کابینت حمام نگهداری نکنید. این مکان‌ها اغلب گرم و مرطوب هستند.
مواردی که باید در هنگام مصرف داروها در نظر گرفته شود.
افراد بزرگ‌سال و سالم معمولاً دچار عوارض جانبی ناشی داروهای ضد اسهال نمی‌شوند؛ اما در صورت مسن بودن یا داشتن مشکلات جسمی و بیماری، فرد ممکن است این عوارض جانبی را تجربه کند. در صورت مشاهده هرگونه عارضه جانبی با پزشک خود تماس بگیرید.
عوارض جانبی مصرف داروی لوپرامید می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درد شکم
- یبوست
- سرگیجه
- حالت تهوع یا استفراغ
عوارض جانبی مصرف داروی بیسموت شامل موارد زیر است:
- یبوست
- مدفوع سیاه و / یا سیاه شدن زبان
- صدای زنگ در گوش یا وزوز کردن گوش
چه کسانی نباید داروهای ضد اسهال مصرف کنند؟
اگر علت بروز اسهال، باکتری یا انگل باشد، داروهای ضد اسهال مصرف نکنید. اگر “دل درد یا دل پیچه” دارید، بدن شما نیاز دارد که از شر باکتری یا انگلی که باعث اسهال شده است خلاص شود. در این شرایط، قطع اسهال در واقع می‌تواند شرایط شما را بدتر کند. اگر فکر می‌کنید عفونت باکتریایی یا انگلی دارید، باید به یک پزشک مراجعه کنید.
به کودکان 2 ساله یا کوچک‌تر داروی لوپرامید ندهید، مگر اینکه پزشک بگوید که اشکالی ندارد. قبل از استفاده از لوپرامید برای کودکان بزرگ‌تر نیز با پزشک مشورت کنید.
اگر تب دارید نباید لوپرامید مصرف کنید. اگر تا به حال بثورات یا واکنش آلرژیک بعد از مصرف آن داشته‌اید از آن استفاده نکنید. در صورت داشتن مدفوع خونی (اسهال خونی) یا سیاه، لوپرامید مصرف نکنید. این موارد ممکن است نشانه‌های یک مشکل جدی مانند عفونت باکتریایی باشد.
برخی از افراد به آسپیرین یا سایر داروهای سالیسیلات حساسیت دارند. این افراد نباید داروی بیسموت ساب‌سالیسیلات (Pepto Bismol مصرف کنند. به کودکانی که سن آن‌ها کمتر از 12 سال یا کمتر است، داروی بیسموت ساب‌سالیسیلات ندهید. همچنین این دارو را به كودكان يا نوجواناني كه ممكن است آنفولانزا يا آبله مرغان داشته باشند، ندهيد. این کار خطر ابتلا به سندرم رای (Reye syndrome) را در آن‌ها افزایش می‌دهد. این یک بیماری جدی است که می‌تواند منجر به مرگ شود.
آیا داروهای بند آورنده‌ی اسهال می‌توانند وقتی با داروهای دیگری مصرف می‌شوند، مشکل ایجاد کنند؟
مصرف برخی داروها با داروهای ضد اسهال می‌تواند خطر بروز عوارض جانبی را افزایش دهد. داروهای بیسموت ساب‌سالیسیلات نیز ممکن است با برخی از داروهای دیگر تداخل پیدا کنند، بنابراین نمی‌توانند درست عمل کنند. اگر هر یک از داروهای زیر را مصرف می‌کنید، قبل از مصرف لوپرامید یا بیسموت ساب‌سالیسیلات، از پزشک خود بپرسید:
- آنتی بیوتیک ها
- داروهای ضد ویروسی برای ویروس نقص ایمنی انسان (HIV)
- داروهای مسکن تجویز شده
- داروهای رقیق کننده خون
- داروهای نقرس
- داروهای آرتروز
- داروهای دیابت
همچنین اگر از داروهای تسکین دهنده درد یا داروهای سرماخوردگی استفاده می‌کنید، قبل از مصرف داروی بیسموت ساب سالیسیلات از پزشک خود بپرسید. این داروها ممکن است حاوی آسپیرین باشند که همان سالیسیلات است. اگر بیش از یک مورد از این داروها را به طور همزمان مصرف کنید، ممکن است مقدار بیش از حدی از سالیسیلات وارد بدنتان کنید.
راه‌های پیشگیری و قطع اسهال شدید علاوه بر مصرف دارویی
بیشتر افراد بزرگ‌سال گاهی اسهال را تجربه می‌کنند. بیشتر افراد برای اسهال عفونی، نیازی به درمان خاصی ندارند زیرا این مشکل معمولاً طی دو روز بهبود می‌یابد. با این وجود نوشیدن مایعات فراوان برای پر آب نگه داشتن بدن بسیار مهم است. این امر به ویژه برای کودکان و نوزادان بسیار اهمیت دارد.
مایعات فراوان بنوشید.
اگر اسهال دارید باید مایعات زیادی بنوشید. مایعات مناسب عبارت‌اند از:
- آب؛ اما اگر کمبود آب بدن بسیار شدید باشد، آب به تنهایی ناکافی است.
- مایعات آب رسان خوراکی (قابل تهیه از داروخانه‌ها) نه تنها جایگزین آب مورد نیاز برای آب از دست رفته بر اثر اسهال یا کم آبی بدن ناشی از استفراغ است، بلکه حاوی الکترولیت‌های مهمی هستند که باید جایگزین شوند. محصولات موجود شامل Gastrolyte، Hydralyte، Pedialyte و Repalyte می‌باشند. این داروها باید دقیقاً با دستورالعمل‌های سازنده مخلوط شوند. در هنگام باز کردن درب محصول و درست کردن دارو، توجه به تاریخ انقضای محلول‌های آب‌رسان (هیدراتاسیون) بسیار اهمیت دارد.
- کوردیال (کنسانتره میوه) رقیق شده (یک واحد کنسانتره در 20 واحد آب).
- نوشیدنی یا آب میوه‌ی رقیق (یک واحد آب میوه یا نوشابه در 5 واحد آب).
آب لیموی رقیق نشده یا سایر نوشیدنی‌های رقیق نشده ننوشید، زیرا مقدار بالای گلوکز آن‌ها ممکن است مایعات را به داخل روده بکشاند و باعث اسهال بیشتر می‌شود. همچنین، از نوشیدنی‌های آب رسان ورزشی نیز استفاده نکنید.
اگر حالت تهوع دارید، اغلب مایعات جرعه جرعه مصرف کنید. حتی اگر بعد از نوشیدن استفراغ کنید، احتمالاً مقداری مایعات جذب بدنتان خواهد شد. اگر مایعات ننوشید، بدنتان کم آب‌تر می‌شوید.
کم‌آبی شدید بدن، به درمان در بیمارستان نیاز دارد و باید با تزریق مایعات داخل وریدی (سرم) درمان شود.
غذای سالم بخورید.
در صورت ابتلا به التهابات دستگاه گوارش همراه با اسهال و استفراغ، میزان مصرف غذای خود را محدود کنید. البته نباید مصرف مایعات را محدود کنید.
اگر اسهال دارید، از مصرف کافئین (چای، قهوه، نوشیدنی‌های کولا) و غذاهای چرب و پرروغن، بسیار شیرین یا دارای فیبر بالا پرهیز کنید. محصولات لبنی ممکن است علائم را تشدید کند، اما ماست (که لاکتوز کمتری نسبت به شیر دارد) ممکن است قابل تحمل باشد.
خوردن غذای جامد را آرام آرامی از سر بگیرید و غذاهایی که کم شیرینی، کم‌چربی و دارای فیبر کم باشند را انتخاب کنید. این خوراکی‌های می‌توانند شامل بیسکویت‌های ترد، سیب‌زمینی آب پز، برنج ساده یا نان تست باشند. برای 48 ساعت، مصرف غذاهای چرب، شیرین یا تند را محدود کنید.
برخی از افراد ممکن است مدتی پس از برطرف شدن اسهال، قادر به تحمل لاکتوز نباشند (عدم توانایی هضم قندهای شیر). اگر این مشکل بیش از یک یا 2 هفته ادامه پیدا کند، باید به سراغ درمان‌های پزشکی بروید.