درد و سوزش در ناحیه‌ی مقعد یکی از مشکلات بسیار شایع است. تقریبا در تمامی مواد، علت ایجاد کننده‌ی درد و سوزش مقعد، یک عامل خوش‌خیم و بی‌خطر است. این درد می‌تواند بسیار شدید باشد چرا که در ناحیه مقعد و رکتوم عصب‌های بسیار زیادی وجود دارند. بیماری‌های بسیاری که باعث درد و سوزش مقعد می‌شوند، معمولا باعث بروز خونریزی نیز می‌شوند که بیشتر از آن که مهم و جدی باشد برای بیمار بسیار دلهره‌آور است.
علت درد و سوزش مقعد را معمولا می‌توان به راحتی تشخیص داد و این درد را معمولا می‌توان با تجویز داروهای مسکن و غوطه‌ور شدن در آب گرم، برطرف کرد.
علائم مربوط به مقعد یا مشکلات روده‌ای مانند یبوست یا خونریزی از مقعد می‌توانند گاهی بسیار جدی باشند و به سرطان روده و رکتوم منتهی شوند. بسیار مهم و حیاتی است که برای رفع مشکل خود و درمان آن اقدام کنید تا این نگرانی را برطرف کنید.
فهرست مطالب
علل احتمالی درد و سوزش مقعد
- سرطان مقعد یا رکتوم. سرطان مقعد یکی از سرطان‌هایی است که بسیار کمتر شایع است و در کانال مقعد شکل می‌گیرد. کانال مقعد یک دهانه‌ی کوچک است در انتهای رکتوم یا همان راست روده است که از طریق آن مدفوع از روده خارج می‌شود. ابتلا به سرطان مقعد می‌تواند علائمی مانند درد و سوزش مقعد و خونریزی از مقعد را ایجاد کند.
- فیشر یا زخم مقعد (یک پارگی کوچک در سطح داخلی کانال مقعد). فیشر آنال یا زخم مقعد به معنای یک پارگی کوچک در غشای مخاطی در سطح داخلی مقعد است. فیشر آنال زمانی ایجاد می‌شود که شما سعی دارید، مدفوع بزرگی را از بدن خود خارج کنید. زخم مقعد معمولا باعث درد و خونریزی از مقعد می‌شود. همچنین ممکن است در عضلات حلقوی اطراف مقعد اسپاسم و گرفتگی ایجاد شود.
- خارش مقعد. خارش ممکن است در هر جایی در اطراف یا داخل مقعد ایجاد شود. ممکن است با خاراندن این ناحیه، میزان خارش آن شدیدتر شود. این حالت می‌تواند به یک مشکل جدی تبدیل شود. پزشک شما می‌تواند به شما کمک کند که این خارش را برطرف کنید. ممکن است دلیل اصلی خارش مقعد مشخص نباشد. مرطوب بودن محیط اطراف مقعد، خوردن برخی نوشیدنی‌ها یا غذاهای خاص و یا پوشیدن لباس‌های تنگ از دلایل شایع خارش مقعد هستند. دلایلی که در ادامه گفته می‌شوند نیز می‌توانند باعث خارش مقعد شوند.
- فیستول مقعد (وجود یک کانال غیرطبیعی بین مقعد و رکتوم که به پوست اطراف محیط خارج مقعد راه دارد)
- درد دنبالچه
- یبوست مزمن
- بیماری کرون (یک نوع بیماری التهابی روده)
- اسهال (باعث سوزش و خارش مقعد می‌شود)
- گیر کردن مدفوع در رکتوم یا راست روده (تراکم و فشردگی مدفوع به علت یبوست مزمن)
- هموروئید (التهاب و ورم کردن رگ‌ها در مقعد یا رکتوم). هموروئید به معنای التهاب و اتساع رگ‌های خونی در ناحیه مقعد و رکتوم می‌باشد. هموروئید ممکن است در نتیجه‌ی وارد شدن فشار بیش از حد و یا کش آمدن این رگ‌ها در هنگام اجابت مزاج کردن، ایجاد شود. همچنین ممکن است در دوران بارداری نیز فشار بیشتری به این رگ‌ها وارد شود و هموروئید ایجاد شود.
- سندرم لواتور آنی (اسپاسم در عضلات که مقعد را احاطه کرده)
- آبسه اطراف مقعدی (چرک در بافت‌های عمیق اطراف مقعد)
- هماتوم اطراف مقعدی (مجموعه‌ای از خون در بافت اطراف مقعد ناشی از رگ پاره شده، گاهی اوقات هموروئید خارجی نامیده می‌شود)
- آنال fugax (درد زودگذر به دلیل اسپاسم عضله رکتوم)
- پروکتیت (التهاب پوشش داخلی مقعد)
- سندرم لواتور آنی (اسپاسم عضلات اطراف مقعد)
- آبسه مقعدی (چرک در بافت‌های عمیق اطراف مقعد)
- هماتوم مقعدی (جمع شدن خون در بافت‌های اطراف مقعد، ناشی از پارگی رگ‌ها که گاهی اوقات هموروئید خارجی نامیده می‌شود)
- درد شدید و زودگذر در رکتوم و مقعد (به نام proctalgia fugax)
- پروکتیت (التهاب پوشش داخلی مقعد). پروکتیت به معنای التهاب لایه پوشاننده در سطح داخلی رکتوم است. رکتوم در واقع یک بافت لوله مانند عضلنی است که به انتهای روده متصل است. مدفوع برای خارج شدن از بدن از رکتوم عبور می‌کند. پروکتیت باعث می‌شود که رکتوم دردناک شود و شما مرتبا این احساس را داشته باشید که نیاز دارید به دستشویی بروید. علائم پروکتیت می‌توانند کوتاه مدت یا مزمن باشند.
- سندرم زخم رکتوم (زخم مقعد)
- هموروئید ترومبوز ( وجود لخته خون در بواسیر)
- تروما (آسیب در ناحیه مقعد)
- کولیت اولسراتیو (یک نوع بیماری التهابی روده)
- پروکتیت اولسراتیو (یک نوع بیماری التهابی روده)
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که درد و سوزش مقعد بیش از چند روز ادامه پیدا کرد و درمان‌های خانگی تاثیری روی آن نداشت، حتما به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورتی که علاوه بر درد و سوزش مقعد، عادات شما در اجابت مزاج تغییر کرده و یا خونریزی از مقعد دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
هموروئیدی که به سرعت شکل گرفته باشد و یا دردناک باشد، ممکن است باعث تشکیل لخته خون شده باشد. خارج کردن این لخته خون، ظرف مدت ۴۸ ساعت، باعث برطرف شدن درد و ناراحتی شما می‌شود. پس لازم است که در این صورت نیز به پزشک مراجعه کنید. لخته‌ی خون هموروئید ترومبوز، اگرچه دردناک است اما نمی تواند در بدن حرکت کند و به نقاط دیگر برسد و به همین خاطر نگران‌کننده نیست. در صورتی که خونریزی از مقعد دارید و خصوصا اگر سن شما بیشتر از ۴۰ سال است، حتما برای بررسی موضوع به پزشک مراجعه کنید چراکه ممکن است دلیل این موضوع ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ باشد.
روش‌های درمانی
مراقبت‌های خانگی
بسته به این که علت درد مقعد چیست، می‌توان با روش‌هایی، این درد و سوزش را تسکین داد یا برطرف نمود:
- خوردن میوه و سبزیجات بیشتر و غلات کامل، انجام ورزش به صورت روزانه و مصرف ملین‌ها برای بهبود حرکات روده‌ای و راحتی بیشتر شما در هنگام اجابت مزاج
- نشستن در یک تشت آب گرم که سطح آب آن بالاتر از لگن شما باشد. این کار برای تسکین درد ناشی از هموروئید، فیشر و اسپاسم عضلات مقعد است و روزی چند بار باید انجام شود.
- زدن کرم‌های غیرتجویزی مخصوص هموروئید و یا مصرف پماد هیدروکورتیزون برای فیشر مقعد.
- مصرف مسکن‌های غیرتجویزی مانند استامینوفن، آسپرین یا ایبوبروفن.
درمان هر یک از علل ایجاد کننده درد و خارش مقعد چیست؟
- درد شدید و زودگذر در رکتوم و مقعد (به نام proctalgia fugax)، مدت زمان زیادی طول نمی کشد و بنابراین حمله‌ی درد مقعد آنقدر طول نمی کشد که به درمان نیاز داشته باشد. آلبوترول (سالبوتامول)، که برای درمان آسم به صورت استنشاقی مصرف می‌شود، می‌تواند به افرادی که حملات بیشتر و طولانی‌تری دارند کمک کند. گزینه‌های درمانی دیگر عبارتند از قرص کلونیدین و پماد نیتروگلیسیرین موضعی.
- برای بهبود درد ناشی از سندرم لواتور آنی (اسپاسم عضلات اطراف مقعد)، ممکن است پزشک شما داروهای ضدالتهاب یا شل کننده‌ی عضلات را تجویز کند.
- بهترین زمان برای درمان هموروئید ترومبوز، ۴۸ ساعت پس از بروز آن است. در صورتی که طی این زمان، بیمار به پزشک مراجعه کند، انجام یک درمان ساده‌ی سرپایی می‌تواند باعث رفع درد شود. بعد از این که ماده‌ی بی‌حس کننده در محل تزریق می‌شود، یک برش بسیار کوچک در لخته خون موجود در همووئید ایجاد می‌شود و لخته خون بیرون کشیده می‌شود. در صورتی که بیمار دیرتر از ۴۸ ساعت به پزشک مراجعه کنید، درمان هموروئید ترومبوز مشابه با همان روش‌های درمان خانگی هموروئید می‌باشد.
- برای درمان فیشر آنال (زخم مقعد) ممکن است پزشک کرم‌هایی مانند دیلتیازم (با نام‌هایی مانندCardizem، Tiazac، Cartia XT، Dilacor XR، Diltia XT) و یا کرم گلیسیرین‌نیترات را تجویز کند که عضلات مقعد را شل می‌کند.
- تزریق بوتاکس در عضلات اسفنکتر نیز می‌تواند به درمان زخم مزمن مقعد کمک کند. در صورتی که فیشر‌آنال (زخم مقعد) با روش‌های اولیه درمان نشود، ممن است جراحی به نام اسفنکتروکتومی روی بیمار انجام شود. در این جراحی یک شکاف کوچک در عضلات اسفنکتر مقعد ایجاد می‌شود تا حجم عضلانی کاهش پیدا کند. این جراحی ممکن است به صورت سرپایی در مطب پزشک و یا در یک مرکز جراحی سرپایی انجام شود.
- برای درمان سایر علل زمینه‌ای که باعث درد مقعد شده‌اند (مانند سرطان روده یا برخی بیماری‌های پروستات) کنترل درد نیازمند درمان علت زمینه‌ای و اصلی بروز درد و سوزش مقعد است.
سؤالات متداول
تشخیص علت درد و سوزش مقعد چگونه است ؟
پزشک بعد از یک معاینه دقیق، از جمله بررسی ناحیه تناسلی (با اجازه‌ی بیمار)، یک آزمایش خون و آندوسکوپی (آزمایش تلسکوپی برای بررسی دیواره‌ی داخلی روده) ترتیب می‌دهد. در بعضی موارد، ممکن است بیمار را برای تحقیقاتی مربوط به اندام‌های تناسلی یا مجاری ادراری، به متخصص مربوطه ارجاع دهند. برای تأیید تشخیص بیماری پروکتالژیا فوگاکس یا اسپاسم رکتوم (آغاز ناگهانی درد شدید در ناحیۀ مقعد که برای چند ثانیه تا چند دقیقه ادامه می‌یابد)، هیچ تحقیق و بررسی بخصوصی را نمی‌توان انجام داد- بررسی‌ها فقط برای حذف سایر شرایط جدی‌تر صورت می‌گیرند.
چه داروهایی را می‌توان برای تسکین درد مقعد استفاده کرد؟
ممکن است به داروهای زیر نیاز داشته باشید:
- NSAID ها (داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی) مانند ایبوپروفن به کاهش تورم، درد و تب کمک می‌کند. این داروها با دستور پزشک یا بدون آن قابل تهیه هستند. NSAID ها می‌توانند باعث ایجاد خونریزی معده یا مشکلات کلیوی در برخی افراد شوند. اگر داروهای رقیق کننده خون مصرف می‌کنید، همیشه از پزشک و متخصص خود بپرسید که آیا NSAID ها برای شما بی‌خطر هستند یا خیر. همیشه برچسب روی دارو را بخوانید و دستورالعمل‌ها را رعایت کنید.
- ممکن است داروی مسکن تجویز شود. از پزشک خود نحوه مصرف این دارو را بپرسید و اینکه چگونه این دارو را می‌توان با خیال راحت مصرف کنید.
- آنتی‌بیوتیک‌ها به درمان یا جلوگیری از عفونت باکتریایی کمک می‌کنند.
- نرم‌کننده‌های حرکت روده یا همان ملین‌ها به نرم شدن حرکت روده کمک می‌کنند. آن‌ها به جلوگیری از زخم شدن و آسیب بیشتر در منطقه کمک می‌کنند.
- داروهای خود را طبق دستورالعمل مصرف کنید. در صورتی که فکر می‌کنید دارو به شما کمک نمی‌کند یا عوارض جانبی دارد، با پزشک خود تماس بگیرید. اگر به هر دارویی حساسیت دارید به او بگویید. فهرستی از داروها، ویتامین‌ها و گیاهان دارویی را که مصرف می‌کنید نزد خود داشته باشید. مقادیر مصرفی‌تان را در آن درج کنید، و اینکه چه زمانی و چرا آن‌ها را مصرف کنید. لیست یا بطری‌های قرص را برای ویزیت‌های بعدی همراه خود داشته باشید. در صورت بروز موارد اورژانسی، لیست داروهای خود را همراه داشته باشید.
رژیم غذایی مناسب برای تسکین درد و سوزش مقعد چیست؟
فیبر غذایی برای سلامتی دستگاه گوارش ضروری است و بسیاری از افراد به اندازه کافی غاین فیبر لازم را دریافت نمی کنند. رژیم های غذایی کم فیبر (با کمتر از 25 تا 30 گرم فیبر در روز) می‌توانند خطر ابتلا به یبوست را به میزان قابل توجهی افزایش دهند. رژیم‌های غذایی سرشار از غذاهای زیر می‌توانند خطر ابتلا به یبوست را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهند:
- پنیر
- چیپس
- فست فود
- بستنی
- غذاهای آماده ، از جمله مواد غذایی منجمد و میان وعده‌ها
- غذاهای فراوری شده
- گوشت قرمز
در مقابل، افزایش دریافت فیبر نامحلول ممکن است به بازگرداندن عملکرد طبیعی روده کمک کند. این به جلوگیری از یبوست و نرم شدن حرکات روده کمک می‌کند. غذاهای پر فیبر شامل میوه‌ها، سبزی‌ها ، نان سبوس‌دار و غلات و حبوبات می‌باشند. یک متخصص تغذیه یا یک پزشک عمومی می تواند به شما در ایجاد یک برنامه غذایی پر فیبر کمک کند.
آیا کم آبی بدن می‌تواند منجر به مشکلات مقعد شود؟
کمبود آب یا نوشیدن کمتر از هشت لیوان آب در روز (تقریباً نصف یک گالن) می‌تواند به جلوگیری از یبوست و در نتیجه بواسیر کمک کند. ممکن است شما نیاز به نوشیدن مایعات بیشتری داشته باشید تا به نرم شدن حرکات روده کمک کند. از پزشک خود سؤال کنید که هر روز چقدر مایعات باید بنوشید و چه مایعاتی برای شما مناسب است.
آیا فعالیت داشتن برای درمان مشکلات مقعد لازم است؟
عدم تحرک و انجام ندادن ورزش منظم می‌تواند ضمن اینکه بر تحرک دستگاه گوارش تأثیر بگذارد، باعث اتلاف و تضعیف کلی عضلات (از جمله عضلات آنورکتال) شود (که اغلب منجر به بروز متناوب اسهال و یبوست می‌شود).
داشتن فعالیت منظم بسیار توصیه می‌شود. این کار خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های جدی از جمله سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد و به تقویت ذهنی کمک خوبی می‌کند. فعالیت بدنی، هر چقدر که باشد، بهتر از هیچ است ، اما خوب است که روزانه حدود 30 دقیقه یا بیشتر را به فعالیتی متوسط بپردازید. فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که از آن لذت می‌برید، مانند پیاده روی سریع، دوچرخه سواری، رقصیدن یا باغبانی.
آیا ژنتیک یک عامل خطر برای بروز درد و سوزش مقعد است؟
ژنتیک می‌تواند در ایجاد بواسیر نیز نقش داشته باشد. یک نمونه از این بیماری نوعی اختلال ارثی به نام سندرم اِلرز- دانلوس (EDS) است که در آن عدم وجود کلاژن می‌تواند منجر به اختلال در بافت کف لگن شود. بواسیر یک علامت شایع EDS است و گاهی اوقات پیشاپیش می‌تواند حاکی بروز عارضه جدی‌تری به نام پرولاپس رکتوم باشد که در آن روده به صورت جزئی یا کامل، به خارج از بدن بیرون میزند.
یکی دیگر از نقایص متداول، نبود دریچه‌ها در رگ‌های هموروئیدی است که می‌تواند منجر به فشار بیش از حد عروق و تورم شود.
آیا بارداری باعث بروز درد مقعد می‌شود؟
هموروئید یا بواسیر، یک اتفاق شایع در دوران بارداری نیز است. در حالی که فشار ناشی از وزن کودک می‌تواند به رشد آن کمک کند، تغییرات هورمونی نیز می‌تواند باعث تورم بیش از حد رگ‌های خونی شود.
در طول حاملگی، افزایش اندازه رحم می‌تواند بزرگ سیاهرگ زیرین را (یک رگ بزرگ در سمت راست بدن است که از اندام تحتانی خون دریافت می‌کند) تحت فشار قرار دهد. وارد آمدن این فشار، مانع از بازگشت خون به قلب شده و باعث می‌شود که همه‌ی عروق زیر رحم، از جمله آن‌هایی که در رگ‌های هموروئیدی هستند نازک شوند.
زایمان می‌تواند با ایجاد انقباضات زایمان فشار بیشتری به این عروق وارد کند و منجر به ایجاد هموروئید و بواسیر بعد از زایمان شود. تخمین زده می‌شود که حدود 35 درصد از زنان در طول دوره بارداری خود دچار بواسیر می‌شوند. این خطر معمولاً با هر تولد بعدی افزایش می‌یابد.
