اکثر بیماری ها و مشکلات گوارشی موجب بروز نشانه های کوتاه مدت مانند سوءهاضمه، اسهال و یبوست می شوند ولی گاهی نشانه های دراز مدتی به وجود می ایند که نشان دهنده ی وجود بیماری زمینه ای جدی تری هستند.
اسهال عبارت است از دفع مدفوع شُل و آبکی در دفعات ببیش از 3 بار در روز.این بیماری معمولاً یک یا دو روز طول می شکد و می‌تواند به علت ابتلا به عفونت های میکروبی، بیماری ها (نظیر التهاب‌های روده‌ای و ایدز)، ناسازگاری های غذایی، حساسیت به الکل یا مسمومیت ها بروز نماید. اصولا اسهال خفیفی که با سایر علائم (تب، دفع خون و …) همراه نباشد، خودبخود بهبود می‌یابد، اما در صورتی که حالت آزاردهنده‌ای به خود بگیرد، می‌توان از فرآورده‌های ضد اسهال برای درمان بهره گرفت. این فرآورده‌ها نیز تنها در درمان شرایط موقت و گذرا توصیه می‌شوند.
در صورتی که بیش از دو روز به طول بیانجامد، یا با تب بالا و از دست دادن پنج درصد کل آب بدن یا دفع خون همراه شود، هرگز خوددرمانی نکنید و فورا به پزشک مراجعه کنید.اسهال می تواند موجب کم آبی بدن (dehydration) شود که به ویژه در کودکان و افراد مسن خطرناک است و باید به سرعت تحت درمان اسهال قرار گیرد.
افراد در هر سنی ممکن است دچار این بیماری شوند. به طور متوسط، بزرگسالان ممکن است 4 بار در سال مبتلا به این بیماری شوند
فهرست مطالب
انواع
ممکن است با درد کرامپی (قولنجی) شکم، نفخ، تهوع یا نیاز فوری به اجابت مزج همراه باشد. بر حسب عامل بیماری ممکن است تب یا مدفوع خونی وجود داشته باشند.
اسهال ممکن است حاد (کوتاه مدت) یا مزمن (دراز مدت) باشد.
اسهال حاد (کوتاه تر از 4 هفته) علت باکتریای، ویروسی یا انگلی دارد.
اسهال مزمن (بیش از 4 هفته9 اغلب ناشی از علل عملکردی (غیر عضوی) مانند سندرم روده ی تحریک پذیر (irritable bowel syndrome; IBS) یا بیماری های التهابی روده (inflammatory bowel diseases; IBD) است.
این بیماری در کودکان نیز می تواند حاد یا مزمن باشد و علل میکروبی، ویروسی، انگلی، دارویی، عملکردی (غیر عضوی) و نیز حساسیت های غذایی می توانند باعث آن شوند. عفونت با روتا ویروس شایع ترین علت اسهال حاد کودکان است و معمولاً طی 3 تا 9 روز بهبود می یابد.
علت و دلایل
علل اسهال شامل موارد موقتی (مانند عفونت ها) یا مزمن (مثل بیماری های روده ای) هستند. علل شایع تر عبارتند از :
- عفونت های میکروبی (به ویژه عفونت هایی که از طریق غذا یا آب وارد بدن می شوند مانند کامپیلوباکتر، سالمونلا، شیگلا و اشرشیا کُلی)؛
- عفونت های ویروسی (ناشی از بسیاری از ویروس ها، شامل روتاویروس، ویروس نورواک، سیتومگالوویروس، ویروس هرپس سیمپلکس و ویروس هپاتیت)؛
- عدم تحمل نسبت به غذا (مانند عدم تحمل به لاکتوز، یعنی قند موجود در شیر)، انگل ها (مانند زیاردیا، انتامباهیستولیتیکا که عامل بیماری آمیبیاز است و کریتپوسپوریدیوم)؛
- واکنش های دارویی (از جمله، واکنش نسبت به آنتی بیوتیک ها، داروهای ضد فشار خون و آنتی اسید های حاوی منیزیم)،
- بیماری های روده ای (مانند بیماری التهابی روده و بیماری سِلیاک)،
- اختلالات عملکردی (غیر عضوی) روده (مانند سندرم روده ی تحریک پذیر یا IBS که در آن، روده ها به طور طبیعی کار نمی کنند.)
بعضی از افراد پس از جراحی معده یا برداشتن کیسه ی صفرا دچار اسهال می شوند.
عوارض
ممکن است اسهال باعث از دست دادن مقدار زیادی از آب و املاح بدن شود. در این شرایط، دهان خشک شده و چشم ها گود می‌افتند. ضعف، کاهش میزان دفع ادرار و سرگیجه نیز از علائم دیگر این عارضه هستند. بنابراین جایگزینی آب از دست رفته برای افراد مبتلا به اسهال، خصوصا در اطفال، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این گونه موارد می‌توان با نوشیدن انواع مایعات و یا استفاده از محلول های خوراکی نظیر ORS (او آر اس)، آب و املاح از دست رفته را جبران کرد.
مهمترین عارضه این بیماری کاهش آب بدن بوده و زمانی اتفاق می افتد که مقدار زیادی آب و مواد معدنی مورد نیاز بدن ،همراه یا بدون استفراغ از بدن دفع شوند. کاهش آب بدن در بین بیماران بالغ با اسهال حاد که مقدار زیادی مدفوع دارند شایع است، به خصوص زمانی که دریافت مایعات به علت بیحالی کاهش یافته و یا همراه با استفراغ و حالت تهوع است. این همچنین در بین نوزادان و بچه های کوچک که دچار اسهال ویروسی و عفونتهای باکتریایی می شوند شایع است.
بیماران با کاهش آب بدن ملایم ممکن است فقط تشنگی و خشکی دهان را احساس کنند. کاهش آب بدن متوسط تا شدید همراه با کاهش فشار در حالت ایستادن همراه با غش یا ضعف کردن به خاطر کاهش حجم خون،و همراه با کاهش حجم ادرار، و ضعف عمومی بدن خواهد بود. در بیشتر موارد اسهال های ویروسی ملایم و کوتاه مدت بوده و احتیاجی به مراجعه به پزشک و بیمارستان ندارد. در صورت بروز حالات و علائم زیر بهتر است به پزشک مراجعه شود: تب بالا، دل درد ملایم یا شدید همراه با سفتی شکم، اسهال خونی که بیانگر التهاب شدید روده است، در افرادی با بیماری های مزمن مثل دیابت، بیماری قلبی، ایدز ،بدون نشان دادن علائم بهبود بعد از 24 ساعت، استفراغ طولانی مدت که مانع خوردن مایعات شود، اسهال شدید در زنان حامله و نوزادان و …
جبران کم آبی ناشی از اسهال در بیماران مهمترین اقدام درمانی است که بایستی صورت بگیرد غذاهایی که معمولأ در خلال بیماری خوب تحمل می شوند شامل برنج،غلات،موز، سیب زمینی،و … می باشد.
درمان دارویی
محلول های او ار اس را می توان در درمان اسهال و رفع اسهال های متوسط تا شدید که همراه با کاهش آب بدن می باشد، استفاده کرد. این محلولها را به میزان 50 سی سی به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در مدت زمان 4 تا 6 ساعت در موارد کم کاهش آب بدن و یکصد سی سی به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در مدت 6 ساعت در موارد کم آبی متوسط آب بدن داده می شود. بعد از بازگرداندن آب اولیه بدن محلول او ار اس را می توان به اندازه 100 تا200 سی سی به ازای هرکیلو گرم از وزن تا زمانی که اسهال متوقف شود در هر 24 ساعت ادامه داد مصرف برخی داروهای درمان این بیماری مثل لوپرامید و دیفنوکسیلات نیز با تجویز پزشک در درمان موثر است ،داروی دیفنوکسیلات می تواند موجب سرگیجه و خواب آلودگی شود، و احتیاط های لازم را باید رعایت نمود مصرف این داروها در کودکان زیر دو سال توصیه نمی شود. نباید در درمان اولیه از داروهای آنتی بیوتیک استفاده شود مگر زمانی که توسط پزشک معلوم شود که یک اسهال باکتریایی داریم و نیاز به درمان با آنتی بیوتیک دارد،در موارد کم آبی شدید بیماران و عدم امکان جبران کم آبی به وسیله دهان و وجود استفراغ شدید می توان با تامین مایعات درون رگی نیاز بیمار را مرتفع نمود.
در مبتلایان به اسهال خونی نباید از داروهای ضد تحرک روده (آنتی‌موتیلیته) برای درمان استفاده کرد ولی در مبتلایان به اسهال آبکی مصرف لوپرامید/سایمتیکون می‌تواند علایم این بیماری را بهبود بخشد. مصرف پروبیوتیک‌ها می‌تواند مدت این بیماری را کوتاه‌تر کند. آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت تجویز مناسب می‌توانند در درمان اسهال شیگلوز، کمپیلوباکتریوز، کلستریدیوم دیفیسیل، اسهال مسافران و عفونتهای پروتوزوایی موثر باشند. پیشگیری و درمان نوع حاد از طریق شستشوی مناسب دست‌ها، آماده‌سازی غذاها به صورت ایمن، دسترسی به آب تمیز و واکسیناسیون امکان‌پذیر است.
منبع: سلامت ایران. جوفر. کوی سلامت.