درمان بیماری کولیت روده زخمی

التهاب لایه پوشش دهنده داخلی روده بزرگ (کولون) را بیماری کولیت روده گویند که می‌تواند با اسهال، دل درد، نفخ و وجود خون در مدفوع همراه باشد. همچنینممکن است زخم‌های کوچک ایجاد شده روی لایه پوشش دهنده روده خونریزی کنند و عفونی ‌شوند. این التهاب دلایل گوناگونی دارد که در زیر به شماری از آنها اشاره می‌شود:

• عفونت
• کاهش خونرسانی به روده بزرگ
• بیماری التهابی روده
• پیشروی گلبول‌های سفید خون لنفوسیتی یا کلاژن در دیواره روده بزرگ

آماس یا ورم روده (کولیت اولسراتیو) و بیماری کرون رایج‌ترین گونه‌های بیماری التهابی روده هستند. کولیت روده تنها به روده بزرگ و راست روده صدمه می‌زند، اما بیماری کرون تمام بخش‌های دستگاه گوارش را درگیر می‌کند.

علائم و نشانه ها

علائم کولیت روده بسته به شدت التهاب و این که چه مقدار از راست روده و روده بزرگ ملتهب شده است، تفاوت می‌کند. رایج‌ترین علائم عبارتند از:

• اسهال عود کننده‌ای که گاهی حاوی خون، چرک یا مخاط (موکوس) است.
• دل درد
• افزایش تعداد دفعات دفع مدفوع

خستگی مزمن، کاهش اشتها و وزن نیز از علائم این بیماری به شمار می‌آیند. ممکن است علائم به مدت چند هفته یا چند ماه بسیار ملایم باشد یا هیچ گونه علامتی (دوره تسکین بیماری) وجود نداشته باشد، اما پس از سپری شدن این مدت، علائم کولیت روده شدید و بسیار آزاردهنده (دوره عود کردن بیماری) می‌شوند. تاکنون محرک یا آغازگری که باعث عود کردن بیماری می‌شود شناخته نشده است، هر چند برخی استرس و فشار را یکی از عامل‌های بالقوه کولیت روده عصبی در نظر می‌گیرند.

برخی از بیماران مبتلا به کولیت روده هنگام عود کردن عارضه با علائمی مواجه می‌شوند که به التهاب روده مربوط نمی‌شود. برای مثال گروهی از بیماران از درد و تورم مفصل (آرتروز)، زخم دهان، به وجود آمدن ناحیه‌های قرمز دردناک روی پوست یا سوزش و سرخ شدن چشم رنج می‌برند.

بیمار هنگام عود کردن شدید عارضه مجبور است در روز 6 بار یا بیشتر عمل دفع را انجام دهد و علائم دیگری مانند تنگی نفس، ضربان قلب سریع یا نامنظم یا بالا رفتن دمای بدن (تب) را نیز تجربه ‌کند. به علاوه خون موجود در مدفوع آشکارتر از پیش می‌گردد.

علت

علت کولیت روده دقیقا مشخص نیست، اما احتمالاً این بیماری پیامد وجود مشکل در سیستم ایمنی بدن است. بعضی از علل این بیماری در ادامه ذکر شده است.

عارضه خودایمنی

دفاع بدن در برابر عفونت را سیستم ایمنی گویند. بسیاری از کارشناسان بر این باوراند که کولیت روده عارضه‌ای خودایمنی است که به موجب آن، سیستم ایمنی به اشتباه به بافت سالم حمله می‌کند.

سیستم ایمنی به طور طبیعی با آزاد کردن گلبول‌های سفید در جریان خون با عفونت‌ها مقابله می‌کند، گلبول‌های سفید علت بروز عفونت را از بین می‌برند. پیامد این نبرد التهاب (تورم و قرمزی) بافت بدن در ناحیه درگیر است. نظریه اصلی در مورد کولیت و ورم روده این است که سیستم ایمنی “باکتری‌های خوب” را به اشتباه به عنوان عفونت مضر در نظر می‌گیرد و در نتیجه روده بزرگ و راست روده ملتهب می‌گردد.

از سوی دیگر برخی پژوهشگران معتقداند که عفونت باکتریایی یا ویروسی سیستم ایمنی را تحریک می‌کند، اما واکنش دفاعی این سیستم بنا به دلایلی حتی پس از دفع عفونت متوقف نمی‌شود و استمرار آن به التهاب روده می‌انجامد. ضمناً این نظریه نیز ارائه شده است که هیچ عفونتی در بین نیست و عملکرد سیستم ایمنی بدون هیچ دلیل خارجی مختل می‌شود.

ژنتیک و وراثت

ظاهراً ژن‌های ارثی در بروز بیماری کولیت روده نقش دارند. بر اساس مطالعات انجام شده، حداقل در خانواده‌ی یک بیمار از هر چهار بیمار مبتلا به کولیت روده سابقه ابتلا به این عارضه وجود دارد.

همچنین میزان شیوع بیماری کولیت معده در گروه‌های قومی خاص بالاتر است که خود مبین منشأ ارثی داشتن این بیماری است. پژوهشگران چند ژن مؤثر در افزایش احتمال ابتلا به این بیماری را مشخص کرده‌اند و این گونه پنداشته می‌شود که بسیاری از این ژن‌ها در سیستم ایمنی نیز نقش مهمی ایفاء می‌کنند.

عوامل محیطی

ظاهراً مکان و شیوه زندگی نیز در میزان شیوع کولیت روده بی‌تأثیر نیست، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که عامل‌های محیطی خاص نیز یکی از علل ابتلا به این بیماری به شمار می‌رود. برای مثال این عارضه در نواحی شهری بخش‌های جنوبی اروپای غربی و امریکا رواج بیشتری دارد.

عامل‌های محیطی گوناگون مرتبط دانسته شده با کولیت روده، مانند آلودگی هوا و رژیم‌های غذایی خاص، مورد بررسی قرار گرفته‌اند، اما تاکنون تأثیر قطعی هیچ عاملی بر بروز این بیماری مشخص نشده است.

تشخیص

پزشک برای تشخیص کولیت روده ابتدا در مورد علائم، وضعیت سلامت عمومی و سابقه و شرح حال پزشکی بیمار سؤال می‌کند. ضمناً پزشک حین معاینه بیمار وجود نشانه‌هایی چون رنگ‌پریدگی (ناشی از کم‌خونی) و درد و حساسیت شکم (ناشی از التهاب) را بررسی می‌کند.

نمونه مدفوع نیز برای بررسی وجود نشانه‌های عفونت به آزمایشگاه فرستاده می‌شود، چون بیماری هایی نظیر عفونت معده و روده گاهی اوقات علائمی مشابه با علائم کولیت و ورم روده دارد. آزمایش‌های خون نیز به منظور بررسی کم‌خونی و التهاب بخش‌های مختلف بدن انجام می‌شود.

چنانچه پزشک احتمال دهد که بیمار به بیماری التهابی روده (اصطلاحی که برای توصیف دو نوع بیماری کولیت روده یا بیماری کرون به کار می‌رود.) مبتلا است، وی را برای انجام معاینات و آزمایش‌های بیشتر به بیمارستان معرفی می‌کند. پرتونگاری (اشعه ایکس) و معاینه کامل راست روده و روده بزرگ از جمله این آزمایش‌ها هستند. در ادامه روش های تشخیصی دیگری که  برای تشخیص بیماری کولییت روده مورد استفاده قرار می گیرد، معرفی می شود.

سیگموئیدوسکوپی

تشخیص کولیت روده با ارزیابی گستردگی و شدت التهاب روده تأیید می‌شود. در این روند در ابتدا از سیگموئیدوسکوپ، لوله منعطف مجهز به دوربینی استفاده می‌شود که از راه مقعد وارد راست روده می‌گردد. همچنین از سیگموئیدوسکوپی می‌توان برای گرفتن نمونه کوچکی از بافت روده (نمونه‌برداری) بهره جست، نمونه به دست آمده برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.

این عمل علی‌رغم ناراحت کننده بودن‌ دردناک نیست و بیمار برای راحتی بیشتر آرام‌بخش دریافت می‌کند. سیگموئیدوسکوپی معمولاً در حدود 15 دقیقه طول می‌کشد و بیمار غالباً می‌تواند همان روز انجام آزمایش به منزل بازگردد.

در سیگموئیدوسکوپی تنها می‌توان راست روده و بخش تحتانی روده بزرگ را مشاهده کرد؛ بنابراین چنانچه احتمال داده شود که کولیت روده به بخش بیشتری از روده بزرگ آسیب زده است، انجام آزمایش دیگری، موسوم به کولونوسکوپی، ضرورت می‌یابد.

کولونوسکوپی

در کولونوسکوپی از لوله بلندتر و منعطف‌تری به نام کولونوسکوپ استفاده می‌شود که مشاهده تمام روده بزرگ را ممکن می‌سازد. کولونوسکوپ نیز مانند سیگموئیدوسکوپ برای نمونه‌گیری کاربرد دارد. روده باید پیش از کولونوسکوپی کاملاً تخلیه شود، بنابراین بیمار روز قبل از آزمایش با تجویز پزشک ملینی قوی مصرف می‌کند.

هر چند کولونوسکوپی دردناک نیست، اما ممکن است بیمار در ابتدا اندکی احساس ناراحتی کند. بیمار برای آرامش و راحتی بیشتر آرام‌بخش دریافت می‌کند. این آزمایش سی دقیقه تا یک ساعت طول می‌کشد و بیمار پس از اتمام کولونوسکوپی می‌تواند به منزل بازگردد.

درمان

کولیت روده با توجه به شدت بیماری درمان می‌شود. راه ها و روش های درمان معمولاً شامل درمان دارویی و تغییر در رژیم غذایی (تغذیه) می‌شود. برخی از بیماران علائم طولانی مدت و شدیدی را تجربه می‌کنند که در بعضی موارد نیاز به مصرف داروهای بیشتر یا جراحی دارد.

بیمار باید مشکلات دیگر، مثلاً کم‌خونی یا عفونت، را نیز درمان کند. در درمان کولیت روده کودکان و نوجوانان از داروها و قرص های مکمل‌های غذایی برای بازگرداندن روند رشد طبیعی و رشد جنسیتی به حالت طبیعی استفاده می‌شود.

در صورت بروز نیافتن هیچ علامتی یا غیرفعال بودن بیماری (مرحله تسکین بیماری) نیازی به دریافت درمان نخواهد بود. با این حال پزشک احتمالاً پیشنهاد می‌دهد تا به منظور نگه داشتن بیماری در مرحله تسکین، دارو مصرف شود.

اما اگر بیماری با علائم همراه باشد، معمولاً می‌توان علائم کولیت روده را با مصرف دارو مدیریت کرد و بیماری را فرونشاند. نگه داشتن بیماری در مرحله تسکین غالباً آسان‌تر از درمان بیماری عود کننده است.

روش‌های زیر معمولاً برای برطرف کردن علائم خفیف کولیت روده مفید هستند:

• داروهای ضد اسهال
• تنقیه یا شیاف حاوی دارو
• آمینوسالیسیلات‌ها، این داروها برای بهبود التهاب روده و نگه داشتن بیماری در مرحله تسکین مصرف می‌شوند.
• داروهای استروئیدی: پزشک گاهی این دسته از داروها را به منظور کنترل بیماری فعال برای یک دوره چند هفته‌ای تجویز می‌کند.
• تغییر در رژیم غذایی

برای برطرف کردن این علائم معمولاً باید داروهای استروئیدی را برای کنترل التهاب مصرف نمود. میزان داروی مورد نیاز برای تسکین علائم متوسط تا شدید احتمالاً بیشتر از میزان لازم برای برطرف کردن علائم خفیف است. پس از برطرف شدن التهاب برای نگه داشتن عارضه در حالت تسکین آمینوسالیسیلات تجویز می‌شود. برای درمان علائم شدید کولیت روده روش‌های زیر نیز به کار برده می‌شوند:

• داروهای تعدیل کننده ایمنی (ایمونومدولاتور) یا سیکلوسپورین: این داروهای قوی جهت جلوگیری از التهاب، سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند.
• داروهای بیولوژیک: این داروها با متوقف ساختن واکنش التهابی بدن، التهاب روده بزرگ را کاهش می‌دهند. این داروها در صورت مؤثر نبودن دیگر داروها برای کنترل علائم تجویز می‌شوند.
• جراحی: کولیت روده با برداشتن روده بزرگ (کولون) درمان می‌شود. اما جراحی تمام مشکلات ناشی از این عارضه در دیگر بخش‌های بدن، مانند کبد و مفصل، را بهبود نمی‌بخشد. جراحی برای درمان مشکلاتی چون خونریزی و… کاربرد دارد.

چنانچه بیمار از علائم شدید بیماری همراه با علائم خارج از دستگاه گوارش، مانند تب یا کم‌خونی، رنج ببرد، باید برای درمان کولیت روده به بیمارستان مراجعه کند. در بیمارستان مایع‌ها و الکترولیت‌های از دست رفته به دلیل اسهال شدید جایگزین می‌شود.

رژیم غذایی

بیماران مبتلا به کولیت روده گاهی در بازه‌های زمانی طولانی بین دوره‌های علائم دردناک مشکلی ندارند. دارو و درمان‌های دیگر برای طولانی کردن زمان بین دوره‌های عود بیماری طراحی می‌شوند؛ رژیم غذایی نیز در این میان نقش مهمی ایفاء می‌کند. هنگام عود کردن بیماری باید فشار روی روده را تا حد ممکن کاهش داد و در عین حال کالری کافی را برای حفظ سلامتی دریافت نمود. در ادامه راهکارهایی برای نیل به این هدف ارائه می‌شود:

• پرهیز از غذاهای سرشار از فیبر: در زمان عود کردن کولیت روده، کاهش تحریک روده بزرگ بسیار مهم است. به این منظور باید از خوردن غذاهای سرشار از فیبری مانند آجیل، ذرت بو داده و دانه‌های گیاهی خودداری کرد که لایه پوشش دهنده روده را خشک می‌کند.
• کم کردن حجم وعده‌های غذایی: صرف وعده‌های غذایی کوچکتر اما بیشتر فشار همزمان کمتری را به روده بزرگ وارد می‌کند.
• حفظ آب بدن: بیمار در صورت ابتلا به اسهال شدید، باید برای حفظ آب بدن مایعات فراوان بنوشد.
• نوشیدن مقداری آب میوه و عصاره: اگر چه در حالت کلی مصرف آب میوه برای بیماران مبتلا به کولیت روده مفید نیست، با این حال تصدیق می‌کند که هنگام عود بیماری، کاهش فیبر با مصرف سبزی و میوه‌های آبدار راهکار مناسبی برای جذب مواد مغذی است. به بیماران توصیه می‌شود که: “هر بار مقدار اندکی آب میوه بنوشید، چون زیاده‌روی در مصرف آن باعث تشدید اسهال می‌شود. مصرف عصاره‌ها و آب میوه‌های سبز رنگ، مانند کلم با توجه به از پیش تجزیه و خرد شدن فیبرشان مفید است.”
• خوردن مواد غذایی مغذی غلیظ: مصرف مواد مغذی غلیظ سرشار از پروتئین و دارای فیبر کم هنگام عود بیماری کولیت روده مفید است، البته به شرطی که دستگاه گوارش بیمار این مواد را تحمل کند. برای نمونه بهتر است مصرف غذاهایی مانند جو دوسر پوست کنده متوقف شود و سوپ آرد جو دو سر جایگزین آن گردد. در پایان به بیماران توصیه می‌شود تا از مصرف غذاهای چربی که هضم‌شان دشوارتر است و هرگونه غذایی که به تشخیص خود بیمار باعث تحریک بیماری می‌شود خودداری کنند. هیچ رژیم سریعی برای جلوگیری از عود کولیت روده وجود ندارد، اما به مرور زمان هر بیمار می‌تواند راهکار منحصر به فرد خود را طرح‌ریزی کند.

بارداری

اکثر بانوان مبتلا به کولیت روده هنگام بارداری با مشکل خاصی روبه‌رو نمی‌شوند و نوزادانی سالم به دنیا می‌آورند.

بااین حال بهتر است در صورت باردار بودن یا پیش از آن با پزشک مشورت نمود. چون اگر بیمار هنگام عود بیماری باردار شود یا بیماریش در طول دوران بارداری عود کند، احتمال زایمان پیش از موعد و یا کم بودن وزن نوزاد در هنگام تولد وجود دارد. پزشکان معمولاً به دلایل اشاره شده در فوق پیشنهاد می‌کنند که بیماری کولیت روده پیش از باردار شدن تحت کنترل قرار گیرد.

بیماری کولیت روده علائمی خفیف تا شدیدی می تواند داشته باشید که درمان با توجه به این میزان شدت صورت می گیرد. درمان می تواند از دارو، رژیم غذایی تا جراحی را شامل شود. کولیت روده در کودکان با درمان های لازم مشکلی را ایجاد نمی کند.