سرطان مقعد (Anal Cancer) نوعی سرطان نادر است که در کانال مقعد رخ می‌دهد. کانال مقعد یک لوله کوتاه در انتهای رکتوم است که از طریق آن مدفوع از بدن شما دفع می‌شود. سرطان مقعد یا سرطان آنال می‌تواند علائم و نشانه‌هایی مانند خونریزی مقعدی و درد مقعد را ایجاد کند.
اکثر افراد مبتلا به سرطان مقعد با ترکیبی از شیمی‌درمانی و اشعه درمانی معالجه می‌شوند. اگرچه این درمان ترکیبی احتمال بهبودی سرطان مقعد را افزایش می‌دهد، اما از طرف دیگر عوارض جانبی آن نیز افزایش می‌یابد.
فهرست مطالب
انواع سرطان مقعد
انواع تومورها ممکن است در مقعد ایجاد شوند. بعضی از آن‌ها بدخیم (سرطان)، برخی خوش‌خیم (غیرسرطانی)، و برخی از آن‌ها پیش‌سرطانی هستند (ممکن است به سرطان تبدیل شوند). انواع اصلی سرطان مقعد شامل موارد زیر است:
- کارسینوم درجا سرطان اولیه یا سلول‌های پیش‌سرطانی در نظر گرفته می‌شود که فقط در سلول‌های سطحی کانال مقعد بوجود می‌آیند. این نوع سرطان به نام بیماری بوون نیز شناخته می‌شود.
- سرطان سلول سنگفرشی (کارسینوم) در سلول‌های حاشیه مقعد شکل می‌گیرد، و شایع‌ترین نوع سرطان است.
- آدنوکارسینوم در غدد اطراف مقعد ایجاد می‌شود.
- سرطانهای پوست که شامل سلول بازال و ملانوما می‌باشد و اغلب در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شوند.
عوامل ایجاد سرطان مقعد
سرطان مقعد وقتی شکل می‌گیرد که جهش ژنتیکی سلول‌های سالم و طبیعی را به سلول‌های غیر طبیعی تبدیل کند.
سلول‌های سالم رشد می‌کنند و به میزان مشخصی تقسیم می‌شوند و در نهایت در زمان معینی می‌میرند. اما سلول‌های غیرطبیعی رشد می‌کنند و به میزان غیرقابل کنترلی تقسیم سلولی انجام می‌دهند و نمی‌میرند. تجمع و تراکم این سلول‌های غیرطبیعی باعث ایجاد توده‌ای به نام تومور می‌شوند. سلول‌های سرطانی به بافت‌های اطراف حمله می‌کنند و نیز می‌توانند از تومور اولیه جدا شده و در جاهای دیگری بدن (متاستاز) گسترش پیدا کنند.
سرطان مقعد به شدت با یک عفونت منتقله جنسی به نام پاپیلومای انسانی (HPV) مرتبط است. شواهد مربوط به بیماری HPV در بسیاری از سرطانهای مقعد شناسایی شده است. به نظر می‌رسد این بیماری شایع‌ترین عامل سرطان مقعد باشد.
علائم سرطان مقعد
نشانه‌ها و علائم سرطان مقعد شامل موارد زیر است:
- خونریزی مقعد یا خونریزی رکتوم
- درد در اطراف مقعد
- توده یا تومور در مقعد
- خارش مقعد
عوامل خطر
چندین عامل در افزایش احتمال ابتلا به سرطان مقعد نقش دارند که عبارتند از:
- سن بالا. بیشتر افراد مبتلا به سرطان مقعد افراد بالای 50 سال هستند.
- تعدد شریک جنسی. افرادی که شرکای جنسی متعددی دارند بیشتر در معرض ابتلا به سرطان مقعد قرار دارند.
- سکس مقعدی. رابطه جنسی مقعدی خطر ابتلا به سرطان مقعد را افزایش می‌دهد.
- سیگار کشیدن. احتمال ابتلا به سرطان مقعد در افرار سیگاری زیاد است.
- سابقه سرطان. داشتن سابقه سرطان دهانه رحم، گردن رحم، یا واژنیال باعث افزایش احتمال ابتلا به سرطان مقعد می‌شود.
- ویروس پاپیلومای انسانی (HPV). عفونت HPV باعث افزایش خطر ابتلا به سرطانهای متعدد، از جمله سرطان مقعد و سرطان گردن رحم می‌شود. عفونت HPV یک عفونت جنسی است که می‌تواند باعث زگیل‌های تناسلی شود.
- داروها یا بیماری‌هایی که باعث سرکوب سیستم ایمنی بدن می‌شوند. افرادی که داروهایی مصرف می‌کنند که سیستم ایمنی بدن آن‌ها را سرکوب کند (داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی)، مانند کسانی که پیوند عضو انجام داده‌اند در معرض خطر ابتلا به سرطان مقعد هستند. همچنین HIV ( ویروسی که باعث بیماری ایدز می‌شود) سیستم ایمنی را سرکوب می‌کند و خطر سرطان مقعد را افزایش می‌دهد.
عوارض جانبی
سرطان مقعد به ندرت به قسمت‌های دور بدن متاستاز می‌دهد. تنها درصد کوچکی از تومورها در بدن پخش می‌شوند که درمان کردن آن‌ها بسیار دشوار است. رایج‌ترین قسمت‌هایی که سرطان مقعد در آن‌ها گسترش پیدا می‌کند کبد و ریه است.
تشخیص سرطان مقعد
آزمایش‌ها و روش‌های مورد استفاده در تشخیص سرطان مقعد عبارتند از:
- معاینه ناهنجاری‌های مقعد و رکتوم. در آزمایش دیجیتال رکتال، پزشک با استفاده از دستکش رکتوم بیمار را با انگشت معاینه می‌کند تا ببیند آیا چیز غیرطبیعی مثل یک توده را احساس می‌کند یا نه.
- بررسی بصری کانال مقعد و رکتوم. پزشک شما ممکن است از یک لوله کوتاه (آنوسکوپ) برای بررسی هر چیز غیرمعمولی در کانال مقعد و رکتوم استفاده کند.
- سونوگرافی (اولتراسوند) از کانال مقعد. برای گرفتن تصویر از کانال مقعد، پزشک میله‌ای شبیه به یک دماسنج ضخیم را در کانال مقعد یا رکتوم وارد می‌کند. امواج صوتی با انرژی بالا به نام امواج فراصوت از میله منتشر و با برخورد به بافت‌ها و اندام‌های بدن بیمار و بازتاب آن عکس گرفته می‌شود. پزشک تصویر را برای یافتن هرچیز غیرطبیعی بررسی می‌کند.
- نمونه‌برداری از بافت و آزمایش آن. اگر پزشک متوجه بافت یا اندام آسیب‌دیده‌ای در بدن بیمار شود، نمونه‌ای از بافت آسیب‌دیده را جدا و برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می‌کند که به آن بیوپسی یا نمونه‌برداری گفته می‌شود. در آزمایشگاه با بررسی نمونه در زیر میکروسکوپ می‌توانند سرطانی بودن سلول‌ها را تشخیص دهند.
تعیین وسعت سرطان
وقتی سرطان مقعد بیمار تایید شد، پزشک ممکن است برای تعیین اینکه آیا سرطان به غدد لنفاوی یا سایر نقاط بدن سرایت کرده یا نه آزمایش‌های بیشتری برای بیمار بنویسد.
آزمایش‌ها عبارتند از:
- ترموگرافی کامپیوتری (CT)
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- ترموگرافی انتشار پوزیترون (PET)
پزشک از این روش‌ها برای تعیین وسعت سرطان استفاده می‌کند. مراحل سرطان با اعداد رومی از 0 تا IV نشان داده می‌شود. پایین‌ترین مرحله نشان می‌دهد که سرطان پیشرفته نیست و محدود به مقعد است، اما بالاترین مرحله نشان‌دهنده گسترش سرطان به سایر نقاط بدن می‌باشد.
سیستم طبقه‌بندی سرطان در حال تکامل و پیچیده‌تر شدن است تا به پیشرفت تشخیص و درمان سرطان کمک کند. پزشک با توجه به مرحله سرطان، روش مناسب درمان بیمار را انتخاب می‌کند.
درمان سرطان مقعد
درمانی که بیمار برای سرطان مقعد خود دریافت می‌کند به مرحله بیماری، سلامت عمومی، و ترجیح خود بیمار دارد.
ترکیب شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
پزشکان معمولا برای درمان سرطان مقعد ترکیب شیمی‌درمانی و پرتودرمانی را انتخاب می‌کنند. ترکیب این دو روش درمانی باعث بهبود اثر آن‌ها می‌شود و شانس درمان را افزایش می‌دهد.
- شیمی‌درمانی. داروهای شیمی‌درمانی یا به داخل رگ تزریق یا به صورت قرص مصرف می‌شوند. مواد شیمیایی درون بدن حرکت می‌کنند و توده‌های سلولی ، مانند سلول‌های سرطانی، را به سرعت از بین می‌برند. اما متاسفانه به سلول‌های سالمی که به سرعت رشد می‌کنند نیز (مثل دستگاه گوارش و فولیکول‌های مو) آسیب می‌زنند و همین امر باعث عوارض جانبی مانند تهوع، استفراغ و ریزش مو می‌شود.
- پرتودرمانی. پرتودرمانی با استفاده از پرتوهای پرقدرت مانند اشعه ایکس و پروتون‌ها برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. در طول پرتودرمانی، بیمار روی یک میز قرار می‌گیرد و یک دستگاه بزرگ در اطراف او حرکت کرده و پرتوها را به مناطق خاص بدن هدایت می‌کند تا سلول‌های سرطانی را هدف قرار دهد.
پرتودرمانی ممکن است به سلول‌های سالم نیز آسیب بزند و عوارض جانبی آن شامل قرمزی، زخم پوستی در داخل و اطراف مقعد، و نیز سفت و کوچک شدن کانال مقعد می‌باشد.
بیمار حدودا به مدت 5 تا 6 هفته تحت پرتودرمانی سرطان مقعد قرار می‌گیرد، اما شیمی‌درمانی معمولا در هفته اول و هفته پنجم تجویز می‌شود. پزشک برنامه درمان خود را بر اساس ویژگی‌های سرطان بیمار و سلامت کلی او طراحی می‌کند.
اگرچه ترکیب شیمی‌درمانی و پرتودرمانی اثربخشی هر دو روش را افزایش می‌دهد، اما عوارض جانبی آن نیز بیشتر خواهد بود. درمورد عوارض جانبی احتمالی با پزشک خود صحبت کنید.
جراحی
پزشکان معمولا روش‌های درمانی متفاوتی را برای درمان سرطان مقعد بر اساس مرحله بیماری در نظر می‌گیرند:
- جراحی برای برداشتن توده‌های سرطانی مقعد در مرحله اولیه. توده‌های سرطانی بسیار کوچک مقعد را می‌توان از طریق جراحی برداشت. در این روش، جراح تومور و مقدار کمی از بافت سالمی که آن را احاطه کرده است را برمی‌دارد.
از آنجایی که تومورها بسیارکوچک هستند، گاهی اوقات می‌توان آن‌ها را بدون آسیب رساندن به عضلات اسفنکتر مقعد که کانال مقعد را احاطه کرده ند برداشت. عضلات اسفنکتر مقعد عمل دفع را کنترل می‌کنند و به همین دلیل پزشکان تلاش می‌کنند که آن‌ها را سالم نگه دارند.
بسته به شدت سرطان، پزشک ممکن است شیمی‌درمانی و پرتودرمانی را نیز بعد از جراحی به بیمار تجویز کند.
- جراحی برای سرطانهای مقعد پیشرفته یا سرطان‌هایی که به سایر روش‌های درمانی پاسخ نداده‌اند. اگر تومورهای سرطانی به شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی پاسخ ندهند یا سرطان در مرحله پیشرفته خود باشد، پزشک عمل جراحی قطع و برداشت Abdominoperineal که به نام APR شناخته می‌شود را پیشنهاد می‌کند. در این عمل جراحی، جراح کانال مقعد، رکتوم و بخشی از روده را حذف می‌کند. سپس قسمت باقی‌مانده روده را به شکافی در شکم متصل می‌کند که عمل دفع از ان طریق انجام شود و در یک کیسه که به آن متصل می‌کنند جمع‌آوری گردد.
مراقبت حمایتی و تسکینی
مراقبت تسکینی، مراقبت‌های پزشکی ویژه‌ای است که تمرکز آن بر تسکین درد و سایر علائم بیماری‌های جدی است. متخصصان مراقبت‌های تسکینی با بیمار، خانواده و سایر پزشکان کار می‌کنند تا یک لایه پشتیبانی و حمایتی مضاعف بر مراقبت‌های روتین بیمار ارائه دهند. مراقبت‌های تسکینی می‌توانند در حین انجام سایر اقدامات تهاجمی مانند جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی مورد استفاده قرار گیرد. هنگامی که مراقبت تسکینی همراه با سایر روش‌های درمانی مناسب استفاده شود، افراد مبتلا به سرطان ممکن است احساس بهتر و عمر طولانی‌تری داشته باشند.
مراقبت تسکینی توسط تیمی از پزشکان، پرستاران و سایر متخصصان آموزش‌دیده ارائه می‌شود. هدف این تیم، بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به سرطان و خانواده‌های آن‌ها است. این نوع مراقبت در کنار درمان‌های دارویی و یا سایر مواردی که ممکن است دریافت کنید ارائه می‌شود.
طب جایگزین
درمان‌های جایگزین پزشکی نمی‌توانند سرطان مقعد را درمان کنند. اما برخی از درمان‌های جایگزین پزشکی می‌توانند به بیمار کمک کند تا به عوارض جانبی درمان سرطان غلبه کند. پزشک می‌تواند بسیاری از عوارض جانبی را درمان کند، اما گاهی داروها کافی نیستند. درمان‌های جایگزین می‌توانند درمان‌های پزشک را تکمیل و راحتی بیشتری را برای بیمار فراهم کنند.
رایج‌ترین عوارض جانبی عبارتند از:
- اضطراب – ماساژ، مدیتیشن، هیپنوتیزم، موسیقی درمانی، تکنیک‌های ورزشی و تمدد اعصاب
- خستگی – ورزش ملایم یا تای‌چی
- تهوع – طب سوزنی، هیپنوتیزم یا موسیقی درمانی
- درد – طب سوزنی، ماساژ، موسیقی درمانی و یا هیپنوتیزم
- مشکلات خواب – یوگا و تکنیک‌های تمدد اعصاب
با اینکه این روش‌ها به طور کامل بی‌خطر هستند، اما ابتدا با پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که روش پزشکی جایگزین در درمان سرطان شما دخالت نخواهد کرد.
پیشگیری از سرطان مقعد
هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از سرطان مقعد وجود ندارد. به منظور کاهش خطر ابتلا به سرطان مقعد:
- رابطه جنسی امن داشته باشید. نداشتن رابطه جنسی مقعدی و یا داشتن رابطه جنسی امن و سالم ممکن است به جلوگیری از HPV و HIV ( دو ویروس منتقله جنسی که ممکن است خطر ابتلا به سرطان مقعد را افزایش دهد) کمک کند. اگر می‌خواهید رابطه جنسی مقعدی داشته باشید حتما از کاندوم استفاده کنید.
- در برابر ویروس HIV واکسینه شوید. دو واکسن Gardasil و Cervarix برای محافظت در برابر عفونت HPV داده می‌شوند. هم دختران و هم پسران می‌توانند در برابر این ویروس واکسینه شوند.
- سیگار نکشید. سیگار کشیدن خطر ابتلا به سرطان مقعد را افزایش می‌دهد. سیگار نکشید و اگر در حال حاضر سیگاری هستید آن را ترک کنید.