زخم (اولسر) پپتیک گفته می شود عبارت است از زخمی که بر روی لایه ی مفروش کننده معده یا اثنی عشر (دوازدهه؛ قسمت ابتدایی روده ی باریک) به وجود می آید. پپتیک (peptic) در اصل، لغتی یونانی مشتق از peptein به معنی هضم کردن است و زخم پپتیک ( peptic ulcer) به زخمی با حاشیه ی مشخص و به اندازه ی 0.5 سانتی متر یا بیشتر گفته می شود.
فهرست مطالب
آندوسکوپی برای تشخیص زخم معده و اثنی عشر
حساسترین و اختصاصی ترین روش بررسی قسمت فوقانی دستگاه گوارش است و برای انجام آن، آرام بخش ملایمی به بیمار تزریق می شود و پزشک متخصص لوله ی نازک آندوسکوپ را که در انتهای آن دوربین مخصوص قرار گرفته از راه دهان و حلق به معده و اثنی عشر فرد وارد می کند و به مشاهده ی قسمت های مختلف مری، معده و اثنی عشر بر روی صفحه های مانیتور کامپیوتر می پردازد و تصاویر لازم را ثبت می کند و در صورت لزوم به طور همزمان نمونه برداری (بیوپسی) را نیز انجام می دهد. چنان چه زخم پپتیک در حال خونریزی باشد، پزشک می تواند از آندوسکوپ برای تزریق داروهای ایجاد کننده ی لخته یا سوزاندن آنها استفاده نماید.
از آندوسکوپی می توان برای تشخیص ضایعات خیلی کوچک غیری قابل تشخیص با رادیوگرافی، ارزیابی ناهنجاری های رادیوگرافیک غیر معمول یا تشخیص منشاء خونریزی و کم خونی در بیمار استفاده کرد (یعنی مشخص نمود که آیا زخم پپتیک عامل خونریزی و کم خونی است یا نه؟).
در صورتی که در رادیوگرافی یا آندوسکوپی، زخم معده و اثنی عشر کشف شود بیمار از نظر هلیکوباکترپیلوری مورد آزمایش قرار می گیرد زیرا درمان زخم های ناشی از هلیکوباکتر با درمان سایر زخم معده و اثنی عشر متفاوت است. هلیکوباکترپیلوری را می توان از طریق آزمایش های مخصوص خون، تنفس، مدفوع و بافت تشخیص داد. از آزمایش خون بیش از سایر آزمایش ها استفاده می شود. در آزمایش خون، پادتن ها (آنتی بادی های) ضدهلیکوباکترپیلوری شناسایی می شوند. پس از گرفتن خون از نوک انگشت فرد، مقدار آنتی بادی های ضدهلیکوباکترپیلوری در سرم خون اندازه گیری می شود. این نکته که آیا مثبت بودن نتیجه ی این آزمایش، بدون انجام آندوسکوپی برای شروع درمان ریشه کنی هلیکوباکتر کافی است یا نه به طور قطع مشخص نیست.
آزمایش های اوره تنفس
آزمایش های اوره تنفس، روش های تشخیص مؤثری برای شناسایی هلیکوباکترپیلوری در زخم معده و اثنی عشر هستند. از این آزمایش ها پس از درمان زخم معده و اثنی عشر نیز برای کنترل چگونگی تأثیر داروها استفاده می شود. بیمار پس از خوردن محلولی از اوره که حاوی نوعی اتم کربن مخصوص است مورد آزمایش قرار می گیرد. در صورت وجود هلیکوباکترپیلوری، باکتری مزبور اوره را تجزیه و کربن آزاد می کند. کربن با خون به ریه های بیمار می رسد و بیمار آن را با بازدم خود خارج می کند. این آزمایش از 96 تا 98 درصد دقت برخوردار است.
آزمایش مدفوع
از آزمایش مدفوع می توان برای تشخیص زخم معده و اثنی عشر و هلیکوباکترپیلوری موجود در مدفوع استفاده کرد. مطالعات به عمل آمده نشان داده داده اند که این آزمایش که آزمایش آنتی ژن مدفوعی هلیکوباکترپیلوری (HPSA) نام دارد از دقت کافی برای تشخیص برخوردار است. در آزمایش های بافتی معمولاً از نمونه ی بافتی تهیه شده به وسیله ی آندوسکوپ استفاده می شود. آزمایش های بافتی از سه نوع تشکیل می شوند: آزمایش اوره آز سریع (rapid urease test) که به شناسایی آنزیم اوره آز تولیده شده به وسیله ی هلیکواکترپیلوری می پردازد و فعالیت اوره از را در نمونه ی بافتی تشخیص می دهد.
آزمایش بافت شناسی
آزمایش بافت شناسی نمونه تهیه شده امکان بررسی و آزمایش خود باکتری موجود در بافت معده یا اثنی عشر را فراهم می آورد. این عارضه در 7-6 درصد بیماران مبتلا به زخم معده و اثنی عشر دیده می شود.
آزمایش کشت
آزمایش کشت مستقیم نمونه تهیه شده به وسیله ی آندوسکوپی، روش دشوار و گران قیمتی است و بسیاری از آزمایشگاه ها آن را انجام نمی دهند. در این آزمایش به هلیکوباکترپیلوری اجازه داده می شود تا در نمونه ی بافتی زخم معده و اثنی عشر رشد کند.
نکته:
پس از درمان آنتی بیوتیکی زخم معده و اثنی عشر و هلیکوباکترپیلوری، آزمایش خون از نظر آنتی بادی ضد آن انجام نمی شود، زیرا حتی پس از ریشه کن شدن این باکتری، ممکن است آنتی بادی آن در سرم خون مثبت باشد.
منبع: کتاب راهنمای پزشکی خانواده- سوءهاضمه، زخم معده و اثنی عشر