زخم‌های گوارشی به زخم‌هایی گفته میشود که در مجرای معده ـ روده‌ای (GI) ایجاد میشود. این مجرا متشکل از مری، معده و روده و محل هضم و جذب غذا است. در صورت آسیب دیدن پوشش محافظ (مخاط) این مجرا زخم‌های گوارشی ایجاد میشود. آسیب دیدن مخاط دلایل متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عفونی شدن توسط باکتری هلیکوباکتر پیلوری (اچ. پیلوری)
- مصرف مداوم مسکن‌های غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)
اگر فکر می‌کنید که مبتلا به زخم معده هستید، به تازگی این تشخیص در مورد شما داده شده است یا سال‌ها است که این ناراحتی توان‌فرسا را تحمل می‌کنید، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. سوراخ و زخم شدن معده را می‌توان با جراحی باز یا جراحی‌های با حداقل تهاجم لاپاروسکوپی درمان نمود تا درد برای همیشه آرام بگیرد.
فهرست مطالب
انواع زخم‌های گوارشی
زخم‌های گوارشی در بخش‌های مختلفی از مجرای معده ـ روده‌ای ایجاد میشود و به انواع زیر تقسیم بندی میشود:
- زخم مری: در امتداد لوله منتقل کننده غذا از دهان به معده
- زخم معده
- زخم دوازدهه در بخش ابتدایی روده کوچک و محل خروج غذا از معده به روده کوچک
علت‌ها و دلایل
هیلکوباکتر پیلوری
شایع‌ترین دلیل زخم‌های گوارشی عفونی شدن معده توسط باکتری‌ای به نام هلیکوباکتر پیلوری است. این باکتری در معده بسیاری از افراد وجود دارد، اما معمولاً عفونت حاصل از آن مشکل‌ساز نیست. از هر 10 بیمار مبتلا به زخم دوازدهه و زخم معده به ترتیب 9 و 8 نفر به دلیل این نوع عفونت باکتریایی دچار زخم دستگاه گوارش شده‌اند. زخم به این دلیل ایجاد میشود که عفونت به روش‌های زیر به پوشش مجرای معده ـ روده‌ای آسیب می‌زند:
- ایجاد التهاب
- تداخل در تولید اسید: هلیکوباکتر پیلوری گاهی سازو کار توقف تولید اسید را مختل میکند و به این ترتیب میزان اسید معده بالاتر از حد طبیعی میشود.
مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب
دومین دلیل رایج ایجاد زخم‌های گوارشی مصرف مکرر یا طولانی مدت داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب است. از هر ده مورد زخم معده و زخم دوازدهه به ترتیب دو و یک مورد به دلیل افراط در مصرف مسکن‌هایی چون آسپرین، ایبوپروفن یا دیکلوفناک ایجاد میشود. البته اکثر افراد با مصرف این داروها با مشکلی مواجه نمی‌شوند، اما مصرف مداوم آنها بدون شک دردسرساز خواهد بود.
عامل‌های خطر
عامل‌های خطر دیگری که احتمال زخم شدن معده را افزایش میدهد عبارت است از:
- سیگار کشیدن و استعمال دخانیات
- سابقه ابتلا اعضا خانواده به زخم معده
- بالا رفتن سن
علائم و نشانه‌ها
زخم معده در ابتدا علامتی ندارد، اما در مراحل بعدی با افزایش سن و استمرار مصرف داروهای NSAIDs علائم ناگهان بروز می‌یابد.
رایج‌ترین علائم زخم‌های گوارشی درد شکمی است. اگر دوازدهه زخم شده باشد، درد معمولاً چند ساعت پس از غذا شروع میشود و به تدریج با صرف مجدد غذا تسکین می‌یابد. درد شب هنگام و در صورت خالی بودن معده نیز حمله‌ور میشود. اما اگر معده زخم باشد، درد عموماً هنگام غذا خوردن آغاز میشود. زخم مری نیز با درد شکمی یا درد پایین قفسه سینه همراه است و بلع نیز دشوار میشود.
سوء هاضمه‌ای که بیش از یک ماه طول بکشد نیز بیانگر ابتلا به زخم‌های گوارشی است. سوء هاضمه با علائم زیر همراه است:
- حالت تهوع
- استفراغ
- نفخ
- آروغ زدن
- سوزش سر دل (رفلاکس معده ـ مری): برگشت مجدد محتویات معده به مری
عوارض بروز زخم معده چیست؟
اگر شما برای درمان زخم معده خود تحت درمان قرار بگیرید نتیجه خوبی را به دست خواهید آورد و دچار عوارض جانبی حاصل از زخم معده نخواهید شد. با این حال درمان نکردن زخم معده مدت طولانی میتواند باعث به وجود آمدن برخی از عوارض جانبی شود که تعدادی از آنها به شرح زیر می‌باشند:
- خونریزی
- سوراخ شدن معده
- انسداد معده
خونریزی از معده
خونریزی از معده شایع ترین عارضه جانبی زخم شدن معده است. این اختلال زمانی به وجود می‌‌آید که زخم معده، شریان یا عروق خونی این اندام را درگیر کند. در صورتی که زخم معده شما خونریزی کند به احتمال زیاد شاهد علایم و نشانه‌های زیر خواهید بود:
- در هنگام استفراغ کردن شاهد خون خواهید بود
- مدفوع شما تیره و چسبناک خواهد بود
سوراخ شدن معده
احتمال سوراخ شدن دیواره داخلی معده و بروز مشکلات و عوارض بعدی وجود دارد. سوراخ شدن معده زمانی رخ میدهد که زخم معده از دیواره معده عبور کند و منجر به التهاب دیواره شکم و اثنی عشر شود. به طور کلی سوراخ شدن معده در شرایطی رخ میدهد که زخم معده شما به طور کامل از دیواره معده عبور کند و سایر اعضای مجاور را درگیر نماید. بروز این وضعیت باعث میشود که شما دچار درد شدید معده و شکم شوید.
انسداد معده
انسداد معده یکی از اختلالاتی است که نسبتاً شیوع کمتری دارد و به وضعیتی گفته میشود که مواد غذایی در دوران گوارش نتوانند وارد روده شوند و از معده عبور کنند. این اختلال زمانی به وجود می‌‌آید که بافت اطراف زخم سفت و کلفت شود زیرا بدن تلاش میکند به طور مکرر با تشکیل بافت اسکار به ترمیم زخم ایجاد شده بپردازد. انسداد معده باعث میشود شما دچار علائم و نشانه‌های زیر شوید:
- احساس حالت تهوع
- استفراغ کردن پس از هر وعده غذایی
- کاهش وزن
در صورتی که شما دچار هر یک از این علائم و نشانه‌ها شدید به احتمال خیلی زیاد به عمل جراحی اورژانسی نیاز خواهید داشت به این ترتیب اگر هر یک از علائم که تاکنون توصیف کردیم را دارید مطمئن باشید که به درمان فوری پزشکی نیاز خواهید داشت.
ارتباط زخم معده با سرطان معده چیست؟
درک ارتباط زخم معده و سرطان معده و به طور کلی سرطان دستگاه گوارش اهمیت بسیار زیادی دارد. زخم معده به سرطان معده تبدیل نمی‌شود و باعث بروز سرطان معده نیز نخواهد شد اما در صورتی که زخم معده شما به علت عفونت هلیکوباکتر پیلوری به وجود آمده باشد عفونت میتواند ریسک ابتلا به سرطان معده در آینده را افزایش دهد. ما به خوبی به این مسئله واقف هستیم زیرا افرادی که زخم معده آنها به علل دیگری به غیر از عفونت هلیکو باکترپیلوری به وجود آمده است خیلی در معرض خطر ابتلا به سرطان دستگاه گوارش قرار نخواهند داشت.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر درد شکم شما به مدت طولانی ادامه داشته باشد یا آنکه دچار مشکلات هاضمه شده باشید باید به پزشک مراجعه کنید و همچنین اگر به طور مداوم به مصرف داروهای ضد اسید معده نیاز دارید تا از بروز این علائم و نشانه‌ها جلوگیری شود باید به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که دچار علائم و نشانه‌های زیر هستید حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- درد شدید و ناگهانی شکم
- استفراغ سیاه یا خونی
- مدفوع تیره و خونی
تشخیص زخم معده
پزشک موارد زیر را بررسی میکند:
- وجود زخم گوارشی و تعیین نوع آن (زخم معده، مری یا دوازدهه)
- دلیل ایجاد شدن زخم به منظور تهیه طرح درمانی مناسب
پزشک از بیمار می‌خواهد تا علائم و سابقه پزشکی خود را شرح دهد، سپس حین معاینه ناحیه شکم را به آرامی فشار میدهد تا وجود ناحیه حساس یا دردناک را بررسی کند. در مرحله بعد پزشک معالج تعیین میکند که آیا عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف درازمدت داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب میتواند عامل بروز علائم باشد یا خیر. احتمال زخم شدن دستگاه گوارش در صورت تایید موثر بودن هر یک از این دو عامل بالا است.
آزمایش‌ها
از روش‌های مختلفی برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری استفاده میشود که عبارت‌اند از:
- آزمایش خون
- آزمایش نمونه مدفوع
- آزمایش تنفسی
- آندوسکوپی
- نمونه برداری
درمان
درمان زخم‌های گوارشی بسیار مهم است. چنانچه اقدام فوری و مناسب برای درمان انجام شود، زخم دوازدهه ظرف چهار هفته و زخم معده در مدت هشت هفته بهبود می‌یابد. به علاوه چنانچه هلیکوباکتر علت ایجاد زخم باشد، احتمال عود کردن زخم با از بین بردن این باکتری کاهش می‌یابد.
دارو
زخم ناشی از هلیکوباکتر پیلوری
چنانچه عفونت باکتریایی علت ایجاد زخم باشد، یک دوره یک تا دو هفته‌ای آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت تجویز میشود. در کنار آنتی بیوتیک داروهای دیگری برای جلوگیری از آسیب دیدن مجرای معده ـ روده‌ای و ایجاد فرصت التیام یافتن زخم تجویز میشود. این گروه از داروها میزان تولید اسید معده را کاهش میدهد.
زخم ناشی از مصرف داروهای NSAID
اگر مصرف داروهای NSAIDs عامل ایجاد زخم باشد، از بیمار خواسته میشود مصرف این داروها را قطع کند تا زخم التیام یابد. آنتاگونیست گیرنده H2 یا PPI نیز برای کاهش تولید اسید تجویز میشود. مصرف این داروها در کل ایمن است، اما گاهی اثرهای جانبی موقتی مانند اسهال یا حالت تهوع را به دنبال دارد.
جراحی
چنانچه علی رغم اتمام دوره درمان زخم عود کند یا بیمار دچار عوارض وخیم شود، انجام جراحی ضرورت می‌یابد. سوراخ و زخم مجرای گوارشی را می‌توان با جراحی باز یا جراحی با حداقل تهاجم لاپاروسکوپی درمان نمود.
درمان آندوسکوپی
آندوسکوپی بخش فوقانی مجرای معده ـ روده‌ای به منظور توقف خونریزی انجام میشود. جراح اسکوپ مجهز به منبع نور را وارد مجرا میکند تا بتواند ناحیه‌های خونریزی دهنده را ببیند و درمان کند. اپی نفرین نیز از راه آندوسکوپ وارد مجرا میشود تا خونریزی را متوقف کند. گیره‌هایی نیز روی زخم خونریزی دهنده زده میشود تا رگ‌های مرتبط تحت فشار قرار گیرد.
واگوتومی
شاخه‌هایی از عصب واگ در عمل واگوتومی قطع میشود که در تولید اسید معده نقش دارد. قطع کردن عصب واگ تولید اسید را به شدت کاهش میدهد. البته قطع کلی عصب توانایی معده در تخلیه خود را کاهش میدهد، به همین دلیل فقط بخشی از آن باید قطع شود.
آنترکتومی
آنترکتومی عملی جراحی است که در آن بخش پایین معده (آنتروم) خارج میشود. آنتروم ماده‌ای شیمیایی ترشح میکند که تولید اسید را افزایش میدهد و بدون آن تولید اسید کاهش می‌یابد. با انجام آنترکتومی می‌توان از عود کردن زخم‌های گوارشی جلوگیری کرد.
پیلوروپلاستی
در عمل پیلوروپلاستی حفره‌ی بین معده و دوازدهه بزرگتر میشود تا محتویات معده راحت‌تر وارد روده شود. پیلوروپلاستی پیش از این کاربرد بالایی برای کاهش عوارض واگوتومی داشت.
اصلاح سبک زندگی و روش‌های درمان خانگی
شما میتوانید با رعایت کردن نکات زیر به تسکین درد معده خود کمک کنید:
- رژیم غذایی سالمی داشته باشید و در رژیم خود از انواع میوه و میوه‌های حاوی ویتامین آ و ث، انواع سبزیجات و غلات کامل استفاده کنید. مصرف نکردن مواد غذایی سرشار از ویتامین باعث میشود که فرایند ترمیم زخم توسط بدن بسیار دشوار باشد.
- از غذاهای استفاده کنید که حاوی پروبیوتیک هستند این محصولات شامل ماست، پنیری که مدت زیادی از تهیه شدن آن می‌‌گذرد، کلم رنده شده و آب پز با سرکه و میسو که همان خمیر سویا و نمک و غلات تخلیه شده است استفاده کنید.
- شیر را از رژیم غذایی خود حذف کنید. گاهی اوقات مصرف کردن شیر باعث میشود که درد ناشی از زخم معده شما بهتر شود اما بعداً باعث افزایش سطح اسید معده خواهد شد و درد معده را افزایش میدهد. بهتر است با پزشک خود در خصوص مصرف یا عدم مصرف شیر صحبت کنید و نظر او را جویا شوید.
- استرس خود را کنترل کنید زیرا استرس باعث میشود که علائم و نشانه‌های زخم معده در شما بدتر شود. عواملی که باعث استرس شما میشود را شناسایی کنید و اقدامات لازم را برای بر طرف کردن آنها انجام دهید. گاهی اوقات نمی‌توان از بروز استرس جلوگیری کرد اما می‌توان با ورزش کردن و وقت گذرانی با دوستان یا نوشتن خاطرات به کنترل استرس خود کمک کرد.
- به فکر عوض کردن داروهای مسکن مصرفی خود باشید. اگر شما به طور متناوب از داروهای مسکن استفاده می‌کنید از پزشک خود بپرسید که آیا مصرف استامینوفن با توجه به شرایطی که دارید ممنوعیت دارد یا خیر.
- از سیگار کشیدن خودداری کنید زیرا سیگار کشیدن باعث بروز اختلال در دیواره محافظ معده میشود و باعث میشود که معده شما مستعد تشکیل زخم باشد. سیگار کشیدن همچنین باعث میشود که اسید معده افزایش پیدا کند.
- سعی کنید به اندازه کافی بخوابید زیرا خواب مناسب به تقویت سیستم ایمنی بدن و مقابله با استرس کمک میکند همچنین سعی کنید پس از خوردن مواد غذایی فوراً به رختخواب نروید.
سوالات متداول درباره زخم معده
چگونه می‌توان از بروز زخم معده جلوگیری کرد؟
معمولاً نمی‌توان از بروز زخم معده برای اولین بار جلوگیری کرد. عفونت حاصل از هلیکوباکتر پیلوری به شدت شایع است و احتمال آن که از فردی به فرد دیگر منتقل شود بسیار زیاد است. زندگی کردن در نقاط پر جمعیت میتواند ریسک بروز این اختلال را افزایش دهد. رعایت اصول بهداشتی میتواند ریسک انتشار عفونت هلیکو باکترپیلوری را محدود نماید. این نکات شامل شستشوی منظم دست‌ها قبل از غذا خوردن و پس از رفتن به سرویس بهداشتی است. در صورتی که شما به طور مکرر دچار زخم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری می‌شوید میتوانید با درمان مناسب زخمی که برای اولین بار به وجود آمده است، از عود مجدد آن جلوگیری کنید. درمان این اختلال باید شامل مصرف داروهای انتی بیوتیک باشد تا باکتری را از بین ببرد. شما میتوانید با اجتناب از مصرف دخانیات و محدود کردن میزان مصرف داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب برای تسکین درد از بروز زخم معده جلوگیری نمایید.
چه مدت طول می‌کشد تا زخم معده بهبود پیدا کند؟
زخم معده که به علت مصرف دارو به وجود آمد باشد طی مدت کوتاهی پس از قطع مصرف دارو بهبود پیدا خواهد کرد. شما میتوانید به مدت ۲ تا ۶ هفته به مصرف داروهای ضد اسید بپردازید تا به تسکین درد و درمان زخم معده خود کمک کنید. زخم معده ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری با از بین رفتن باکتری بهبود پیدا میکند. معمولاً پزشک به مدت دو هفته برای شما داروهای آنتی بیوتیک و داروهای کنترل کننده اسید معده را تجویز خواهد کرد. پس از ۲ هفته شما مجددا به مدت ۴ تا ۸ هفته به مصرف داروهای کنترل کننده اسید معده خواهید داشت. زخم معده در مقایسه با زخم اثنی عشر آهسته تر ترمیم میشود. در مواردی که زخم معده عمیق نباشد طی مدت ۲ تا ۳ ماه به طور کامل بهبود خواهد یافت و حدود شش هفته طول می‌کشد تا زخم اثنی عشر بهبود پیدا کند. زخم معده بدون مصرف داروهای آنتی بیوتیک به صورت موقت بهبود پیدا میکند اما احتمال به وجود آمدن مجدد زخم یا یک زخم دیگر در کنار زخم قبلی وجود دارد زیرا باکتری عامل ایجاد زخم معده از بین نرفته است.
آیا این احتمال وجود دارد که به علت مصرف داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب برای درمان یک بیماری دیگر در معرض خطر ابتلا به زخم معده قرار بگیرم؟
بله پاسخ این سوال مثبت است و این احتمال وجود دارد که شما با مصرف داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب برای درمان بیماری دیگر دچار زخم معده شوید. اما اگر شما در معرض خطر مشکلات معده قرار داشته باشید احتمالاً پزشک به تجویز داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب نخواهد پرداخت و در صورتی که مجبور باشد این داروها را تجویز کند باید پایین ترین دوز آن ها را برای شما در نظر بگیرد که مدت بسیار کوتاهی از این داروها استفاده نمایید. احتمالاً پزشک در کنار داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب به تجویز مهار کننده‌های پروتون پمپ نیز خواهد پرداخت که در کنار هم به مصرف آن ها بپردازید. داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب داروهای بسیار مفید هستند و در صورتی که به مدت طولانی مصرف شوند میتوانید از مزایای آنها که به شرح زیر می‌باشند بهره مند شوید:
- کاهش التهاب
- تسکین درد
- پایین آوردن تب
به همین دلیل مصرف این داروها در درمان برخی از اختلالاتی مفید هستند که به طور مداوم باعث بروز درد می‌شوند و درد حاصل از آنها در بروز التهاب نقش دارد. برخی از این اختلالات عبارتند از نقرس مزمن و آرتریت روماتوئید. به طور کلی داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب جزو داروهای ایمن هستند و مصرف آنها هیچ گونه مانعی ندارد. اما اگر شما به مدت طولانی از این داروها استفاده کنید به احتمال زیاد به مصرف آنها عادت خواهید کرد. به طور کلی دیواره داخلی دستگاه گوارش همان جایی که مواد غذایی هضم و جذب می‌شوند ضعیف خواهد شد و احتمال بروز زخم معده را افزایش خواهد داد. با این حال اگر شما از داروهای غیر استروئیدی ضد التهاب استفاده می‌کنید این احتمال وجود دارد که با توجه به ضرورت مصرف این داروها پزشک برای محافظت از دستگاه گوارش شما به تجویز داروهای مهار کننده پروتون پمپ بپردازد. در واقع شما با مصرف این داروها از آسیب دیدگی دیواره داخلی دستگاه گوارش خود جلوگیری می‌کنید زیرا مصرف داروهای مهار کننده پروتون پمپ این باعث میشود که از تولید بیش از حد اسید توسط معده جلوگیری شود. اگر در خصوص داروهایی که در حال حاضر مصرف می‌کنید اطلاعات کافی ندارید یا نمی‌دانید که آیا باعث بروز زخم معده می‌شوند یا خیر و درباره نحوه تاثیر گذاری آنها بر روی سلامت خود اطمینان ندارید حتماً با پزشک خود در این خصوص صحبت کنید تا شما را به طور کامل راهنمایی کند.