سنگ های کیسه صفرا معمولا از جنس کلسترول، یا از جنس رنگدانه ای (پیگمانی)(یا از نمک های کلسیم) تشکیل می شود. این بیماری در اکثر کشورهای غربی و بسیاری از نقاط دیگر جهان کاملاً شایع اند. حداقل 20 درصد از زنان و 8 درصد از مردان بالای 40 سال و تا 40 درصد از زنان بالای 65 سال مبتلا به سنگ کیسه ی صفرا می شوند. این سنگ ها به دلیل غیر طبیعی بودن محتویات صفرا به وجود می آیند. بیش از 80 درصد سنگ های صفرا از جنس کلسترول و حدود 20 درصد آنها از جنس رنگدانه ای هستند.
معمولاً سنگ های کلسترولی از بیش از 50 درصد مونوهیدرات کلسترول و مخلوطی از نمک های کلسیم، رنگدانه های صفراوی، پروتئین ها و اسیدهای چرب تشکیل می شوند که نوع اخیر، سنگ های رنگدانه ای «قهوه ای» هستند. سنگ های رنگدانه ای عمدتاً از بیلی روبینات کلسیم تشکیل شده اند و کمتر از 20% کلسترول دارند و به انواع سیاه و قهوه ای تقسیم می شوند که نوع قهوه ای، ثانویه به عفونت مزمن صفراوی به وجود می آید.
علایم و نشانه ها
اختصاصی ترین علامت سنگ های صفراوی، دردهای قولنجی (کولیک) صفراوی است که به شکل مداوم و غالباً طولانی ظاهر می شود. انسداد مجرای سیستیک یا مجرای صفراوی مشترک موجب افزایش فشار داخل جداری و اتساع احشا می شود که درد آن با انقباض های مکرر صفراوی تسکین نمی یابد. این درد شدید و یکنواخت است و ممکن است با احساس پُری در ناحیه ی زیر جناغ و بالای شکم، یا در ربع فوقانی راست شکم، همراه با انتشار مکرر به ناحیه ی بین دو کتف، شانه یا کتف راست احساس شود. کولیک صفراوی کاملاً ناگهانی آغاز می شود و ممکن است طی مدت 30 دقیقه تا 5 ساعت به حداکثر برسد و به تدریج یا به سرعت فروکش نماید. درد بیشتر یکنواخت است تا متناوب و قولنجی ولی لغت کولیک (colic) به معنی قولنجی و متناوب به طور گسترده به اشتباه در مورد آن به کار گرفته می شود.
نکته: درد صفراویی که بیش از 5 ساعت طول بکشد، احتمال وجود کوله سیستیت حاد را مطرح می کند.
تهوع و استفراغ، اغلب در حملات درد صفراوی وجود دارد. افزایش میزان بیلی روبین و یا آلکالن فسفاتاز (فسفاتاز قلیایی) سرم، احتمال وجود سنگ مجرای صفراوی مشترک را مطرح می کند. وجود تب یا لرز، همراه با این درد معمولاً نشانه وجود عوارضی مانند کوله سیستیت، پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) یا کلانژیت (التهاب مجاری صفراوی) است.
تشخیص
تشخیص سنگ کیسه صفرا با استفاده از سونوگرافی، رادیوگرافی ساده شکم و اسکن رادیوایزوتوپ (مانند HIDA اسکن، DIDA اسکن و نظایر آنها) صورت می گیرد. چنان چه علایم سنگ کیسه صفرا به طور مکرر ایجاد شود یا به حدی شدید باشد که با زندگی بیمار تداخل نماید و نیز در صورت سابقه ی عوارضی مانند کوله سیستیت حاد، پانکراتیت (التهاب لوزالمعده)، فیستول سنگ کیسه ی صفرا و غیره و در موارد وجود اختلال زمینه ساز بروز عوارض سنگ کیسه ی صفرا، عمل جراحی انجام می شود. یورسودئوکسی کولیک اسید (UDCA) اشباع کلسترول صفرا را کاهش می دهد و موجب متفرق شدن کلسترول صفرا از سنگ های کیسه صفرا می شود و می توان در بیماران به دقت انتخاب شده و دارای سنگ های صفراوی با کمتر از 10 میلی متر قطر آن را تجویز نمود.
منبع: کتاب راهنمای پزشکی خانواده – بیماری های کبد و مجاری صفراوی