چاقی (obesity) به وضعیتی گفته می شود که در آن تجمع چربی به حدی می رسد که بر سلامتی بدن تأثیر منفی می گذارد. معمولاً به صورت افزایش ضریب (شاخص) توده بدن (Body Mass Index; BMI) و رسیدن آن به 30 کیلوگرم بر متر مربع قد یا بالاتر تعریف می شود. افزایش وزن بدن با چاقی تفاوت دارد. افزایش وزن بدن، عبارت است از بیشتر بودن شاخص توده بدن (BMI) از 25 کیلوگرم بر مترمربع قد (25 Kg/m2). چاقی و افزایش وزن با بیماری های مختلفی مانند بیماری های قلبی عروقی، دیابت شیرین (مرض قند) نوع 2، قطع تنفس انسدادی هنگام خواب (obstructive sleep apnea) بعضی انواع سرطان، و پوکی استخوان (اُستئوآرتریت)، در ارتباط هستند. در نتیجه چاقی می تواند امید به زندگی را در فرد کاهش دهد.
درمان چاقی و افزایش وزن، رعایت رژیم غذایی و انجام تمرین های ورزشی است و در صورت عدم موفقیت این روش ها می توان از داروهای ضد چاقی و درمان جراحی چاقی (جراحی باریاتریک، Bariatric surgery) استفاده نمود.
شاخص توده بدن (BMI) چیست؟
شاخص (ضریب) توده بدن (Body maas index; BMI) در بررسی چاقی عددی است که از تقسیم وزن بدن (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد (برحسب متر مربع) در سیستم متریک، یا تقسیم حاصل ضرب وزن (بر حسب پوند) در عدد ثابت 703 بر مجذور قد (بر حسب اینچ مربع) به دست می آید (هر پوند=0.454 کیلوگرم و هر این 2.54 سانتی متر). شاخص توده بدن، روشی ساده و بسیار متداول برای تخمین توده ی چربی در چاقی و افزایش وزن است و در قرن نوزدهم میلادی به وسیله آنترپومتریست (متخصص سنجش اندازه، وزن و ابعاد بدن انسان) و آماردان بلژیکی، آدولف کوتلت (Adolphe Quetelet) ابداع شد. شاخص توده بدن (BMI) نشان دهنده ی دقیق درصد چربی در اکثر اجتماعات بزرگسال است ولی در افرادی که به بدنسازی می پردازند و نیز در زنان باردار دقت کمتری دارد. متداولترین تعاریف مورد استفاده برای کمبود وزن، وزن طبیعی، افزایش وزن و چاقی بر اساس جدول زیر که در سال 1997 به وسیله سازمان بهداشت جهانی (WHO) ارائه و در سال 2000 منتشر شد بیان می شوند:
|
BMI |
طبقه بندی |
|
کمتر از 18.5 9.24 – 5.18 29.9-0.25 9.34-0.30 9.39-0.35 بالای 40.0 |
کمبود وزن وزن طبیعی افزایش وزن طبیعی چاقی گروه (کلاس) I چاقی گروه (کلاس) II چاقی گرون (کلاس) III |
در مقالات جراحی گروه III به 3 زیر گروه تقسیم شده است: BMI بیش از 40= چاقی شدید. BMI بین 40.0 تا 49.9= چاقی مرضی. BMI بالای 50= فوق چاقی.
با توجه به اینکه در برخی جوامع آسیایی عواقب منفی سلامت در مقادیر BMI کمتری نسبت به نژاد سفیدپوست و قفقازی دیده می شود، تعریف افزایش وزن 0در جوامع مزبور تا حدودی تغییر یافته است. برای مثال در کشور ژاپن، BMI بالاتر از 25 و در چین، BMI بالای 28، چاقی تلقی می شود.
اندازه دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن
از اندازه ی محیط (دور) کمر و نیز نسبت (حاصل تقسیم) دور کمر به دور باسن برای تعیین چاقی مرکزی بدن استفاده می شود. بالاتر بودن اندازه ی دور کمر از 102 سانتی متر در آقایان و 88 سانتی متر در خانم ها و یا بیشتر بودن حاصل تقسیم دور کمر به دور باسن، از 0.9 در آقایان و 0.85 در خانم ها چاقی مرکزی بدن تلقی می شود. در افراد دارای BMI زیر 35، میزان چربی داخل شکمی با پیامدهای منفی سلامتی، مستقل از چربی تام بدن در ارتباط است. چربی داخل شکمی یا چربی احشایی ارتباط زیادی با بیماری های قلبی عروق دارند. در زنان مبتلا به چاقی شکمی، خطر بروز بیماری های قلبی عروقی، مشابه مردانی است که به چاقی مزبور دچار هستند. در افرادی که شاخص توده بدن آن ها بیش از 35 است، اندازه گیری دور کمر، چندان بر کارآیی پیش بینی کننده ی شاخص مزبور نمی افزاید، زیرا در اکثر این افراد، اندازه دور کمر، غیر طبیعی است.
درصد چربی بدن
درصد چربی بدن (body fad percentage) در بررسی چاقی عبارت است از بیان میزان چربی تام بدن به صورت درصد وزن تام بدن و مردانی که درصد چربی آنها بیش از 25% است یا زنانی که درصد چربی بالاتر از 33% دارند، چاق تلقی می شوند. درصد چربی بدن را می توان با استفاده از BMI بر اساس فرمول زیر محاسبه نمود:
[ضریب جنسیت×10/8) – 5/4 – [سن (بر حسب سال) × 0/23] + (BMI×1/2)=درصد چربی بدن
در فرمول مزبور، ضریب جنسیت در جنس مؤنث، «صفر» و در جنس مذکر، «یک» محاسبه می شود. بر اساس این فرمول مشخص می شود که چربی بدن خانم ها، در یک شاخص توده بدن (BMI) مشخص، 10% بیشتر از چربی بدن آقایان با همان مقدار BMI است و نیز فرمول مزبور نشان می دهد که حتی اگر وزن افراد با سن ثابت بماند، درصد چربی بدنشان ازدیاد پیدا می کند که به مرور زمان باعث افزایش چاقی میشود و در نتایج حاصله از دقت 4% برخوردار هستند. تعیین درصد چربی بدن به طور مستقیم، دشوار و پر هزینه است.
یکی از دقیق ترین روش های تعیین چربی بدن در چاقی و افزایش وزن، اندازه گیری وزن در زیر آب است که به آن تعیین وزن هیدروستاتیک گفته می شود. دو روش ساده تر ولی کم دقت تر تعیین چربی بدن در چاقی، عبارتند از اندازه گیری ضخامت لایه ی چربی زیر پوستی در سطح کوچکی از پوست (به اندازه ی یک بند انگشت) و نیز آنالیز بیوالکتریکی مقاومت ظاهری (امپدانس) که در آن از مقاومت الکتریکی استفاده می شود.
روش اول در افراد چاق به اندازه ی کافی ارزیابی نشده است و روش دوم نیز مزیتی بر اندازه گیری BMI ندارد. از این رو این روش ها به طور معمول در کنترل چاقی و افزایش وزن مورد استفاده قرار نمی گیرند. برای تحقیقات در زمینه ی اندازه گیری درصد چربی بدن، عمدتاً از توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)، ام آر آی و سنجنش جذب با اشعه X دارای انرژی دوگانه (dual energy x-ray absorptiometry; DEXA) استفاده می شود. این روش ها بسیار دقیق هستند ولی انجام اسکن در افراد به شدت چاق به دلیل محدودیت های وزنی دستگاه و قطر ناکافی اسکنر سی تی (CT) یا ام. آر.آی (MRI) دشوار است.
منبع: کتاب چاقی، افزایش وزن و درمان آن