معمولا وقتی مردم از سرطان کبد صحبت میکنند، منظور آنها نوعی از سرطان است که در جای دیگری از بدن شروع شده است و سپس به کبد گسترش پیدا کرده است. به این وضعیت بیماری متاستاتیک یا متاستاز میگویند. کبد تا حدودی به خاطر جریان خون بالا و تولید موضعی مولکولهای تحریک کننده رشد یکی از شایعترین مکانها برای اتفاق افتادن بیماری مستاتیک است. تومورهایی که در کولون، پانکراس، معده، ریه، پستان یا جایی دیگر به وجود میآیند، میتوانند تا کبد گسترش پیدا کنند و گاهی اوقات باعث درد کبد میشوند و به فعالیت کبد آسیب وارد میکنند. اغلب موارد سرطان کبد در واقع سرطانهایی هستند که در ارگان دیگری شروع شده و به وجود آمده است.
گاهی اوقات، سرطان در سلولهای خود کبد به وجود میآید. سرطان هپاتوسیت (سلول اصلی بافت کبد) سرطان اولیه کبد است که هپاتوما نامیده میشود. هپاتوما معمولا به عنوان یک یا چند تومور گرد در کبد رشد پیدا میکند و با گسترش یافتن به بافت نرمال هجوم میآورد و آن را نابود میکند. سرطان سلولهای مجرای صفراوی کلانژیوکارسینوم نامیده میشود. سرطان کلانژیوکارسینون عموما در راستای مجرای صفراوی به صورت خطوط شبه انگشتی یا ورق رشد پیدا میکند و تشخیص آن در تصویرهای اشعه ایکس را دشوارتر میسازد.
علت
یک تومور سرطانی از یک سلول غیرنرمال شروع میشود. علت سرطانی شدن یک سلول مشخص نیست. عقیده بر این است که چیزی باعث آسیب وارد شدن یا تغییر ژنهای مشخص سلول میشود. این کار باعث میشود که سلول غیرنرمال شود و خارج از کنترل تکثیر شود و علت سرطان کبد می باشد. اغلب افرادی که به سرطان اولیه کبد دچار میشوند یک یا چند مورد از عوامل خطری که در ادامه ذکر می شود را دارند. عوامل خطر زیر باعث میشود که سلولهای کبد بیشتر در معرض سرطانی شدن قرار بگیرند:
- سیروز کبدی: این بیماری باعث میشود که روی کبد جای زخم ایجاد شود. این بیماری پیشرفت کندی دارد. در بریتانیا، علتهای شایع سیروز مصرف بیش از حد مواد الکل و عفونت هپاتیت سی است. با این حال، سیروز علتهای مختلفی دارد. اغلب افراد مبتلا به سیروز به سرطان کبد دچار نمیشود و تنها درصد کمی ازاین افراد به سرطان کبد مبتلا میشوند.
- عفونت طولانی مدت ویروس هپاتیت بی یا هپاتیت سی: عموما بیست تا سی سال پس از اولین دفعه ای که به عفونت هپایتت بی یا هپاتیت سی مبتلا میشوید، سرطان کبد (سرطان اولیه کبد) میگیرید. شیوع عفونی شدن با این ویروسها روز به روز در حال افزایش است. با این حال، این عفونتها در سراسر دنیا و مخصوصا در آسیا و آفریقا بسیار شایع هستند. بسیاری از کودکان در این نواحی به عفونت ویروس هپاتیت بی دچار میشوند. به همین دلیل است که سرطان اولیه کبد در این نواحی دنیا بین کودکان شایع است (این سرطان بیست تا سی سال پس از ابتلا به عفونت فرد به وجود میآید).
- خوردن آفلاتوکسین: یک عامل خطر شناخته شده سمی است که آفلاتوکسین نام دارد که عمدتا در کشورهای در حال توسعه بعضی از غذاها مثل بادام زمینی را آلوده میکند.
- التهاب روده: بعضی از بیماریها که باعث التهاب پایدار روده میشود خطر ابتلا به سرطان مجرای صفراوی (نوع غیرشایعی از سرطان اولیه کبد) مثل کولیت زخمی را افزایش میدهد.
- استعمال دخانیات: شواهدی وجود دارد مبنی بر این که استعمال دخانیات خطر ابتلا به سرطان کبد (سرطان اولیه کبد) را افزایش میدهد.
- عفونت پاراستیک: این عفونت که عموما در کشورهای آفریقایی و اسیایی به وجود کمی آید، خطر ابتلا به سرطان مجرای صفراوی را افزایش میدهد.
علائم
در مرحله اولیه سرطان کبد هیچ علامتی وجود ندارد. با گسترش سرطان، اولین علایمی که به وجود میآیند عمومی و مبهم هستند، برای مثال، ناخوشی، تهوع، کم اشتهایی، کاهش وزن و خستگی. بسیاری از افرادی که به سرطان اولیه کبد مبتلا میشوند علائمی داشتند که مرتبط با بیماری سیروز کبدی است. در صورتی که پیش از این به سیروز مبتلا شدهاید و وضعیت سلامتی شما به سرعت وخیم میشود، علت آن ممکن است ابتلا به سرطان کبد باشد. با گسترش بیشتر سرطان، علائم مشخصتری نیز ظاهر میشوند که از قرار زیر هستند:
- درد: درد شکمی در بالای ناحیه کبد
- یرقان: یرقان زرد شدن بدن است. وقتی قسمتهای سفید رنگ چشم شما زرد شد متوجه این بیماری میشوید. این بیماری ناشی از تشکیل بیلی روبین شیمایی است که در کبد ساخته میشود. این اتفاق زمانی میافتد که سرطان، مجرای صفراوی شما را مسدود کند. صفرا و بیلی روبین نمی توانند از کبد خارج شوند.
- خارش ( ناشی از یرقان)
- ورم شکم: علت بروز این مشکل ناشی از خود سرطان کبد است. این بیماری همچنین میتواند ناشی از آب آوردگی شکم باشد که با اختلالات متعدد کبدی به وجود میآید.
تشخیص
غربالگری با استفاده از اولتراسوند و گاهی اوقات آزمایش خون آلفا پروتئین در فواصل 6 تا 12 ماهه برای افرادی که خطر ابتلا به سرطان کبد در بین آنها زیاد است، توصیه میشود. این افراد شامل بیماران مبتلا به سیروزی است که به عفونت ویروس هپاتیت بی یا سی دچار شدهاند. این کار باعث تشخیص سرطان در سطح اولیه میشود و احتمال درمان سرطان کبد موفقیت آمیز را افزایش میدهد.
در صورتی که احتمال داده شد که به سرطان کبد مبتلا شدهاید، چندین آزمایش روی شما انجام میگیرد. این آزمایشات بنا به دلایل زیر انجام میگیرند:
- تایید میکنند که شما سرطان کبد دارید. همچنین تایید میکنند که نوع سرطان شما سرطان اولیه کبد است یا سرطان ثانویه کبد (سرطانی که ابتدا در قسمتی دیگر از بدن بوده که پیش تر در مقاله ذکر شد).
- سطح سرطان را ارزیابی میکنند. به عبارت دیگر، مشخص میکنند که چه مقدار از کبد تحت تاثیر قرار گرفته است و آیا سرطان به بخشهای دیگر بدن سرایت کرده است یا نه.
- وضعیت فعالیت کبد و سلامت عمومی شما را ارزیابی میکنند.
از این رو، عموما به دامنهای از آزمایشات در ارتباط با سرطان کبد نیاز است. این آزمایشات از قرار زیر هستند:
- آزمایشات تشخیصی تصویربرداری: مثل سی تی اسکن یا ام آر ای و… است. این آزمایشات محل دقیق و گستره سرطان را نشان میدهند.
- نمونه برداری کبد: این آزمایش عموما برای تشخیص نوع سرطان صورت میگیرد. بافت برداری یعنی برداشتن نمونه کوچکی از بافت از قسمتی از بدن. سپس این بدن در زیر میکروسکوپ بررسی میشود تا سلولهای غیرنرمال شناسایی شوند.
- آزمایشهای خون به ارزیابی عملکرد کبد و سلامت عمومی شما کمک میکنند.
- در صورتی که آزمایشات بالا سرطان را به خوبی تشخیص ندادند، آزمایشات دیگری انجام میگیرد. برای مثال، گاهی اوقات لاپراسکوپی انجام میشود. لاپراسکوپی یک عمل کوچک برای مشاهده داخل شکم با یک دوربین انعطاف پذیر است.
درمان
درمان سرطان کبد (سرطان اولیه کبد) به سطح بیماری و همچنین سن، سلامتی کلی و اولولیت های فردی بستگی دارد. روشهای درمانی مخصوص سرطان اولیه کبد از قرار زیر هستند:
- جراحی برداشتن قسمتی از کبد: در شرایط مشخص، پزشک جراحی برداشتن قسمتی از کبد را توصیه میکند تا در صورتی که تومور شما کوچک باشد و کبد شما عملکرد خوبی دارد، سرطان کبد و بخش کمی از بافت دور آن برداشته شود.مناسب بودن این روش برای شما بستگی به محل سرطان در داخل کبد شما دارد.
- جراحی پیوند کبد: در طول جراحی پیوند کبد، کبد بیمار برداشته و یک کبد سالم که توسط یک اهدا کننده اهدا شده است، جایگزین آن میشود. جراحی پیوند کبد تنها برای درصد کمی از افرادی که در مراحل اولیه سرطان کبد قرار دارند قابل انجام است.
- منجمد کردن سلولهای سرطانی: در روش کرایو ابلیشن از سرمای شدید برای از بین بردن سلولهای سرطانی استفاده میشود. در طول این روش، پزشک یک ابزار (کرایو پروب) که حاوی نیتروژن مایع است را مستقیما در تومورهای کبد شما قرار میدهد. تصاویر فراصوت برای هدایت کرایو پروب و نمایش منجمد شدن سلولها مورد استفاده قرار میگیرند.
- گرم کردن سلولهای سرطانی: در روشی که ابلیشن رادیوفرکانسی نام دارد، برای گرم کردن و نابودن کردن سلولهای سرطانی از جریان برق استفاده میشود. جراح با استفاده از تصاویر فراصوت یا سی تی اسکن به عنوان راهنما، یک یا چند سوزن باریک را به برشهای کوچک داخل شکم شما وارد میکند. وقتی سوزنها به تومور رسیدند، با جریان برق گرم میشود و سلولهای سرطانی را از بین میبرند.
- تزریق الکل به تومور: در طول این روش، الکل خالص از طریق پوست یا در طول یک عمل مستقیما به تومورها تزریق میشود. الکل باعث مرگ سلولهای سرطانی میشود.
- پرتودرمانی: در این روش درمانی از پرتوهای انرژی پرتوان برای نابودی سلولهای سرطانی و کوچک کردن تومورها استفاده میشود. در طول این روش، بیمار بر روی یک میز دراز میکشد و دستگاه پرتوهای انرژی را به نقاط دقیق بدن شما هدایت میکند. پرتودرمانی مخصوص سرطان کبد شامل روشی میشود که به طور همزمان پرتوهای زیادی بر یک نقطه از بدن تابانده میشود.
- دارودرمانی هدفمند: داروهای هدفمند با ایجاد تداخل در توانایی تومورها در تولید عروق خونی جدید عمل میکنند. این داروها باعث کند شدن یا متوقف شدن پیشرفت سلولهای سرطانی کبدی برای چند ماه بدون هیچ درمانی میشود.
- شیمی درمانی: کمو آمبولیزاسیون نوعی روش شیمی درمانی است که داروهای ضد سرطانی قدرتمند را مستقیما به کبد ارسال میکند. در طول این روش، داروهای شیمی درمانی به شریان کبدی ، شریانی که سرطانهای کبد خون مورد نیاز خود را از آن میگیرند، تزریق میشود و سپس شریان مسدود میشود. این کار باعث نرسیدن جریان خون به سلولهای سرطانی و ارسال داروهای شیمی درمانی به سلولهای سرطانی میشود.
پیشگیری
سیروز کبدی باعث ایجاد جای زخم روی کبد میشود و خطر سرطان کبد را افزایش میدهد. با انجام اقدامات زیر میتوانید خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهید:
- حفظ وزن مناسب: در صورتی که وزن مناسبی داشته باشید، با انتخاب یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم آن را حفظ کنید. در صورتی که باید وزن خود را کاهش دهید، میزان کالری که هر روز مصرف میکنید را کاهش دهید و میزان ورزشی که انجام میدهید را افزایش دهید. سعی کنید هفتهای بین 0.5 تا 1 کیلوگرم وزن کم کنید.
- احتیاط کردن در ارتباط با استفاده از مواد شیمیایی: در هنگام استفاده از مواد شیمایی در خانه یا در محل کار، از دستورالعملهایی که روی آنها درج شده پیروی کنید.
شما با دریافت واکسن هپاتیت بی میتوانید خطر ابتلا به آن را کاهش دهید. این واکسن بیش از 90 درصد، از بزرگسالان و کودکان محافظت میکند. واکسن را تقریبا هر کسی حتی کودکان، سالخوردگان و افرادی که دستگاه ایمنی آسیب دیدهای دارند، میتوانند دریافت کنند.
برای هپاتیت سی هیچ واکسنی وجود ندارد، اما میتوانید با رعایت شرایط زیر خطر ابتلا به آن را کاهش دهید:
- از وضعیت سلامت شریک جنسی خود مطلع باشید.
- در صورت استفاده از داروهای تزریقی در ورید، از یک سوزن تمیز استفاده کنید.
- وقتی میخواهید خالکوبی یا سوراخ کردن گوش و امثال آن را انجام دهید، برای تهیه مواد لازم آنها به مغازههای تمیز مراجعه کنید.
تشخیص سرطان کبد در مراحل اولیه به درمان موفقیت آمیز ان کمک می کند، به همین منظور در صورتی که عوامل خطر ذکر شده در مقاله را دارید به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید با تشخیص به موقع از پیشرفت سرطان جلوگیری کنید.
