سنگ های صفراوی در اثر سخت شدن مایع ذخیره شده در کیسه صفرا و تبدیل آن به قطعات شبیه به سنگ ایجاد می شوند. مایع مزبور «صفرا» نام دارد که به هضم چربی ها کمک می کند.
فهرست مطالب
انواع سنگ های صفراوی
دو نوع شایع سنگ کیسه صفرا عبارتند از سنگ های صفراوی از جنس کلسترول و سنگ های صفراوی رنگدانه ای (پیگمانی). معمولاً سنگ های کلسترولی به رنگ زرد مایع به سبز هستند و 80% سنگ های کیسه صفرا را تشکیل می دهند. سنگ های پیگمانی، کوچک و تیره هستند و از بیلی روبین تشکیل می شوند.
سنگ های صفراوی ممکن است به کوچکی یک دانه شن یا به بزرگی توپ گلف باشند. ممکن است تعدادسنگ های کیسه صفرا از یک سنگ بزرگ تا صدها سنگ کوچک متغیر باشد.
سنگ های کیسه صفرا می توانند جریان صفرا در مجرای صفرا را مسدود کنند. در نتیجه التهاب در کیسه ی صفرا، مجاری صفرا و به ندرت کبد ایجاد می شود. اگر سنگ صفراوی منفذ مجرا را مسدود کند، آنزیم های گوارشی در لوزالمعده به دام می افتند و می توانند التهاب بسیار دردناکی موسوم به پانکراتیت سنگ صفراوی ایجاد کنند. چنان چه هر یک از مجاری صفراوی به مدت طولانی مسدود بمانند، آسیب شدید یا عفونت کیسه ی صفرا، کبد یا لوزالمعده ایجاد می شود که می تواند به مرگ بیمار بیانجامد.
هشدار دهنده ی اختلال جدی در سنگ های صفراوی عبارتند از: تب، یرقان و درد پایدارد.
دانشمندان معتقدند که سنگ های کلسترولی هنگامی تشکیل می شوند که صفرا حاوی کلسترول بیش از حد، بیلی روبین زیاد یا املاح صفراوی ناکافی است یا کیسه ی صفرا بنا به علل دیگر به طور کافی تخلیه نمی شود. علت ایجاد سنگ های صفراوی رنگدانه ای مشخص نیست. احتمال ایجاد این نوع سنگ ها در افراد مبتلا به سیروز کبدی، عفونت های مجاری صفراوی و بیماری های خونی ارثی، مانند کم خونی سلول داسی شکل که در آنها، مقدار زیادی بیلی روبین ساخته می شود بیشتر است.
علل و عوامل
چاقی به ویژه در خانم ها، وجود استروژن به مقدار بیش از حد (مثلاً در حاملگی)، نژاد، جنسیت، سن، مصرف داروهای کاهش دهنده ی کلسترول، بیماری دیابت، کاهش وزن سریع و گرسنگی طولانی از عوامل خطر مؤثر در افزایش احتمال ایجاد سنگ های صفراوی هستند.
سنگ های صفراوی در بومیان آمریکا، هندی های ایالت آریزونا و آمریکایی های مکزیکی تبار شایع تر هستند. احتمال ایجاد سنگ های صفراوی در زنان 20 تا 60 ساله دو برابر مردان است. همچنین افراد بالای 60 سال احتمال ایجاد سنگ های صفراوی بیشتر از سنین پایین تر است. داروهای کاهش دهنده ی مقدار کلسترول خون، مقدار کلسترول ترشح شده در صفرا را پایین می آورند و در نتیجه احتمال ایجاد سنگ های صفراوی افزایش می یابد. در افراد مبتلا به دیابت احتمال ابتلا به سنگ های صفراوی به دلیل بالا بودن مقدار تری گلیسرید افزایش می یابد. در کاهش وزن سریع، به دلیل متابولیزه شدن چربی به وسیله بدن، کبد مقدار زیادی کلسترول به داخل صفرا ترشح می کند و در نتیجه، ممکن است سنگ های صفراوی تشکیل شوند. در گرسنگی های طولانی، حرکت کیسه ی صفرا کم و در نتیجه، صفرا بیش از حد با کلسترول تغلیظ می شود و احتمال ایجاد سنگ صفراوی افزایش می یابد.
علائم و نشانه ها
علایم وجود سنگ های صفراوی که به آنها حمله ی سنگ صفراوی گفته می شود عبارتند از:
– درد یکنواخت در بالای شکم که به سرعت افزایش می یابد و از 30 دقیقه تا چند ساعت به طول می انجامد. –درد بین دو کتف
– درد زیر شانه راست.
– تهوع یا استفراغ .
غالباً حمله ی سنگ صفراوی به دنبال خوردن غذای چرب ایجاد می شود و ممکن است در طول شب روی دهد. سایر علایم سنگ های صفراوی عبارتند از:
– نفخ شکم،
– عدم تحمل عود کننده نسبت به غذاهای چرب
– درد قولنجی (کولیک)
– آروغ زدن .
– سوء هاضمه
توجه: چنان چه هریک از علایم زیر، همراه با علایمی که ذکر شد در شما وجود دارد، فوراً به دکتر متخصص گوارش مراجعه کنید:
– لرز
– تب خفیف
– زرد رنگ بودن پوست یا صلبیه چشم
– تغییر رنگ مدفوع به رنگ شبیه خاک رس
در بسیاری از افراد مبتلا به سنگ های صفراوی، علایمی وجود ندارد. در این موارد، عارضه ای پیش نمی آید و درمان خاصی به آنها توصیه نمی شود. تشخیص بسیاری از سنگ های صفراوی به ویژه در موارد بدون علامت، به طور اتفاقی در خلال آزمایش هایی که برای ناراحتی های دیگر به عمل می آیند داده می شود. در مواردی که پزشک نسبت به وجود سنگ های صفراوی مشکوک است، از سونوگرافی مجاری صفراوی، سی تی اسکن، ام آر آی، کوله سینتی گرافی (HIDA scan)؛ کولانژیوپانکراتوگرافی آندوسکوپیک معکوس (ERCP) و آزمایش خون (برای تعیین وجود علایم عفونت، انسداد، پانکراتیت یا یرقان) استفاده می شود.
نکته: نشانه های سنگ صفراوی به علایم حمله قلبی، آپاندیسیت، زخم پپتیک (زخم های معده یا اثنی عشر)، سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، فتق هیاتال، پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) و هپاتیت شباهت دارند. بنابراین تشخیص دقیق بیماری حائز اهمیت است.
درمان
درمان عبارت است از عمل جراحی، متداولترین عمل جراحی در سنگ های صفراوی عبارت است از کوله سیستکتومی لاپاروسکوپیک (برداشتن کیسه ی صفرا از طریق وارد کردن ابزارهای جراحی و دوربین ویدئویی بسیار کوچک به داخل شکم، از راه برش های ایجاد شده بر روی آن).
انسان می تواند بدون کیسه ی صفرا زندگی کند و با برداشتن آن، صفرا از طریق مجاری کبدی به مجرای صفراوی مشترک و از آنجا به طور مستقیم (به جای آنکه در کیسه ی صفرا ذخیره شود) به روده ی کوچک می رود. ولی در اثر ذخیره نشدن صفرا در کیسه صفرا، جریان آن به روده باریک در دفعات بیشتری صورت می گیرد و در نتیجه تقریباً 1% افراد بدون کیسه ی صفرا دچار اسهال می شوند.
از درمان های غیر جراحی درمان سنگ های صفراوی فقط در مواردی که فرد مبتلا به بیماری خطرناکی است که مانع از عمل جراحی می شوند و تنها در سنگ های کلسترولی استفاده می شود. معمولاً سنگ های پس از درمان های غیر جراحی عود می کنند. این درمان ها عبارتند از: تجویز داروهای ساخته شده از اسید صفراوی مانند یوروسیدول (Actigall) و چنودیول (Chenix) و یا تزریق مستقیم متیل ترتبوتیل اتر به داخل کیسه ی صفرا که می تواند سنگ ها را طی 1 تا 3 روز حل کند. البته داروی مزبور نوعی داروی بی هوشی قابل اشتعال است و می تواند اثر سمی داشته باشد.
منبع: راهنمای پزشکی خانواده- بیماری دستگاه گوارش