حالت تهوع و استفراغ علائم شایعی هستند که همراه با بیماریهای مختلفی ظاهر میشوند. تهوع و استفراغ ناشی از ماشین گرفتگی (حالت تهوع در ماشین)، دریازدگی، مسمومیت غذایی یا درمان سرطان منجر به از دست رفتن آب و الکترولیتها و در نتیجه کم آب شدن بدن میشود. حالت تهوع و استفراغ موسوم به ناخوشی صبحگاهی در طول دوره بارداری به وجود میآید.
- حالت تهوع احساس ناخوشایندی در گلو یا معده است که منجر به استفراغ میشود.
- استفراغ خالی کردن معده در نتیجه اوق زدن شدید است که منجر به بالا آوردن میشود. محتویات معده به زور از دهان خارج میشود. استفراغ با معکوس شدن حرکت طبیعی دستگاه گوارش (انقباض عضلانی دستگاه گوارش) اتفاق می افتد و انقباضهای غیرارادی در دیوارههای معده و مری باعث خارج شدن محتوای معده میشود. گاهی اوقات مخاط آب دهان و سرفه با استفراغ اشتباه گرفته میشود. استفراغ تنها از معده خارج میشود.
- اوق زدن عبارتند ازحرکت معکوس معده و رودی بدون استفراغ کردن است. گاهی اوقات به اوق زدن بالا آوردن خشک نیز گفته میشود.
- تهوع احساس ناخوشی است که اغلب شامل دل پیچه، گیجی و اضطراب میباشد. اغلب در این حالت احساس استفراغ کردن، دارد. این احساس اغلب به گونه ای احساس میشود که انگار از معده ناشی میشود، اما اغلب توسط مغز کنترل میشود.
- با این حال، استفراغ اغلب حداقل به صورت موقتی احساس تهوع را بهبود میبخشد. استفراغ زمانی اتفاق میافتد که معده به زور محتویات خود را از دهان خارج میسازد. وقتی اوق زدن پس از خارج شدن تمامی غذاها و مایعات از معده ادامه داشته باشد به آن استفراغ خشک گفته میشود.
- وقتی استفراغ کردن منجر به کم آب شدن بدن ناشی از از دست رفتن مایعات بدن شود، فرد تحت تاثیر قرار گرفته شدیدا احساس تشنگی میکند و لب و دهان او خشک میشود. تعداد دفعات ادرار کردن فرد کاهش پیدا میکند یا رنگ ادرار فرد تیره تر میشود. در بین کودکان، علائم کم آبی بدن شامل خشکی لب و دهان، گود افتادن چشمها، تنفس سریع، بیحالی و در نوزادان پوشک خشک (که نشان دهنده ادرار نکردن کودک است)، میباشد.
علائم
- تهوع احساس ناخوشی است که اغلب شامل دل پیچه، گیجی و اضطراب میباشد. اغلب در این حالت احساس استفراغ کردن، دارد. این احساس اغلب به گونه ای احساس میشود که انگار از معده ناشی میشود، اما اغلب توسط مغز کنترل میشود.
- با این حال، استفراغ اغلب حداقل به صورت موقتی احساس تهوع را بهبود میبخشد. استفراغ زمانی اتفاق میافتد که معده به زور محتویات خود را از دهان خارج میسازد. وقتی اوق زدن پس از خارج شدن تمامی غذاها و مایعات از معده ادامه داشته باشد به آن استفراغ خشک گفته میشود.
- وقتی استفراغ کردن منجر به کم آب شدن بدن ناشی از از دست رفتن مایعات بدن شود، فرد تحت تاثیر قرار گرفته شدیدا احساس تشنگی میکند و لب و دهان او خشک میشود. تعداد دفعات ادرار کردن فرد کاهش پیدا میکند یا رنگ ادرار فرد تیره تر میشود. در بین کودکان، علائم کم آبی بدن شامل خشکی لب و دهان، گود افتادن چشمها، تنفس سریع، بیحالی و در نوزادان پوشک خشک (که نشان دهنده ادرار نکردن کودک است)، میباشد.
علت
حالت تهوع و استفراغ توسط بخشهای مشابهی از مغز که مسئولیت کنترل فعالیتهای غیرارادی بدن را دارا هستند، کنترل میشود. استفراغ در واقع واکنشی است که با سیگنالی از مغز فعال میشود. سیگنالی که از مغز برای استفراغ کردن ارسال میشود از محرکهای متعددی مثل بو، مزه، بیماری، احساسات (از قبیل ترس)، درد، آسیب دیدگی، عفونت، حساسیت غذایی، گیجی، حرکت و تغییرات دیگر بدن، مخصوصا موارد زیر نتیجه میشود:
- اختلالات غذایی (بی اشتهایی و ناخوشی گرسنگی)
- مسمومیت غذایی
- عفونتهای ویروسی مشخص
- دریا زدگی و حالت تهوع در ماشین(ماشین گرفتگی)
- سرگیجه و سردرد
- آسیب دیدگی های سر (از قبیل خونریزی یا ضربه مغزی)
- بیماری کیسه صفرا یا آپاندیسیت (التهاب ناگهانی آپاندیس)
- سر درد میگرنی
- تومور مغزی
- عفونتهای مغزی (از قبیل مننژیت)
- هیدروسفالی (تجمع آب در مغز)
حالت تهوع و استفراغ عوارض جانبی بعضی از بیماریها هستند. معمولا تهوع، حساسیت نسبت به یک دارو نیست، بلکه یکی از عوارضهای جانبی ناخواسته دارو است. بعضی از داروها، برای مثال داروهایی که برای درمان سرطان مورد استفاده قرار میگیرند (شیمی درمانی) و مسکنهای قوی، تهوع واستفراغ را به عنوان یکی از عوارض جانبی خود دارند. علتهای رایج حالت تهوع و استفراغ از قرار زیر است:
- عوارض جانبی داروی بیهوشی
- مشکلات معده ای از قبیل انسداد (انسداد پیلور، بیماری که باعث تف کردن نوزادن میشود)
- خونزیزی معده که ناشی از علتهای مختلف است
- عفونت، التهاب یا انسداد رودهها
- کمبود یا ازدیاد مواد شیمایی یا مواد معدنی بدن
- وجود سم در بدن
- مصرف بیش از حد مواد الکلی
- تهوع و استفراغ در بارداری به صورت مکرر اتفاق میافتد. حالت تهوع صبحگاهی معمولا در چند ماه اول اتفاق میافتد، اما ممکن است در سراسر دوره بارداری دوام داشته باشد.
تهوع در بارداری
هیچ کس به طور دقیق نمیداند که چرا زنان در دوران حاملگی دچار تهوع و استفراغ میشوند. احتمالا دلیل بروزاین اتفاق تغییراتی است که در حاملگی به وجود می آید، مانند سطح بالای هورمونها در خون.
با این حال، این اتفاق میتواند ناشی از یک بیماری یا مشکل دیگر نیز باشد. کلیه حالتهای تهوع و استفراغ در بارداری لزوما به این بارداری مربوط نمی باشند و ممکن است مشکل دیگری نیز وجود داشته باشد. تهوع و استفراع عموما در حدود هفته ششم بارداری شروع میشود و در حدود هفته دوازدهم آن متوقف میشود. با این حال، ممکن است پس از آن اغلب تا هفته بیستم هنوز دچار تهوع شوید. بعضی از زنان برای مدتی طولانیتر، حتی تا پایان بارداری دچار تهوع واستفراغ میشوند.
تهوع و استفراغ معمولا برای زنان باردار و نوزادان آنها مضر نیست. برای اغلب زنان، تهوع واستفراغ تمام طول روز دوام ندارد و میتوانند غذا را به راحتی فرو بدهند.
با این حال، در موارد شدید مواد مغذی و نوشیدنیهایی که برای شما و نوزاد شما لازم است را دریافت نمیکنید. در صورتی که میزان ناخوشی شما به قدری است که هر روز بعضی از وعدههای غذایی را از دست میدهید،با مراقب خود صحبت کنید.
زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که حالت تهوع در فرد به قدری شدید است که فرد نمیتواند به تنهایی از پس آن بربیاید یا حالت استفراغ فرد به قدری شدید است که نمیتواند بیشتر از هشت ساعت مایعات را داخل معده خود نگه دارد.
- در صورتی که کودک شما بین 6 تا 8 ساعت ادرار نکرد (یا پوشک او خشک بود) به پزشک مراجعه کنید. علائم و نشانههای کم آبی بدن در بین کودکان و بزرگسالان شامل ضعف، بی حالی و خستگی، سرگیجه (این علائم در هنگام ایستادن شدت پیدا میکنند)، خشکی دهان و لبها، ادرار کمتر از حد نرمال، ادرار به رنگ زرد تیره یا ادرار بد بو و تشنگی شدید میباشد.در صورت داشتن هر کدام از موارد زیر به بخش اورژانس بیمارستان مراجعه کنید:
- تهوع و استفراغ با شکم درد شدید همراه باشد.
- استفراغ با تب یا تب و لرز همراه باشد،مخصوصا در بین کودکان و نوزادان
- استفراغ همراه با خون. خون میتواند به رنگ قرمز روشن یا قرمز تیره باشد. خون مانده ممکن است قهوهای به نظر برسد.
- استفراغ متوقف نشود و فرد نتواند هیچ مایعی را در معده خون حفظ کند.
- قبل ازاستفراغ به سر شما ضربه وارد شده باشد.
- بیماریهای دیگری مثل بیماری قلبی، کلیوی، کبد یا دیابت داشته باشید.
- فرد قادر به مصرف داروهای روزمره که به منظور درمان بیماری های دیگر برایش تجویز شده، نباشد.
- علائم گیجی و ضعف شدید وجود داشته باشد.
- سردرد جدید یا شدیدی نیز وجود داشته باشد.
تشخیص
پزشک سابقه پزشکی شما را به طور کامل بررسی میکند و شما را معاینه میکند تا علت مشکل را تشخیص دهد. آزمایشات مشخصی صورت میگیرد:
- آزمایش خون (به منظور بررسی تعداد سلولهای خونی و الکترولیت).
- آزمایش ادرار (به منظور بررسی کم آب شدن وعفونت بدن).
- تصویر برداری با اشعه ایکس یا سی تی اسکن بسته به حدس پزشک در مورد علت تهوع و استفراغ موثر است.
- تصویر برداری سی تی اسکن سر در صورتی انجام می شود که فرد دچار سردرد جدیدی شده. است یا تهوع و استفراغ او به آسیب دیدگی سر مرتبط باشد.
درمان
اغلب مواقع، تهوع و استفراغ به خودی خود از بین میروند و میتوان آن را در خانه کنترل کرد. درمان تهوع و استفراغ عموما شامل مصرف داروهایی به منظور کاهش تهوع و جایگزینی مایع برای کم آب شدن بدن است. بخش اصلی درمان تهوع در خانه نوشیدن مایعات است. مصرف مایعات به اصلاح عدم توازن الکترولیت کمک میکند و در نتیجه باعث متوقف شدن استفراغ میشود. نوشیدن مایعات باعث پیشگیری از کم آب شدن بدن میشود که مهمترین عوارض جانبی استفراغ شدید است. از جمله درمان های دیگر که می توان در خانه آنها را انجام داد می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نوشیدن مایعات را با مقادیر کم آغاز کنید، برای مثال برای بزرگسالان در هر بار بین 100 تا 200 میلی لیتر و برای کودکان در هر بار کمتر از 100 میلی لیتر. تنها مایعات شفاف و زلال مثل سوپ، آب میوه و نوشیدنیهای ورزشی را مصرف کنید.
- از نوشیدن شیر و هر نوع محصول لبنی خودداری کنید، زیرا باعث تشدید تهوع و استفراغ میشود.
- پس از 24 ساعت نوشیدن مایعات، به غذاهای نرمی مثل ژله، بلغور جو، ماست و غذاهای نرم مشابه روی بیاورید. در صورتی که بار دیگر دچار تهوع و استفراغ شدید، باز هم به نوشیدن مایعات روی بیاورید و چیز دیگری نخورید.
- برای کنترل این مشکل میتوان از زنجبیل استفاده کرد. زنجبیل به صورت کپسولهای ژلهای، چایی و بسته بندی شده در بازا موجود است. روغن نعناع باعث شل شدن عضلات در دستگاه گوارش میشود و یک درمان طبیعی برای کمک به تسکین علائم تهوع و استفراغ است. روغن نعنا به صورت کپسول و چایی موجود است و همچنین میتوان آن را استنشاق کرد. پیش از مصرف هر گونه داروی گیاهی یا انجام هر گونه روش درمانی خانگی برای تهوع و استفراع با پزشک مشورت کنید.
- به کودکان باید محلولهای او ار اس مثل پدیالیت و… باید خورانده شود. تا از کم آب شدن بدن کودک ان جلوگیری کرد.
- آب، نوشابه، چایی و آبمیوه به خوبی مایع یا الکترولیت از دست رفته بدن را جبران نمیکنند. آب الکترولیتها را به حدی رقیق میکند که بیمار دچار تشنج میشود.
- در کشورها و مناطق توسعه نیافت که نوشیدنیهای بازاری مخصوص امراض کودکان موجود نیست، سازمان بهداشت جهانی برای جبران مایع بدن یک دستور مخصوص ارائه کرده است: دو قاشق سوپ خوری شکر (یا عسل) به همراه 1 چهارم قاشق چای خوری نمک طعام و 1 چهارم قاشق چای خوری جوش شیرین را با هم ترکیب کنید (میتوان به جای جوش شیرین یک چهارم قاشق چای خوری نمک طعام مورد استفاده قرار داد). این مواد را در یک لیتر آب تمیز یا از قبل جوشانده شده ترکیب کنید.
- اگر چه بزرگسالان و نوجوانان ذخیره الکترولیت بیشتری نسبت به کودکان دارند، عدم تعادل الکترولیت و کم آبی بدن هنوز با از دست رفتن مایع در طول استفراغ کردن اتفاق میافتد. در ابتدا، بزرگسالان باید بستنی یخی و مایعات شفاف غیر لبنی بدون کافئینی مثل نوشیدنیهای ورزشی ، لیموناد زنجبیلی، آبمیوه و غیره را مصرف کنند. پس از 24 ساعت مصرف مایعات بدون استفراغ کردن، رژیم غذایی جامد نرمی مانند رژیم BRAT را شروع کنید که شامل موز، برنج، سس سیب بدون شکر، نان تست، پاستا و سیب زمینی می باشد.
درمان تهوع و استفراغدر صورتی که بیمار قادر به حفظ مایعات است، مایعات از طریق دهان به وی داده میشود یا با سرم به جریان خون ارسال میشود. این روش در موارد کم آب شدن متوسط تا شدید بدن روشی شایع برای بازگرداندن مایع به بدن است. در صورتی که علت تهوع یا استفراغ مشخص شود، درمان مخصوص آن صورت میگیرد.
پیشگیری
برا ی پیشگیری از حالت تهوع می توان اقدامات زیر را انجام داد:
- از خوردن نوشیدنی ها و غذاهایی که باعث ایجاد حالت تهوع میشود خودداری کنید.
- حالت تهوع ناشی ازخوردن زیاد را میتوان با بیش از حد غذا نخوردن پیشگیری کرد.
- برای حالت تهوع و استفراغ ناشی از قرار داشتن در یک قایق، اتومبیل و…، اغلب تمرکز بر یک جسم بی حرکت در افق موثر است. داروهای بازاری مثل دیمن هیدرینات (درامامین) به جلوگیری از بروز حالت تهوع و استفراغ در این حالت کمک می کند.
استفراغ در بسیاری از شرایط یک واکنش نرمال است اما در نتیجه تهوع شدید میزان آن بیش از حد میشود. کمی نوشیدنی زلال بنوشید و در یک محیط آرام استراحت کنید. تا حد امکان نوشیدنیهای زلال و شفاف بنوشید. در هر بار مقدار کمی از این نوشیدنیها را مصرف کنید.
حالت تهوع و استفراغ علائم و علامت بیماری دیگری مانند مسمومیت غذایی، عوارض جانبی دارو و… باشد. در این حالت باید سعی کرد با روش های یاد شده از کم آبی بدن خصوصا در نوزادان و کودکان جلوگیری کرد. حالت تهوع در بارداری ممکن است طبیعی باشد، اما به هرحال بهتر است با پزشک معالج مطرح شود. بالا آوردن نوزادان باید جدی گرفته شود، تا دچار کم آبی و عوارض ناشی از آن نشوند.
