نقش استرس در زخم معده و اثنی عشر

زخم معده و اثنی عشر از نظر میزان شیوع در جهان در رتبه ی سی ام و از لحاظ شیوع در ایران در رتبه ی سی و یکم قرار گرفته است. میزان شیوع این بیماری 6تا 15 درصد است. زخم معده و اثنی عشر از جمله شایعترین بیماری های دستگاه گوارش است که تا بیش از 10% جمعیت هر کشور به آن مبتلا می شوند. 60% این زخم ها طی دو سال دوباره عود می کنند و نقش استرس در این مشکلات گوارشی غیر قابل انکار است.

عوامل موثر در بروز زخم معده و اثنی عشر

بعضی از استرس های شدید مانند سوختگی ها و وارد آمدن ضربه به سر می توانند موجب بروز زخم معده یا اثنی عشر در افرادی که قبلاً مبتلا به زخم معده و اثنی عشر نبوده اند شوند. همچنین زخم استرس در بسیاری از بیمارانی که تحت درمان با دستگاه تهویه ی مکانیکی (ریه مصنوعی) قرار داشته اند دیده می شود.

استعمال دخانیات، عدم تغذیه ی صحیح، گروه خونی، مصرف غذاهای پرادویه و سایر عواملی که تا اواخر قرن بیستم به عنوان علل ایجاد کننده زخم معده و اثنی عشر معرفی می شدند از اهمیت نسبتاً ناچیزی در بروز این مشکلات گوارشی برخودار هستند. همان گونه که بیش از این ذکر شد کورتون ها می توانند موجب تحلیل رفتگی (آتروفی) تمام بافت های اپی تلیال از جمله بافت های اپی تلیال دستگاه گوارش شوند ولی نقش آنها در ایجاد زخم معده و اثنی عشر نسبتاً کم است.

استعمال دخانیات موجب تصلب شرایین (آترواسکلروز) و اسپاسم عروقی و در نتیجه، نارسایی عروقی و کمک به ایجاد زخم معده و اثنی عشر از طریق نرسیدن خون کافی (ایسکمی) به بافت معده و اثنی عشر می شود. نیکوتین موجود در سیگار می تواند فعالیت عصب پاراسمپاتیک دستگاه گوارش را از طریق تأثیر بر گیرنده های نیکوتینی واقع در سیناپس ها افزایش دهد. افزایش تحریک سلول های مشابه اِنتِروکرومافین و سلول های G موجب افزایش ترشح هیستامین و گاسترین و در نتیجه افزایش اسیدیته ی شیره ی معده می شود. سابقه ی فامیلی در زخم های اثنی عشر، به ویژه در مواردی که گروه خون فرد O است وجود دارد. به نظر نمی رسد توارث نقش مهمی در زخم های معده داشته باشد.

معمولاً سرعت التیام زخم اثنی عشر بیشتر از زخم معده است. زخم معده، بیشتر در قسمت آنتر (antrum) یعنی قسمت انتهایی معده (قسمت پیلوریک آن) واقع در بین تنه ی معده و کانال پیلوریک و انحنای کوچک معده ایجاد می شود. حدود 90% زخم های اثنی عشر در نخستین قسمت آن و اغلب در چند سانتی متری پیلور ایجاد می شوند.

علی رغم کشف این نکته که در 80% موارد، عفونت باکتریایی موجب بروز زخم معده و اثنی عشر می شود، به نظر می رسد عفونت مزبور ایجاد تمام این مشکلات گوارشی را توجیه نمی کند. پژوهشگران، همچنان نقش استرس به عنوان یکی از علل بروز زخم معده و اثنی عشر یا حداقل یک عارضه در مسیر ایجاد آنها مد نظر قرار داده اند. در بعضی تحقیقات مشخص شده است که زخم معده و اثنی عشر به طور خالص، بیماری عفونی نیستند و عوامل روانی در ایجاد این مشکلات گوارشی نقش مهمی دارند. همچنین محققان در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه استرس می تواند موجب کمک به ایجاد عفونت با اچ.پیلوری شود. به عنوان مثال، اچ.پیلوری در شرایط اسیدی رشد می کند و استرس موجب تولید مقدار بیش از حد اسید معده می شود. در بعضی از تحقیقات به عمل آمده، مشخص است که استرس مزمن، قویاً با افزایش احتمال بروز زخم پپتیک در ارتباط است و استرس مزمن، در کنار نامنظم بودن زمان خوردن غذا، از عوامل خطر قابل ملاحظه ی ایجاد زخم معده و اثنی عشر به شمار می آید.

منبع: کتاب راهنمای پزشکی خانواده- سوءهاضمه، زخم معده و اثنی عشر