یبوست هنگامی رخ میدهد که مدفوع کودک بسیار سخت باشد یا دفعات استفاده از توالت برای مدفوع کردن کمتر از دفعات عادی باشد. این عارضه یکی از مشکلات رایج معدی رودهای است.
زمانی که روده بزرگ بیش از حد آب را از مدفوع جذب کند، مدفوع سفت و خشک خواهد شد. معمولاً با حرکت غذا در طول روده بزرگ، روده بزرگ مقداری آب را از مدفوع جذب میکند. حرکات (انقباضات) عضلات مدفوع را در طول روده به جلو میفرستد. هنگامی که مدفوع به راست روده میرسد بخش زیادی از آب آن جذب بدن شده است. در این مرحله مدفوع شکل جامد به خود میگیرد.
اگر کودک شما دچار یبوست شده باشد، حرکات عضلات روده خیلی کند شده است. این امر سبب میشود که مدفوع در طول روده بیش از حد آهسته حرکت کند. به همین خاطر روده بزرگ آب زیادی را از آن جذب خواهد کرد. در نتیجه مدفوع بسیار سفت و خشک خواهد شد. به محض آن که کودک دچار یبوست شود، این مشکل وخیمتر نیز خواهد شد. دفع مدفوع سفت و خشک بسیار دردناک است. به همین خاطر کودک دیگر توالت نخواهد رفت، زیرا دفع برای او دردناک است. به مرور زمان، روده بزرگ احساس وجود مدفوع در روده را از دست میدهد.
علل یبوست در کودکان
علل زیادی برای یبوست در کودکان وجود دارد. برخی از علل شایع غذایی و سبک زندگی عبارتند از:
رژیم غذایی
دلایل غذایی یبوست عبارتند از:
- مصرف بیش از حد غذاهایی که سرشار از چربی هستند و مقدار فیبر کمی دارند. این غذاها عبارتند از: فست فودها، هله هوله و غذاهای آبکی.
- عدم نوشیدن آب و سایر مایعات به مقدار کافی
- تغییر دادن رژیم غذایی این امر در زمانی که کودک رژیم غذایی کودک از شیر مادر به شیر خشک تغییر میکند یا زمانی که شروع به خوردن غذاهای سفت میکند نیز صادق است.
عدم انجام تمرینات ورزشی
کودکانی که بیش از حد تلویزیون تماشا میکنند یا وقت زیادی را صرف بازیهای کامپیوتری میکنند نمیتوانند به اندازه کافی ورزش کنند. ورزش کردن به غذای هضم شده کمک میکند تا در طول رودهها حرکت کند.
مشکلات عاطفی
مشکلات عاطفی نیز میتواند باعث یبوست شود.
- وسواس در استفاده از سرویسهای بهداشتی عمومی، شاید کودک به این خاطر مدفوع خود را نگاه داشته و در نتیجه دچار یبوست شود.
- تمرین استفاده از توالت این دوره برای بسیاری از کودکان نوپا زمان دشواری است.
- لج کردن با والدین، شاید کودک به خاطر لج کردن با والدین مدفوع خود را از عمد نگاه داشته و در نتیجه دچار یبوست شود.
- داشتن استرس بخاطر مدرسه، دوستان یا خانواده.
کودک حواس پرت
برخی از کودکان توجهی به سیگنالهای بدن خود نمیکنند و در نتیجه برای دفع به سرویس بهداشتی نمیروند. این مورد زمانی رخ میدهد که کودک بیش از اندازه سرگرم بازی کردن باشد. کودک فراموش میکند که باید به توالت برود. مشکل یبوست در سال اول مدرسه نیز بسیار شایع است. کودکان نمیتوانند هر زمانی که میخواهند به توالت بروند. به همین خاطر مجبور میشوند تا روتین دفع فضولات خود را تغییر دهند.
مشکلات پیش زمینهای جسمی
در موارد نادر، یبوست میتواند ناشی از مشکلات جسمی جدیتری باشد. این مشکلات جسمی عبارتند از:
- مشکلات در مجرای رودهای، راست روده یا مقعد
- مشکلات سیستم عصبی، از جمله فلج مغزی
- مشکلات غدد درون ریز، از جمله پرکاری تیروئید
- داروهای خاص، از جمله مکملهای آهن، برخی از داروهای ضد افسردگی و مسکنهایی مثل کدئین
علائم یبوست چیست؟
علائم یبوست در هر کودک اندکی متفاوت است. این علائم عبارتند از:
- عدم استفاده از توالت برای چند روز
- دفع فضولات بسیار سفت و خشک
- نفخ شکم، دل پیچه یا شکم درد
- بیاشتهایی
- داشتن علائمی که نشان میدهد کودک مدفوع خود را نگاه داشته است، مثل فشار دادن دندانها روی هم، انداختن پاها روی هم، سفت کردن باسن، قرمز شدن صورت
- وجود آثار مدفوع نرم یا مایعات روی لباس زیر کودک
علائم یبوست میتواند مشابه سایر بیماریها باشد. برای تشخیص علائم حتماً با کودک خود به پزشک مراجعه کنید.
عوارض یبوست چیست؟
مدفوع سفت میتواند بافت مقعد (شیارهای مقعدی) را تحریک یا پاره کند. این امر سبب میشود تا دفع فضولات برای کودک تبدیل به کاری دردناک شود. به همین خاطر کودک دیگر مدفوع خود را دفع نخواهد کرد زیرا این کار برای او دردناک است. حبس مدفوع باعث وخامت هرچه بیشتر یبوست میشود.
نحوه تشخیص یبوست
پزشک درباره علائم کودک و سابقه پزشکی وی سوالاتی از شما خواهد پرسید. سپس کودک معاینه جسمانی خواهد شد. بسته به سن کودک ممکن است سوالاتی از این قبیل از شما پرسیده شود:
- اولین باری که کودکتان مدفوع کرد در چه سنی بود؟
- کودک در یک روز چند بار از توالت استفاده میکند؟
- آیا کودک از وجود درد در هنگام دفع شکایتی داشته است؟
- آیا اخیراً سعی داشتهاید به کودک خود طرز استفاده از توالت را آموزش دهید؟
- کودکتان چه غذاهایی خورده است؟
- آیا اخیراً اتفاق استرس آوری در محیط زندگی کودک رخ داده است؟
- کودک در یک روز چند بار داخل شلوار خود مدفوع میکند؟
ممکن است پزشک چند تست تشخیصی نیز تجویز کند تا وجود هرگونه مشکل را بررسی نماید. تستهای تشخیصی عبارتند از:
معاینه دیجیتالی مقعد (DRE)
پزشک از یک دستکش استفاده کرده و یکی از انگشتان خود را چرب میکند و سپس به مقعد کودک داخل میکند. در صورت وجود هرگونه ناهنجاری، پزشک آن را تشخیص خواهد کرد.
رادیوگرافی شکم
این تست تصویربرداری مقدار مدفوع داخل رودهها را بررسی میکند.
باریم انما
این آزمایش نیز یکی از آزمایشات رادیوگرافی مقعد، روده بزرگ و بخش پایینی روده کوچک است. پزشک به کودک یک فلز مایع به نام باریم خواهد داد. باریم روی ارگانهای داخلی بدن را میپوشاند تا در رادیوگرافی دیده شوند. باریم داخل یک لوله ریخته شده و به صورت شیاف داخل مقعد کودک خالی میشود. رادیوگرافی شکم وجود هرگونه ناحیه باریک (شیار)، انسداد یا مشکلات دیگر را نشان خواهد داد.
فشارسنجی مقعد و راست روده
این آزمایش قدرت عضلات مقعد و پاسخهای عصبی آن ناحیه را بررسی میکند. همچنین با این آزمایش توانایی کودک برای حس کردن پر بودن مقعد (انبساط مقعدی) بررسی میشود و برای آن کودک باید مدفوع کند. ضمناً نحوه کار عضلات در کنار هم در هنگام مدفوع کردن نیز در این آزمایش بررسی میشود.
بیوپسی مقعدی
در این آزمایش از سلولهای مقعد نمونهبرداری میشود. نمونهها برای مشاهده هرگونه مشکل زیر میکروسکوپ بررسی میشوند.
سیگموئیدوسکوپی
این تست تصویربرداری بخشی از داخل رودهها را بررسی میکند. با این تست میتوان علت اسهال، شکم درد، یبوست، تومورهای غیرعادی و خونریزی را یافت. یک لوله کوتاه و نرم که با چراغ روشن میشود میشود از طریق مقعد به روده کودک داخل میشود. این لوله با هوا روده را باد میکند. با این کار دیدن داخل روده آسانتر خواهد شد.
بررسی عبور و انتقال از نواحی کولورکتال
این آزمایش نشان میدهد که غذا چگونه داخل روده کودک حرکت میکند. کودک یک قرص (کپسول) حاوی نشانگرهای کوچک را میبلعد. این نشانگرها در آزمایش رادیوگرافی به راحتی قابل مشاهده است. تا چند روز آینده کودک باید غذاهای غنی از فیبر مصرف کند. 3 الی 7 روز پس از مصرف قرص یک آزمایش رادیوگرافی دیگر از کودک گرفته میشود. رادیوگرافی نحوه حرکت قرصها داخل روده را به خوبی نشان میدهد.
کولونوسکوپی
آزمایش کولونوسکوپی تمام طول روده بزرگ را معاینه میکند. این آزمایش میتواند وجود هرگونه تومور غیرعادی، بافت قرمز یا متورم، زخم (جراحت) و خونریزی را بررسی کند. در این آزمایش از یک لوله بلند و انعطاف پذیر که یک چراغ در سر لوله قرار گرفته (کولونوسکوپ) استفاده میشود. سپس لوله از طریق مقعد به روده کودک داخل میشود. این لوله به پزشک این امکان را میدهد تا بافت روده را مشاهده کرده و از بافت نمونه برداری (بیوپسی) کند تا بعداً مورد آزمایش قرار گیرد. پزشک میتواند برخی از این مشکلات را درمان کند.
تستهای آزمایشگاهی
ممکن است چندین تست انجام گیرد. این آزمایشات عبارتند از تستهایی که وجود هرگونه مشکل از قبیل بیماری سلیاک، عفونت مجرای ادراری، مشکلات تیروئیدی، مشکلات متابولیکی و سطح سرب خون را بررسی میکنند.
درمان یبوست در کودکان
درمان یبوست به علائم، سن و سلامت عمومی کودک بستگی دارد. درمان به شدت عارضه نیز وابسته است.
درمان شامل تغییر دادن رژیم غذایی و سبک زندگی میباشد، از جمله:
تغییرات رژیم غذایی
غالباً تغییر دادن رژیم غذایی کودک به درمان یبوست کمک میکند. با افزودن این موارد میتوانید فیبر بیشتری را در رژیم غذایی کودک وارد کنید:
- افزودن میوهها و سبزیجات بیشتر
- افزودن غلات صبحانه و نانهای سبوس دار بررسی برچسبهای روی بستههای مواد غذایی برای خریدن غذاهایی که فیبر بیشتری دارند.
| غذاها | فیبر متوسط | فیبر بالا |
| نان | نان سبوس گندم، نان گرانولا، مافین گندم، وافل سبوس دار، ذرت بو داده | |
| غلات صبحانه | غلات صبحانه سبوس، گندم فشرده، جو دو سر، گرانولا، سبوس جو | غلات صبحانه 100 درصد سبوس دار |
| سبزیجات | چغندر، بروکلی، کلم بروکسل، کاهو، هویج، ذرت، لوبیا سبز، نخود سبز، کدوی مسما و کدوی تنبل؛ اسفناج، سیب زمینی با پوست، آووکادو | |
| میوه | سیب با پوست، خرما، پاپایا، مانگو، شلیل، پرتقال، گلابی، کیوی، توت فرنگی، پوره سیب، تمشک، شاتوت، کشمش | آلوی پخته، انجیر خشک |
| جایگزین گوشت | کره بادام زمینی، آجیل | لوبیای پخته، لوبیای چشم بلبلی، نخود، لوبیای کریسمس، لوبیا چیتی، لوبیا قرمز، چیلی با لوبیا |
سایر تغییرات غذایی که میتوانند به درمان یبوست کمک کنند عبارتند از:
- مصرف مایعات بیشتر، مخصوصاً آب
- محدود کردن مصرف فست فود و هله هوله زیرا معمولاً چربی این مواد غذایی بالاست. مصرف وعدههای غذایی و میان وعدههای متعادل
- محدود کردن مصرف نوشیدنیهای کافئیندار مثل نوشابه و چای
- محدود کردن مصرف شیر پرچرب طبق دستور پزشک
همچنین بهتر است وعدههای غذایی کودک را در یک ساعت مشخص به او بدهید. معمولاً 30 الی 60 دقیقه پس از غذا خوردن باید کودک از توالت استفاده کند. صبحانه را در اول وقت به کودک بدهید. این کار به کودک کمک میکند تا پیش از رفتن به مدرسه از توالت استفاده کند.
ورزش منظم
ورزش کردن به درمان یبوست کمک میکند. ورزش به هضم غذا نیز کمک میکند. ورزش سبک سبب میشود تا رودهها غذا را راحتتر به سمت جلو حرکت دهند. آن دسته از کسانی که ورزش نمیکنند معمولاً دچار یبوست میشوند. از کودک خود بخواهید تا به جای تماشای تلویزیون و انجام فعالیتهای داخل خانه، بیرون از خانه به بازی و فعالیتهای خارج از خانه بپردازد.
عادات خوب برای دفع
سعی کنید کودک خود را عادت بدهید تا بطور منظم از توالت استفاده کند. از کودک خود بخواهید دو بار در روز حداقل به مدت 10 دقیقه روی سنگ توالت بنشیند. این کار را مدت کوتاهی پس از غذا خوردن انجام دهید. مطمئن شوید که کودک در این مدت از این کار لذت ببرد. بخاطر عدم دفع فضولات کودک خود را دعوا نکنید. از سیستم پاداش استفاده کنید تا این کار برای کودک لذت بخش شود. میتوانید برای این منظور از استیکرهای زیبا یا خوراکیهای کوچک کمک بگیرید. یا پوسترهایی بسازید که پیشرفت کودک روی آن مشخص باشد.
پیشگیری از یبوست
میتوان با پیدا کردن زمانهای رخ دادن یبوست و ایجاد تغییرات مناسب از یبوست پیشگیری کرد. برای مثال، زمانی که کودک شروع به خوردن غذاهای سفت میکند میتواند دچار یبوست شود. این مشکل به خاطر آن است که در رژیم غذایی جدید کودک فیبر به اندازه کافی به وی نمیرسد. میتوانید با افزودن پوره سبزیجات و میوهها فیبر کافی به رژیم غذایی کودک بیافزایید. مصرف نان سبوسدار یا غلات صبحانه سبوس دار نیز میتواند به پیشگیری از یبوست کمک کند.
ممکن است یبوست در دوره آموزش استفاده از توالت نیز رخ دهد. کودکانی که بطور منظم از توالت استفاده نمیکنند مدفوع خود را حبس میکنند. حبس مدفوع باعث یبوست میشود.
سایر اقدامات پیشگیرانه عبارتند از: اطمینان حاصل کردن از
- دسترسی مرتب کودک به سرویس بهداشتی
- داشتن وقت کافی برای استفاده از توالت
- ورزش منظم
