زخم معده و اثنی عشر در کودکان: درمان با رژیم غذایی، دارو و جراحی
در مقایسه با بزرگسالان زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان شیوع کمتری دارد اما شیوع آن بیش از آن چیزی است که تصور میشود. اگرچه یکی از علل اصلی بروز آن نوعی باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری (H. pylori) است اما گاهی اوقات این عارضه میتواند علامت یک بیماری جدی مانند سرطان باشد. تشخیص در کودکان کمی با بزرگسالان متفاوت است چرا که برخی تست‌ها نتایج قابل‌اطمینانی ارائه نمی‌دهند. موارد ساده معمولا با مصرف داروهای خوراکی و آنتی‌بیوتیک‌ها به سادگی درمان می‌شوند.
چنانچه یک علت زمینه‌ای جدی وجود نداشته باشد عوارض ناشی از زخم‌معده و اثنی‌عشر بسیار کم و بین 2-1 درصد است و خطر مرگ نیز بسیار کمتر و در حدود 0.001 است.
علل زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان
باکتری هلیکوباکترپیلوری یک باکتری شبیه چوب‌پنبه بازکن (corkscrew) است که به صورت رایج با زخم معده و اثنی‌عشر مرتبط است. تصور میشود حدود 50 درصد جمعیت دنیا حامل این باکتری باشند که در 20 درصد آنها علائم مربوط در قسمت فوقانی دستگاه گوارش ایجاد شود.
در حالیکه هلیکوباکترپیلوری یک دلیل رایج زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان است فاکتورهای دیگری نیز ممکن است در بروز این مشکل نقش داشته باشند. از جمله این عوامل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن در صورت استفاده بیش از حد با خونریزی و زخم معده ارتباط دارند.
- ژنتیک. دانشمندان معتقدند مسائل ژنتیکی در بروز این مشکل نقش دارند. حدود 20 درصد کودکان مبتلا دارای سابقه خانوادگی ابتلا به زخم‌معده و اثنی‌عشر بوده‌اند.
- چاقی نیز با افزایش خطر بروز زخم معده و اثنی‌عشر مرتبط است چرا که افراد چاق بیشتر در معرض خطر التهاب معده و روده و تغییر فلور باکتریایی طبیعی قرار دارند.
- بیماری رفلاکس معده به مری (GERD ) که مشخصه آن رفلاکس مزمن اسید است که در موارد شدید میتواند منجر به زخم معده شود.
- کشیدن سیگار. مطالعات نشان می‌دهند که کشیدن سیگار خطر ایجاد زخم معده و اثنی‌عشر را افزایش داده، روند التیام زخم را کند کرده و باعث افزایش احتمال عود مجدد زخم میشود. این دلیل دیگری است برای ترک سیگار در کودکان و نوجوانان سیگاری است.
- کافئین. به نظر می‌رسد کافئین ترشح اسید معده را تحریک کرده و باعث تشدید درد زخم‌های موجود در آن میشود. اگرچه علت تحریک اسید معده نمی‌تواند صرفا کافئین به تنهایی باشد.
- استرس. اگرچه دیگر تصور نمی‌شود استرس روانی علت بروز اینگونه زخم‌ها باشد ولی افراد دچار این زخم‌ها اغلب گزارش می‌دهند که استرس روانی دردشان را تشدید میکند. هر چند استرس فیزیکی ممکن است خطر بروز زخم را به خصوص در معده افزایش دهد. مثلا افراد دچار جراحت (مثل سوختگی‌های شدید) و کسانی که تحت عمل جراحی سنگین قرار گرفته‌اند اغلب برای جلوگیری از ایجاد زخم و عوارض آن نیاز به درمان جدی دارند.
- اسید و پپسین. تصور میشود عدم توانایی معده برای دفاع از خود برای مقابله با مایعات گوارشی قدرتمند اسید هیدروکلریک و پپسین در ایجاد زخم نقش دارد.
اگرچه استرس عمومی،اضطراب و غذاهای تند به خودی خود ایجاد زخم نمی‌کنند اما می‌توانند باعث بدتر شدن وضعیت زخم‌های موجود شوند.
برخی دلایل دیگر نیز وجود دارند که اگرچه رایج نیستند اما می‌توانند باعث بروز زخم شوند. از جمله این موارد اختلالات ترشح بی‌رویه است که در آن اسید معده بیش از حد تولید میشود. سیستیک فیبروزیس، لوسمی بازوفیلی، سندروم زولینگر-الیسون و نئوپلازی اندوکرین چندگانه از جمله موارد دیگر از این قبیل هستند.
به علاوه، هر وضعیتی که باعث افزایش فشار داخل جمجمه‌ای شود نیز میتواند سبب ترشح بیش از حد اسید معده شود که به این بیماری زخم کوشینگ گفته میشود. در موارد نادر ممکن است زخم معده و اثنی‌عشر علامت نوعی سرطان خون به نام لنفوم باشد.
علائم زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان
زخم معده‌و اثنی‌عشر به زبان ساده یک زخم باز است که در لایه داخلی پوشاننده دیواره معده ایجاد میشود. چنانچه زخم در معده ایجاد شود به آن زخم معده و اگر دورتر و نزدیک به روده کوچک ایجاد شود به آن زخم اثنی‌عشر گفته میشود.
علائم رایج زخم معده و اثنی‌عشر شامل موارد زیر است:
- سوزش خفیف یا درد مداوم در معده
- تولید گاز و نفخ
- حالت تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- خستگی
در حالیکه درد اغلب زمانی که معده خالی باشد بیش از اوقات دیگر احساس میشود، اما درد واکنشی که پس از خوردن بروز میکند میتواند اغلب به تشخیص افتراقی زخم معده و زخم اثنی‌عشر کمک کند. زخم‌های معده معمولا پس از خوردن غذا بروز می‌کنند در حالیکه درد ناشی از زخم اثنی‌عشر معمولا 3-2 ساعت پس از خوردن غذا ایجاد میشود.
اگر درد شدید باشد ممکن است نشانه خونریزی زخم باشد. در صورت بروز، خونریزی در مدفوع خون مشاهده میشود و یا اینکه فرد خون یا ذرات قهوه‌مانند استفراغ میکند.
تب، لرز، استفراغ و مشکل در بلع همگی علائمی هستند که در صورت بروز فرد نیاز به مراقبت پزشکی فوری خواهد داشت.
زخم‌های معده و اثنی‌عشر چه عوارضی به دنبال دارند؟
بدون درمان صحیح، افراد دچار زخم ممکن است دچار عارضه‌های جدی شوند. رایجترین این مشکلات عبارتند از:
- خونریزی: با سایش دیواره پوشاننده معده و اثنی‌عشر، ممکن است به عروق خونی نیز صدمه وارد شود و زخم دچار خونریزی شود.
- سوراخ شدگی. در برخی موارد ممکن است در محل زخم یک حفره ایجاد شود و باکتری‌ها و غذاهای نیمه‌هضم‌شده از طریق این منفذ وارد حفره استریل شکمی (پریتونئوم یا صفاق) شوند که نتیجه آن بروز وضعیتی به نام پریتونیت است. پریتونیت نوعی التهاب است که در جداره و حفره شکمی اتفاق می‌افتد.
- باریک‌شدن و انسداد. زخم‌های قرارگرفته در انتهای معده(محل اتصال اثنی‌عشر) می‌توانند منجر به تورم و ایجاد اسکار شوند که این میتواند منجر به باریک شدن یا بسته شدن منفذ روده شود. این انسداد میتواند مانع حرکت غذا از معده و ورود آن به روده کوچک شود که نتیجه آن استفراغ محتویات معده است.
تشخیص
تشخیص زخم معده در کودکان میتواند با توجه به اینکه برخی تست‌های مورد استفاده برای بزرگسالان مانند آزمایش خون آنتی‌بادی هلیکوباکترپیلوری در این گروه سنی صحت کمتری دارند دشوار باشد.
به طورکل، اگر علائم شدید نباشند پزشکان از تست‌های کم‌تهاجمی‌تر استفاده می‌کنند. از جمله این تست‌ها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایش خون GastroPanel: این تست قادر به شناسایی هلیکوباکترپیلوری و میزان بالای اسید و پپسین(یک آنزیم معده‌ای) است که با گاستریت مطابقت دارد.
- آزمایش آنتی‌ژن مدفوعی. در این تست شواهد ژنتیکی مبنی بر وجود هلیکوباکترپیلوری در نمونه مدفوع جستجو میشود.
- تست تنفسی اوره. در این تست مقدار دی‌اکسیدکربن در هوای بازدم اندازه‌گیری میشود که میتواند عفونت هلیکوباکترپیلوری فعال را نشان دهد.
نتیجه منفی این تست‌ها به پزشک کمک میکند تا احتمال وجود اختلالات گوارشی به عنوان علت زخم را رد کند و همزمان از استفاده از روش‌های تهاجمی‌تر اجتناب شود.
اگر نتیجه تست‌ها مثبت و علائم شدید باشند، از روشی به نام اندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش استفاده میشود. با توجه به ابزارهای ترجیحی مورد استفاده برای تشخیص، در اندوسکوپی یک اسکوپ فیبراپتیک منعطف در داخل گلو قرار داده میشود و بافت پوشاننده معده مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کار تحت بیحسی خفیف انجام میشود و میتوان از آن برای برداشتن نمونه بافتی برای بررسی آزمایشگاهی نیز استفاده کرد. از جمله عوارض جانبی این تست میتوان به سوزش گلو، سوء هاضمه، سوزش معده و حالت تهوع اشاره کرد. عفونت، سوراخ شدگی یا خونریزی از سایر عوارض جانبی و البته نادر استفاده از این تست هستند.
اشعه ایکس باریومی که به عنوان بلع باریوم نیز شناخته میشود بسیار کم‌تهاجمی‌تر است هرچند به خصوص اگر زخم معده و اثنی‌عشر کوچک باشد صحت کمتری دارند. در این تست، یک مایع گچ‌مانند حاوی باریوم بلعیده میشود. این ماده معده را پوشانده و به تشخیص بهتر ناهنجاری‌ها با استفاده از اشعه ایکس کمک میکند. اثرات جانبی شامل معدهدرد، حالت تهوع، استفراغ و یبوست هستند.
درمان زخم معده و اثنی عشر در کودکان
اگر زخم‌معده و اثنی‌عشر مربوط به هلیکوباکترپیلوری باشد پزشک ترکیبی از داروها را برای ریشه‌کنی عفونت و نرمال کردن سطح اسید معده تجویز میکند به طوریکه فرصت کافی برای ترمیم زخم برای بدن فراهم شود.
در سال‌های اخیر، ریشه‌کن کردن هلیکوباکترپیلوری به دلیل افزایش نرخ مقاومت باکتریایی و بی‌اثرشدن درمان‌های سنتی دشوار شده است. به همین دلیل، پزشکان امروزه از روش‌های تهاجمی‌تری با ترکیب دو یا تعداد بیشتری آنتی‌بیوتیک با یک داروی کاهش‌دهنده اسید به نام مهارکننده پمپ پروتئینی (PPI) و قرص‌های بیسموت ساب‌سالیسیلات (مانند پپتوبیسمول جویدنی) که قادر به پوشاندن و محافظت از معده هستند استفاده می‌کنند.
اگر یک درمان خط مقدم نتواند باعث رفع مشکل شود، ترکیبات دارویی دیگری استفاده خواهد شد تا زمانی که همه علائم عفونت از بین برود. دوره درمان 14 روزه است و معمولا شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک کلاریترومایسین و آموکسی‌سیلین است. در درمان‌های بعدی ممکن است تتراسایکلین یا مترونیدازول مصرف شود.
به منظور جلوگیری از ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی، این آنتی‌بیوتیک‌ها باید طبق دستور پزشک مصرف شوند. برای کاهش استرس معده‌ای از مصرف NSAIDs ها خودداری کنید. تایلنول (استامینوفن) میتواند برای درمان درد و تب مورد استفاده قرار گیرد.
رژیم غذایی
در طول درمان، غذاهایی به کودک بدهید که هضم آن آسان باشد و فشار کمی روی معده وارد کند. از جمله این غذاها میتوان به سبزیجات و میوه‌های غنی از فیبر، ماهی و مرغ بدون چربی و پروبیوتیک‌هایی نظیر ماست اشاره کرد. از مصرف غذاهای سرخ شده، غذاهای تند، غذاهای اسیدی، نوشیدنی‌های کربناته یا هر چیز حاوی کافئین (مانند شکلات و چای) خودداری شود.
جراحی
زخم‌ها را اغلب در زمان معاینه اندوسکوپی میتوان درمان کرد. زمانی که یک زخم مشاهده شود از ابزارهای متعددی میتوان برای بستن عروق خونی پاره شده از طریق اندوسکوپ استفاده کرد. ممکن است برای سوزاندن بافت یا تزریق اپی‌نفرین (آدرنالین) برای گشاد کردن عروق خونی، نیاز به استفاده از دستگاه لیزر یا الکتروکوتر باشد.
امروزه به ندرت از جراحی برای ترمیم زخم‌ها استفاده میشود. تنها زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سوراخ، انسداد، خونریزی شدید یا خطر بالای سوراخ‌شدگی وجود داشته باشد. در صورت نیاز، میتوان از جراحی‌های انتخابی به صورت لاپاراسکوپی (با برش‌های سوراخ کلیدی) استفاده کرد در حالیکه جراحی‌های اورژانسی معمولا به صورت باز انجام می‌شوند.
واگوتومی
این روش شامل برش بخش‌هایی از عصب واگ (عصبی که پیام‌ها را از مغز به معده می‌فرستد) است و هدف آن جلوگیری از انتقال پیام از طریق این عصب و کاهش ترشح اسید است.
آنترکتومی
در این روش بخش پایینی معده (آنتروم) برداشته میشود. آنتروم هورمونی تولید میکند که ترشح اسید توسط معده را تحریک میکند. گاهی اوقات جراح ممکن است بخش مجاور معده که پپسین و اسید ترشح میکند را نیز بردارد. اغلب همراه با این عمل واگوتومی هم انجام میشود.
پیلوروپلاستی
نوعی عمل جراحی است که ممکن است همراه با واگوتومی انجام شود و در آن منفذ داخل دئودنوم و روده کوچک (پیلوروس) گشاد میشود و به این ترتیب این امکان فراهم میشود تا محتویات راحت‌تر از معده به سمت روده خارج شوند.
سایر درمان‌های زخم معده و اثنی عشر در کودکان
این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند
- تغییرات در شیوه زندگی-در گذشته پزشکان به والدین توصیه می‌کردند از دادن غذاهای تند، چرب و اسیدی به کودکان خود خودداری کنند. اگرچه امروزه مشخص شده یک رژیم غذایی بدون طعم نیز در درمان یا جلوگیری از بروز زخم بی‌تاثیر است. هیچ رژیم غذایی خاصی در بیشترکودکان مبتلا به زخم کارایی ندارد.
- برخی کودکان و نوجوانان با یا بدون اجازه والدین خود سیگار می‌کشند. مشخص شده سیگار کشیدن التیام زخم را به تاخیر انداخته و باعث افزایش احتمال عود مجدد زخم میشود.
- داروها-پزشکان ممکن است زخم‌های معده و اثنی‌عشر را با داروهایی مانند آنچه در زیر به آن اشاره میشود تحت درمان قرار دهند:
- بلاکرهای H2 که با بلوک هیستامین مقدار اسید معده را کاهش می‌دهند. هیستامین یک محرک قدرتمند ترشح اسید است.
- عوامل محافظت‌کننده از مخاط برای محافظت از لایه پوشاننده مخاط معده از آسیب ناشی از اسید. این داروها تاثیری روی آزادسازی اسید ندارند.
در آینده ممکن است روش‌های لاپاراسکوپی به عنوان درمان‌های استاندارد جراحی مورد استفاده قرار گیرند. لاپاراسکوپی روشی است که از یک لوله که در سر خود (لاپاراسکوپ) به یک لامپ و یک لنز دوربین مجهز است برای معاینه اندام‌ها و بررسی ناهنجاری‌ها استفاده میکند. از لاپاراسکوپی اغلب در طول جراحی برای دیدن داخل بدن و اجتناب از ایجاد برش‌های بزرگ استفاده میشود. میتوان از این روش برای گرفتن نمونه بافتی برای معاینه و بررسی بیشتر آزمایشگاهی استفاده کرد.
درمان سرطان مقعدی: با دارو، پرتو درمانی، شیمی درمانی و جراحی
تماس و نوبت دهی