بایگانی دسته ی معده

زخم معده و اثنی عشر در کودکان: درمان با رژیم غذایی، دارو و جراحی

در مقایسه با بزرگسالان زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان شیوع کمتری دارد اما شیوع آن بیش از آن چیزی است که تصور می‌شود. اگرچه یکی از علل اصلی بروز آن نوعی باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری (H. pylori) است اما گاهی اوقات این عارضه می‌تواند علامت یک بیماری جدی مانند سرطان باشد. تشخیص در کودکان کمی با بزرگسالان متفاوت است چرا که برخی تست‌ها نتایج قابل‌اطمینانی ارائه نمی‌دهند. موارد ساده معمولا با مصرف داروهای خوراکی و آنتی‌بیوتیک‌ها به سادگی درمان می‌شوند.

چنانچه یک علت زمینه‌ای جدی وجود نداشته باشد عوارض ناشی از زخم‌معده و اثنی‌عشر بسیار کم و بین 2-1 درصد است و خطر مرگ نیز بسیار کمتر و در حدود 0.001 است.

علل زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان

باکتری هلیکوباکترپیلوری یک باکتری شبیه چوب‌پنبه بازکن (corkscrew) است که به صورت رایج با زخم‌ معده و اثنی‌عشر مرتبط است. تصور می‌شود حدود 50 درصد جمعیت دنیا حامل این باکتری باشند که در 20 درصد آنها علائم مربوط در قسمت فوقانی دستگاه گوارش ایجاد شود.

در حالیکه هلیکوباکترپیلوری یک دلیل رایج زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان است فاکتورهای دیگری نیز ممکن است در بروز این مشکل نقش داشته باشند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن در صورت استفاده بیش از حد با خونریزی و زخم معده ارتباط دارند.
• ژنتیک. دانشمندان معتقدند مسائل ژنتیکی در بروز این مشکل نقش دارند. حدود 20 درصد کودکان مبتلا دارای سابقه خانوادگی ابتلا به زخم‌معده و اثنی‌عشر بوده‌اند.
• چاقی نیز با افزایش خطر بروز زخم معده و اثنی‌عشر مرتبط است چرا که افراد چاق بیشتر در معرض خطر التهاب معده و روده و تغییر فلور باکتریایی طبیعی قرار دارند.
• بیماری رفلاکس معده به مری (GERD ) که مشخصه آن رفلاکس مزمن اسید است که در موارد شدید می‌تواند منجر به زخم معده شود.
• کشیدن سیگار. مطالعات نشان می‌دهند که کشیدن سیگار خطر ایجاد زخم معده و اثنی‌عشر را افزایش داده، روند التیام زخم‌ را کند کرده و باعث افزایش احتمال عود مجدد زخم می‌شود. این دلیل دیگری است برای ترک سیگار در کودکان و نوجوانان سیگاری است.
• کافئین. به نظر می‌رسد کافئین ترشح اسید معده را تحریک کرده و باعث تشدید درد زخم‌های موجود در آن می‌شود. اگرچه علت تحریک اسید معده نمی‌تواند صرفا کافئین به تنهایی باشد.
• استرس. اگرچه دیگر تصور نمی‌شود استرس روانی علت بروز اینگونه زخم‌ها باشد ولی افراد دچار این زخم‌ها اغلب گزارش می‌دهند که استرس روانی دردشان را تشدید می‌کند. هر چند استرس فیزیکی ممکن است خطر بروز زخم را به خصوص در معده افزایش دهد. مثلا افراد دچار جراحت (مثل سوختگی‌های شدید) و کسانی که تحت عمل جراحی سنگین قرار گرفته‌اند اغلب برای جلوگیری از ایجاد زخم و عوارض آن نیاز به درمان جدی دارند.
• اسید و پپسین. تصور می‌شود عدم توانایی معده برای دفاع از خود برای مقابله با مایعات گوارشی قدرتمند اسید هیدروکلریک و پپسین در ایجاد زخم نقش دارد.

اگرچه استرس عمومی،اضطراب و غذاهای تند به خودی خود ایجاد زخم نمی‌کنند اما می‌توانند باعث بدتر شدن وضعیت زخم‌های موجود شوند.

برخی دلایل دیگر نیز وجود دارند که اگرچه رایج نیستند اما می‌توانند باعث بروز زخم شوند. از جمله این موارد اختلالات ترشح بی‌رویه است که در آن اسید معده بیش از حد تولید می‌شود. سیستیک فیبروزیس، لوسمی بازوفیلی، سندروم زولینگر-الیسون و نئوپلازی اندوکرین چندگانه از جمله موارد دیگر از این قبیل هستند.

به ‌علاوه، هر وضعیتی که باعث افزایش فشار داخل جمجمه‌ای شود نیز می‌تواند سبب ترشح بیش از حد اسید معده شود که به این بیماری زخم کوشینگ گفته می‌شود. در موارد نادر ممکن است زخم معده و اثنی‌عشر علامت نوعی سرطان خون به نام لنفوم باشد.

علائم زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان

زخم معده‌و اثنی‌عشر به زبان ساده یک زخم باز است که در لایه داخلی پوشاننده دیواره معده ایجاد می‌شود. چنانچه زخم در معده ایجاد شود به آن زخم معده و اگر دورتر و نزدیک به روده کوچک ایجاد شود به آن زخم اثنی‌عشر گفته می‌شود.

علائم رایج زخم‌ معده و اثنی‌عشر شامل موارد زیر است:

• سوزش خفیف یا درد مداوم در معده
• تولید گاز و نفخ
• حالت تهوع و استفراغ
• از دست دادن اشتها
• خستگی

در حالیکه درد اغلب زمانی که معده خالی باشد بیش از اوقات دیگر احساس می‌شود، اما درد واکنشی که پس از خوردن بروز می‌کند می‌تواند اغلب به تشخیص افتراقی زخم معده و زخم اثنی‌عشر کمک کند. زخم‌های معده معمولا پس از خوردن غذا بروز می‌کنند در حالیکه درد ناشی از زخم اثنی‌عشر معمولا 3-2 ساعت پس از خوردن غذا ایجاد می‌شود.

اگر درد شدید باشد ممکن است نشانه خونریزی زخم باشد. در صورت بروز، خونریزی در مدفوع خون مشاهده می‌شود و یا اینکه فرد خون یا ذرات قهوه‌مانند استفراغ می‌کند.

تب، لرز، استفراغ و مشکل در بلع همگی علائمی هستند که در صورت بروز فرد نیاز به مراقبت پزشکی فوری خواهد داشت.

زخم‌های معده و اثنی‌عشر چه عوارضی به دنبال دارند؟

بدون درمان صحیح، افراد دچار زخم ممکن است دچار عارضه‌های جدی شوند. رایج‌ترین این مشکلات عبارتند از:

• خونریزی: با سایش دیواره پوشاننده معده و اثنی‌عشر، ممکن است به عروق خونی نیز صدمه وارد شود و زخم دچار خونریزی شود.
• سوراخ شدگی. در برخی موارد ممکن است در محل زخم یک حفره ایجاد شود و باکتری‌ها و غذاهای نیمه‌هضم‌شده از طریق این منفذ وارد حفره استریل شکمی (پریتونئوم یا صفاق) شوند که نتیجه آن بروز وضعیتی به نام پریتونیت است. پریتونیت نوعی التهاب است که در جداره و حفره شکمی اتفاق می‌افتد.
• باریک‌شدن و انسداد. زخم‌های قرارگرفته در انتهای معده(محل اتصال اثنی‌عشر) می‌توانند منجر به تورم و ایجاد اسکار شوند که این می‌تواند منجر به باریک شدن یا بسته شدن منفذ روده شود. این انسداد می‌تواند مانع حرکت غذا از معده و ورود آن به روده کوچک شود که نتیجه آن استفراغ محتویات معده است.

تشخیص

تشخیص زخم معده در کودکان می‌تواند با توجه به اینکه برخی تست‌های مورد استفاده برای بزرگسالان مانند آزمایش خون آنتی‌بادی هلیکوباکترپیلوری در این گروه سنی صحت کمتری دارند دشوار باشد.

به طورکل، اگر علائم شدید نباشند پزشکان از تست‌های کم‌تهاجمی‌تر استفاده می‌کنند. از جمله این تست‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایش خون GastroPanel: این تست قادر به شناسایی هلیکوباکترپیلوری و میزان بالای اسید و پپسین(یک آنزیم معده‌ای) است که با گاستریت مطابقت دارد.
• آزمایش آنتی‌ژن مدفوعی. در این تست شواهد ژنتیکی مبنی بر وجود هلیکوباکترپیلوری در نمونه مدفوع جستجو می‌شود.
• تست تنفسی اوره. در این تست مقدار دی‌اکسیدکربن در هوای بازدم اندازه‌گیری می‌شود که می‌تواند عفونت هلیکوباکترپیلوری فعال را نشان دهد.

نتیجه منفی این تست‌ها به پزشک کمک می‌کند تا احتمال وجود اختلالات گوارشی به عنوان علت زخم  را رد کند و همزمان از استفاده از روش‌های تهاجمی‌تر اجتناب شود.

اگر نتیجه تست‌ها مثبت و علائم شدید باشند، از روشی به نام اندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش استفاده می‌شود. با توجه به ابزارهای ترجیحی مورد استفاده برای تشخیص، در اندوسکوپی یک اسکوپ فیبراپتیک منعطف در داخل گلو قرار داده می‌شود و بافت پوشاننده معده مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کار تحت بیحسی خفیف انجام می‌شود و می‌توان از آن برای برداشتن نمونه بافتی برای بررسی آزمایشگاهی نیز استفاده کرد.  از جمله عوارض جانبی این تست می‌توان به سوزش گلو، سوء هاضمه، سوزش معده و حالت تهوع اشاره کرد. عفونت، سوراخ شدگی یا خونریزی از سایر عوارض جانبی و البته نادر استفاده از این تست هستند.

اشعه ایکس باریومی که به عنوان بلع باریوم نیز شناخته می‌شود بسیار کم‌تهاجمی‌تر است هرچند به خصوص اگر زخم معده و اثنی‌عشر کوچک باشد صحت کمتری دارند. در این تست، یک مایع گچ‌مانند حاوی باریوم بلعیده می‌شود. این ماده معده را پوشانده  و به تشخیص بهتر ناهنجاری‌ها با استفاده از اشعه ایکس کمک می‌کند. اثرات جانبی شامل معده‌درد، حالت تهوع، استفراغ و یبوست هستند.

درمان زخم معده و اثنی عشر در کودکان

اگر زخم‌معده و اثنی‌عشر مربوط به هلیکوباکترپیلوری باشد پزشک ترکیبی از داروها را برای ریشه‌کنی عفونت و نرمال کردن سطح اسید معده تجویز می‌کند به طوریکه فرصت کافی برای ترمیم زخم برای بدن فراهم شود.

در سال‌های اخیر، ریشه‌کن کردن هلیکوباکترپیلوری به دلیل افزایش نرخ مقاومت باکتریایی و بی‌اثرشدن درمان‌های سنتی دشوار شده است. به همین دلیل، پزشکان امروزه از روش‌های تهاجمی‌تری با ترکیب دو یا تعداد بیشتری آنتی‌بیوتیک با یک داروی کاهش‌دهنده اسید به نام مهارکننده پمپ پروتئینی (PPI) و قرص‌های بیسموت ساب‌سالیسیلات (مانند پپتوبیسمول جویدنی) که قادر به پوشاندن و محافظت از معده هستند استفاده می‌کنند.

اگر یک درمان خط مقدم نتواند باعث رفع مشکل شود، ترکیبات دارویی دیگری استفاده خواهد شد تا زمانی که همه علائم عفونت از بین برود. دوره درمان 14 روزه است و معمولا شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک کلاریترومایسین  و آموکسی‌سیلین است. در درمان‌های بعدی ممکن است تتراسایکلین یا مترونیدازول مصرف شود.

به منظور جلوگیری از ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی، این آنتی‌بیوتیک‌ها باید طبق دستور پزشک مصرف شوند. برای کاهش استرس معده‌ای از مصرف  NSAIDs  ها خودداری کنید. تایلنول (استامینوفن) می‌تواند برای درمان درد و تب مورد استفاده قرار گیرد.

رژیم غذایی

در طول درمان، غذاهایی به کودک بدهید که هضم آن آسان باشد و فشار کمی روی معده وارد کند. از جمله این غذاها می‌‌توان به سبزیجات و میوه‌های غنی از فیبر، ماهی و مرغ بدون چربی و پروبیوتیک‌هایی نظیر ماست اشاره کرد. از مصرف غذاهای سرخ شده، غذاهای تند، غذاهای اسیدی، نوشیدنی‌های کربناته یا هر چیز حاوی کافئین (مانند شکلات و چای) خودداری شود.

جراحی

زخم‌ها را اغلب در زمان معاینه اندوسکوپی می‌توان درمان کرد. زمانی که یک زخم مشاهده شود از ابزارهای متعددی می‌توان برای بستن عروق خونی پاره شده از طریق اندوسکوپ استفاده کرد. ممکن است برای سوزاندن بافت یا تزریق اپی‌نفرین (آدرنالین) برای گشاد کردن عروق خونی، نیاز به استفاده از دستگاه لیزر یا الکتروکوتر باشد.

امروزه به ندرت از جراحی برای ترمیم زخم‌ها استفاده می‌شود. تنها زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سوراخ، انسداد، خونریزی شدید یا خطر بالای سوراخ‌شدگی وجود داشته باشد. در صورت نیاز، می‌توان از جراحی‌های انتخابی به صورت لاپاراسکوپی (با برش‌های سوراخ کلیدی) استفاده کرد در حالیکه جراحی‌های اورژانسی معمولا به صورت باز انجام می‌شوند.

واگوتومی

این روش شامل برش بخش‌هایی از عصب واگ (عصبی که پیام‌ها را از مغز به معده می‌فرستد) است و هدف آن جلوگیری از انتقال پیام از طریق این عصب و کاهش ترشح اسید است.

آنترکتومی

در این روش بخش پایینی معده (آنتروم) برداشته می‌شود. آنتروم هورمونی تولید می‌کند که ترشح اسید توسط معده را تحریک می‌کند. گاهی اوقات جراح ممکن است بخش مجاور معده که پپسین و اسید ترشح می‌کند را نیز بردارد. اغلب همراه با این عمل واگوتومی هم انجام می‌شود.

پیلوروپلاستی

نوعی عمل جراحی است که ممکن است همراه با واگوتومی انجام شود و در آن منفذ داخل دئودنوم و روده کوچک (پیلوروس) گشاد می‌شود و به این ترتیب این امکان فراهم می‌شود تا محتویات راحت‌تر از معده به سمت روده خارج شوند.

سایر درمان‌های زخم معده و اثنی عشر در کودکان

این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند

• تغییرات در شیوه زندگی-در گذشته پزشکان به والدین توصیه می‌کردند از دادن غذاهای تند، چرب و اسیدی به کودکان خود خودداری کنند. اگرچه امروزه مشخص شده یک رژیم غذایی بدون طعم نیز در درمان یا جلوگیری از بروز زخم بی‌تاثیر است. هیچ رژیم غذایی خاصی در بیشترکودکان مبتلا به زخم کارایی ندارد.
• برخی کودکان و نوجوانان با یا بدون اجازه والدین خود سیگار می‌کشند. مشخص شده سیگار کشیدن التیام زخم را به تاخیر انداخته و باعث افزایش احتمال عود مجدد زخم می‌شود.
• داروها-پزشکان ممکن است زخم‌های معده و اثنی‌عشر را با داروهایی مانند آنچه در زیر به آن اشاره می‌شود تحت درمان قرار دهند:
• بلاکرهای H2 که با بلوک هیستامین مقدار اسید معده را کاهش می‌دهند. هیستامین یک محرک قدرتمند ترشح اسید است.
• عوامل محافظت‌کننده از مخاط برای محافظت از لایه پوشاننده مخاط معده از آسیب ناشی از اسید. این داروها تاثیری روی آزادسازی اسید ندارند.

در آینده ممکن است روش‌های لاپاراسکوپی به عنوان درمان‌های استاندارد جراحی مورد استفاده قرار گیرند. لاپاراسکوپی روشی است که از یک لوله که در سر خود (لاپاراسکوپ)  به یک لامپ و یک لنز دوربین مجهز است برای معاینه اندام‌ها و بررسی ناهنجاری‌ها استفاده می‌کند. از لاپاراسکوپی اغلب در طول جراحی برای دیدن داخل بدن و اجتناب از ایجاد برش‌های بزرگ استفاده می‌شود. می‌توان از این روش برای گرفتن نمونه بافتی برای معاینه و بررسی بیشتر آزمایشگاهی استفاده کرد.

درمان سرطان مقعدی: با دارو، پرتو درمانی، شیمی درمانی و جراحی

زخم معده و درمان با جراحی، علت، علائم و نشانه‌ها

زخم‌های گوارشی به زخم‌هایی گفته می‌شود که در مجرای معده ـ روده‌ای (GI) ایجاد می‌شود. این مجرا متشکل از مری، معده و روده و محل هضم و جذب غذا است. در صورت آسیب دیدن پوشش محافظ (مخاط) این مجرا زخم‌های گوارشی ایجاد می‌شود. آسیب دیدن مخاط دلایل متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونی شدن توسط باکتری هلیکوباکتر پیلوری (اچ. پیلوری)
• مصرف مداوم مسکن‌های غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)

انواع زخم‌های گوارشی

زخم‌های گوارشی در بخش‌های مختلفی از مجرای معده ـ روده‌ای ایجاد می‌شود و به انواع زیر تقسیم بندی می‌شود:

• زخم مری: در امتداد لوله منتقل کننده غذا از دهان به معده
• زخم معده
• زخم دوازدهه در بخش ابتدایی روده کوچک و محل خروج غذا از معده به روده کوچک

علت‌ها و دلایل

هیلکوباکتر پیلوری

شایع‌ترین دلیل زخم‌های گوارشی عفونی شدن معده توسط باکتری‌ای به نام هلیکوباکتر پیلوری است. این باکتری در معده بسیاری از افراد وجود دارد، اما معمولاً عفونت حاصل از آن مشکل‌ساز نیست. از هر 10 بیمار مبتلا به زخم دوازدهه و زخم معده به ترتیب 9 و 8 نفر به دلیل این نوع عفونت باکتریایی دچار زخم دستگاه گوارش شده‌اند. زخم به این دلیل ایجاد می‌شود که عفونت به روش‌های زیر به پوشش مجرای معده ـ روده‌ای آسیب می‌زند:

• ایجاد التهاب
• تداخل در تولید اسید: هلیکوباکتر پیلوری گاهی سازو کار توقف تولید اسید را مختل می‌کند و به این ترتیب میزان اسید معده بالاتر از حد طبیعی می‌شود.

مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب

دومین دلیل رایج ایجاد زخم‌های گوارشی مصرف مکرر یا طولانی مدت داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب است. از هر ده مورد زخم معده و زخم دوازدهه به ترتیب دو و یک مورد به دلیل افراط در مصرف مسکن‌هایی چون آسپرین، ایبوپروفن یا دیکلوفناک ایجاد می‌شود. البته اکثر افراد با مصرف این داروها با مشکلی مواجه نمی‌شوند، اما مصرف مداوم آنها بدون شک دردسرساز خواهد بود.

عامل‌های خطر

عامل‌های خطر دیگری که احتمال زخم‌ شدن معده را افزایش می‌دهد عبارت است از:

• سیگار کشیدن و استعمال دخانیات
• سابقه ابتلا اعضا خانواده به زخم معده
• بالا رفتن سن

علائم و نشانه‌ها

زخم معده در ابتدا علامتی ندارد، اما در مراحل بعدی با افزایش سن و استمرار مصرف داروهای NSAIDs علائم ناگهان بروز می‌یابد.

رایج‌ترین علائم زخم‌های گوارشی درد شکمی است. اگر دوازدهه زخم شده باشد، درد معمولاً چند ساعت پس از غذا شروع می‌شود و به تدریج با صرف مجدد غذا تسکین می‌یابد. درد شب هنگام و در صورت خالی بودن معده نیز حمله‌ور می‌شود. اما اگر معده زخم باشد، درد عموماً هنگام غذا خوردن آغاز می‌شود. زخم مری نیز با درد شکمی یا درد پایین قفسه سینه همراه است و بلع نیز دشوار می‌شود.

سوء هاضمه‌ای که بیش از یک ماه طول بکشد نیز بیانگر ابتلا به زخم‌های گوارشی است. سوء هاضمه با علائم زیر همراه است:

• حالت تهوع
• استفراغ
• نفخ
• آروغ زدن
• سوزش سر دل (رفلاکس معده ـ مری): برگشت مجدد محتویات معده به مری

تشخیص

پزشک موارد زیر را بررسی می‌کند:

• وجود زخم گوارشی و تعیین نوع آن (زخم معده، مری یا دوازدهه)
• دلیل ایجاد شدن زخم به منظور تهیه طرح درمانی مناسب

پزشک از بیمار می‌خواهد تا علائم و سابقه پزشکی خود را شرح دهد، سپس حین معاینه ناحیه شکم را به آرامی فشار می‌دهد تا وجود ناحیه حساس یا دردناک را بررسی کند. در مرحله بعد پزشک معالج تعیین می‌کند که آیا عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف درازمدت داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب می‌تواند عامل بروز علائم باشد یا خیر. احتمال زخم شدن دستگاه گوارش در صورت تایید موثر بودن هر یک از این دو عامل بالا است.

آزمایش‌ها 

از روش‌های مختلفی برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:

• آزمایش خون
• آزمایش نمونه مدفوع
• آزمایش تنفسی
• آندوسکوپی
• نمونه برداری

درمان

درمان زخم‌های گوارشی بسیار مهم است. چنانچه اقدام فوری و مناسب برای درمان انجام شود، زخم دوازدهه ظرف چهار هفته و زخم معده در مدت هشت هفته بهبود می‌یابد. به علاوه چنانچه هلیکوباکتر علت ایجاد زخم باشد، احتمال عود کردن زخم با از  بین بردن این باکتری کاهش می‌یابد.

دارو

زخم ناشی از هلیکوباکتر پیلوری

چنانچه عفونت باکتریایی علت ایجاد زخم باشد، یک دوره یک تا دو هفته‌ای آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت تجویز می‌شود. در کنار آنتی بیوتیک داروهای دیگری برای جلوگیری از آسیب دیدن مجرای معده ـ روده‌ای و ایجاد فرصت التیام یافتن زخم تجویز می‌شود. این گروه از داروها میزان تولید اسید معده را کاهش می‌دهد.

زخم ناشی از مصرف داروهای NSAID

اگر مصرف داروهای NSAIDs عامل ایجاد زخم باشد، از بیمار خواسته می‌شود مصرف این داروها را قطع کند تا زخم التیام یابد. آنتاگونیست گیرنده H2 یا PPI نیز برای کاهش تولید اسید تجویز می‌شود. مصرف این داروها در کل ایمن است، اما گاهی اثرهای جانبی موقتی مانند اسهال یا حالت تهوع را به دنبال دارد.

جراحی 

چنانچه علی رغم اتمام دوره درمان زخم عود کند یا بیمار دچار عوارض وخیم شود، انجام جراحی ضرورت می‌یابد. سوراخ و زخم مجرای گوارشی را می‌توان با جراحی باز یا جراحی با حداقل تهاجم لاپاروسکوپی درمان نمود.

درمان آندوسکوپی

آندوسکوپی بخش فوقانی مجرای معده ـ روده‌ای به منظور توقف خونریزی انجام می‌شود. جراح اسکوپ مجهز به منبع نور را وارد مجرا می‌کند تا بتواند ناحیه‌های خونریزی دهنده را ببیند و درمان کند. اپی نفرین نیز از راه آندوسکوپ وارد مجرا می‌شود تا خونریزی را متوقف کند. گیره‌هایی نیز روی زخم خونریزی دهنده زده می‌شود تا رگ‌های مرتبط تحت فشار قرار گیرد.

واگوتومی

شاخه‌هایی از عصب واگ در عمل واگوتومی قطع می‌شود که در تولید اسید معده نقش دارد. قطع کردن عصب واگ تولید اسید را به شدت کاهش می‌دهد. البته قطع کلی عصب توانایی معده در تخلیه خود را کاهش می‌دهد، به همین دلیل فقط بخشی از آن باید قطع شود.

آنترکتومی

آنترکتومی عملی جراحی است که در آن بخش پایین معده (آنتروم) خارج می‌شود. آنتروم ماده‌ای شیمیایی ترشح می‌کند که تولید اسید را افزایش می‌دهد و بدون آن تولید اسید کاهش می‌یابد. با انجام آنترکتومی می‌توان از عود کردن زخم‌های گوارشی جلوگیری کرد.

پیلوروپلاستی

در عمل پیلوروپلاستی حفره‌ی بین معده و دوازدهه بزرگتر می‌شود تا محتویات معده راحت‌تر وارد روده شود. پیلوروپلاستی پیش از این کاربرد بالایی برای کاهش عوارض واگوتومی داشت.

هلیکوباکتری یا میکروب معده نوعی باکتری معده است. این موجودات ذره بینی می‌توانند وارد بدن شما شده و در دستگاه گوارش زندگی کنند. پس از چندین سال، باعث بوجود آمدن زخم معده یا زخم بخش بالایی روده کوچک می‌شوند.

میکروب معده چیست؟

برای برخی از افراد، عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری باعث ابتلا به سرطان معده می‌شود. عفونت معده ناشی از میکروب معده (باکتری معده) شایع است. در حدود دو سوم جمعیت جهان این باکتری  را در بدن خود دارند. برای اغلب افراد، این باکتری باعث بوجود آمدن زخم یا علائم دیگر نمی‌شود. در صورتی که این باکتری مشکلاتی را برای شما فراهم کرد، داروهایی وجود دارد که باعث کشتن این میکروب‌ها و کمک به التیام درد و زخم می‌شوند. با دسترسی بیشتر افراد به آب سالم و بهداشت، افراد کمتری نسبت به قبل به این باکتری معده مبتلا می‌شوند.

پس از ورود هیلکوباکتری به بدن، به غشای معده  حمله می‌کند،غشای معده  از شما  در برابر اسیدی که بدن برای هضم غذا استفاده می‌کند، محافظت می‌کند. وقتی باکتری معده آسیب قابل توجهی به غشای معده وارد کرد، اسید می‌تواند وارد غشا شود و باعث بوجود آمدن زخم معده گردد. زخم معده موجب خونریزی، عفونت و جلوگیری از حرکت غذا در دستگاه گوارش می‌شود.

علت میکروب معده غذا، آب یا ظرف آلوده می باشد. این بیماری در کشورها یا جوامعی که فاقد سیستم فاضلاب مناسب هستند یا آب سالمی ندارد بیشتر شایع است. همچنین باکتری معده از طریق تماس با بزاق یا مایعات دیگر بدن فرد مبتلا به آن قابل سرایت است.

میکروب معده در کودکان شیوع بیشتری دارد و بسیاری از افراد در دوران کودکی به این بیماری مبتلا می شوند، اما این باکتری به بزرگسالان نیز قابل سرایت است. این باکتری‌ها برای سالیان زیادی در بدن زندگی می‌کنند و در اغلب موارد افرادی که مبتلا به آن‌ها می‌شوند دچار زخم معده و علائم دیگر نمی‌شود. پزشکان به طور قطع نمی‌دانند که چرا تنها تعدادی از افراد پس از ابتلا به میکروب معده، زخم معده و غیره می‌گیرند.

علائم و نشانه ها

در صورتی که زخم معده دارید، درد شدید یا خفیفی را در شکم خود احساس می‌کنید. این دردها موقتی هستند، اما وقتی معده شما خالی است، مثلاً بین وعده‌های غذایی یا در نیمه شب، این درد اغلب بیشتر حس می‌شود. این درد می‌تواند بین چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. پس از غذا خوردن، نوشیدن شیر یا مصرف آنتی اسید درد تا حدودی تسکین پیدا می‌کند. علائم دیگر زخم معده ناشی از میکروب معده شامل موارد زیر می‌شود:

• نفخ
• آروغ
• فقدان احساس گرسنگی
• تهوع
• استفراغ
• کاهش وزن بدون دلیل مشخص

زخم‌ها باعث خونریزی معده یا روده می‌شود که برای سلامتی شما خطرناک است. در صورت داشتن یکی از علائم زیر، سریعاً به پزشک مراجعه کنید:

• مدفوع خونی، تیره یا قرمز رنگ
• احساس خستگی بدون دلیل خاصی
• رنگ پریدگی پوست
• استفراغی که دارای خونی است و شبیه قهوه آسیاب شده می شابد
• دل درد شیدد

عفونت هلیکوباکتری ممکن است منجر به سرطان معده شود، هر چند که این امر چندان شایع نیست. اگر علائم زخم معده را نداشته باشید، پزشک وجود هلیکوباکتر پیلوری را مورد ازمایش قرار نمی‌دهد. اما اگر اکنون یا در گذشته این علائم را داشته‌اید، بهتر است آزمایشاتی روی شما صورت بگیرد. داروهایی مثل داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی  نیز می‌توانند باعث آسیب رساندن  به غشای معده شما شوند، بنابراین بهتر است متوجه شوید که چه چیزی باعث بوجود آمدن علائم  شما می‌شود تا درمان مناسب برای بهبود انها تجویز شود.

برای شروع کار، پزشک در مورد سوابق پزشکی، علائم و داروهایی که مصرف می‌کنید سوالاتی را می‌پرسد. سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که شامل فشار دادن شکم برای بررسی ورم، التهاب یا درد می‌شود.

تشخیص

در ادامه روش های تشخیصی ابتلا به میکروب معده شرح داده می شود:

• آزمایش تنفسی اوره: شما نوشیدنی خاصی می‌نوشید که حاوی ماده ی اوره است.سپس داخل یک کیسه نفس می‌کشید و پزشک کیسه را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. در صورتی که میکروب هلیکوباکتری  داشته باشید، باکتری معده، اوره را به دی اکسید کربن تبدیل می‌کند و آزمایشات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که سطوح گاز در بازدم شما بیش از حد نرمال است. پزشک برای بررسی دقیق تر زخم معده شما، اقدامات زیر را انجام می‌دهد.
• آندوسکوپی قسمت بالای معده و روده: در بیمارستان، پزشک با استفاده از یک لوله که دوربین کوچکی به آن متصل است و آندوسکوپ نامیده می‌شود داخل معده و قسمت بالایی روده شما را مشاهده می‌کند. در طول انجام این ازمایش، برای راحتی بیشتر داروهای مسکن برای شما تجویز می‌شود.
• آزمایشات قسمت بالای معده و وروده: در بیمارستان، مایعی را می‌نوشید که ماده ای به نام باریوم دارد و پزشک از شما تصویر اشعه ایکس می‌گیرد. مایع گلو و معده شما را می‌پوشاند و باعث می‌شود که در تصویر به خوبی مشخص باشند.
• سی تی اسکن: سی تی اسکن یک آزمایش تصویر برداری با اشعه ایکس قدرتمند است که تصاویری با حزئیات زیاد از داخل بدن شما عرضه می‌کند.

درمان

اگر به زخم معده مبتلا شده‌اید که ناشی از میکروب هلیکوباکتری معده است، درمان میکروب معده شما شامل کشتن میکروب‌ها، درمان غشای معده و پیشگیری از بازگشت زخم‌ها می‌شود. بهبودی فرد بین یک تا دو هفته طول می‌کشد.

پزشک احتمالاً چند نوع دارو را برای شما تجویز می‌کند. این داروها از قرار زیر هستند:

• آنتی بیوتیک هایی مثل آموکسی سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول، تتراسایکلین یا تینیدازول  برای کشتن میکروب معده بدن. احتمالاً باید دو دارو از این دسته مصرف کنید.
• داروهایی که باعث کاهش میزان اسید معده می‌گردند. از جمله ی این داروها می توان به پنتوپرازول یا رابپرازول اشاره کرد.
• اکسید بیسموت که در کنارآنتی بیوتیک ها به کشتن میکروب هلیکوباکتری معده کمک می‌کند، باعث انسداد هیستامین شیمایی (که عامل تسریع در تولید اسید بیشتر توسط معده است) می‌شود. این داروها شامل فاموتیدین، نیزاتیدین یا رانیتیدین می‌شود.

درمان شما به این معناست که در هر روز باید حدود 14 قرص یا بیشتر مصرف می‌کنید و طول دوره درمان چند هفته است که شاید به نظر زیاد بیاید. اما باید هر چیزی که پزشک تجویز می‌کند را مصرف کنید و از دستورالعمل‌های او پیروی کنید. در صورتی که آنتی بیوتیک ها را فوراً مصرف نکنید، باکتری‌ معده شما نسبت به آن‌ها مقاوم می‌شود و در نتیجه درمان میکروب معده عفونت‌ها سخت تر انجام می‌شود. در صورتی که داروها شما را اذیت می‌کند، با پزشک در مورد روش‌های درمانی و نحوه کنترل عوارض جانبی مشورت کنید. یک ماه پس از اتمام دوره درمان، پزشک تنفس یا مدفوع شما را بار دیگر مورد آزمایش قرار می‌دهد تا مطمئن شود میکروب معده از بین رفته است.

پیشگیری

شما می‌توانید از ابتلا به عفونت  میکروب هلیکوباکتری معده پیشگیری کنید. روش پیشگیری از این میکروب شبیه روش‌های پیشگیری از میکروب‌های دیگر است:

• پس از رفتن به دستشویی و قبل از غذا خوردن دست‌های خود را بشوئید. به کودکان خود نیز این کار را آموزش دهید.
• از مصرف غذا یا آبی که سالم نیست،خودداری کنید.
• از خوردن چیزی که به طور کامل پخته نشده است، خودداری کنید.
• از خوردن غذایی که توسط افرادی که دست‌های خود را نمی‌شویند، تهیه شده، خودداری کنید.

اگر چه استرس، غذاهای تند و مصرف دخانیات باعث بوجود آمدن زخم معده نمی‌شود، اما مانع از بهبودی سریع یا تشدید درد ناشی از زخم معده می‌شود. در مورد شیوه‌ها مدیریت استرس، بهبود رژیم غذایی و در صورت استعمال دخانیات، نحوه ترک سیگار با پزشک مشورت کنید.

اغلب زخم‌های ناشی از میکروب هلیکوباکتر پیلوری پس از چند هفته درمان برطرف می‌شود. در صورتی که دچار زخم معده (از عوارض ابتلا به میکروب هلیکوباکتر معده) هستید، از خوردن داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی برای تسکین درد خودداری کنید، زیرا این داروها به غشای معده آسیب وارد می‌کنند.  در صورتی که به داروی مسکن نیاز دارید، از پزشک خود بخواهید تا مسکن مناسب را برای شما تجویز کند. درمان میکروب معده معمولا آسان است و مشکلی را به وجود نمی آورد، اما در صورت بی توجهی به علائم آن ممکن است مبتلا به زخم معده و یا روده شوید. بنابراین با بروز نشانه های ذکر شده در مقاله به پزشک مراجعه کنید تا در صورت تشخیص وجود باکتری معده، درمان لازم را برایتان تجویز کند.

نفخ شکم یا نفخ معده و روده عبور گاز روده ( باد شکم) از طریق مقعد است. عبور گاز از مقعد نرمال است و هر انسان در یک روز حداقل 14 بار این کار را به صورت اگاهانه یا غیرآگاهانه انجام می‌دهد. گاهی اوقات باد شکم بیشتر از حد انتظار خارج می‌شود و این یک مساله باعث خجالت فرد می‌شود. خروج بیش از حد باد شکم حتی در توانایی فرد در کار کردن و برقراری ارتباط مناسب با سایر افراد اختلال ایجاد می‌کند.

اغلب موارد نفخ مهده و روده مربوط به علائمی می‌شود که می‌توان آن‌ها را کنترل کرد. دلیل این امر این است که گاز روده معمولا از دو منبع حاصل می شود یکی هوای بلعیده شده دیگری کار باکتری های روده روی غذای هضم نشده.

بلیعیدن هوا یکی از دلایل نفخ معده و شکم است. اگر چه قسمت زیادی از این هوای بلعیده شده از طریق دهان و با اروغ زدن خارج می‌شود، مقدار کمی از آن وارد روده می‌شود و از مقعد خارج می‌شود. مردم هوا را به شیوه‌های مختلفی از جمله بلعیدن ناآگاهانه هوا در حین صحبت کردن، مخصوصا در هنگام ناراحتی، هیجان زده یا عصبانی بودن می بلعند، از دیگر موارد بلع هوا می توان اشاره کرد به:

• سریع غذا خوردن و سریع آشامیدن مایعات
• آدامس جویدن
• استعمال دخانیات
• استفاده از نوشیدنی‌های کربن دار

باکتری‌های داخل روده نیز می‌توانند در حین کمک به هضم غذایی که در دستگاه گوارش هضم نشده، گاز تولید کنند. در ادامه روش های درمان نفخ معده و شکم شرح داده می شود.

علائم

باد شکم عبارتست از عبور گاز روده به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه است. برخی از افراد که باد شکم زیادی دارند، همچنین دچار نفخ شکم می‌شوند، اما برای بقیه افراد این مشکل پیش نمی‌آید.

علت

هوای بلیعده شده، علت نفخ معده و شکم می باشد، این اتفاق با بلیعیدن نامناسب هوا در حین غذا خوردن یا حتی بلعیدن ناآکاهانه هوا از سر عادت پیش می‌آید.

• بلعیدن هوا: فعالیت‌هایی که باعث می‌شود فرد هوا را ببلعد شامل نوشیدن سریع مایعات، آدامس جویدن، استعمال دخانیات، مکیدن آب نبات سفت، نوشیدن نوشیدنی‌های کربن دار، دندان مصنوعی شل و تنفس سریع می‌شود. اغلب افراد برای خارج سازی هوای بلعیده شده مازاد آروغ می‌زنند. گاز باقی مانده وارد روده کوچک می‌شود. هوا در راستای روده بزرگ حرکت می‌کند و از طریق مقعد خارج می‌شود. تحلیل گاز کمک می‌کند پزشک تشخیص دهیم گاز از بلعیدن هوا (اغلب نیتروژن، و نیتروژن همراه دی اکسید کربن) یا تولید معده و ورده  (عمدتا مونوکسید کربن، هیدروژن و متان) نشات می‌گیرد.
• کمبود لاکتاز: یکی از منابع اصلی نفخ شکم کمبود لاکتاز است که منجر به کاهش توانایی هضم لاکتوز (شکر طبیعی یافته شده در شیر و محصولات لبنی دیگری مثل پنیر و بستنی و در غذاهای فراوری شده مشخصی مثل نان، غلات و سالاد) می‌شود. این نفخ شکم اغلب مرتبط با اسهال و گرفتگی عضلانی است، اما تنها به صورت گاز نمایان می‌شود. بسیاری از افراد عموما پس از دوران کودکی، سطوح آنزیم لاکتاز مورد نیاز کمی برای هضم لاکتوز دارند. همچنین، با افزایش سن، سطوح آنزیم آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، با گذشت زمان، افراد پس از خوردن غذاهای حاوی لاکتوز میزان گاز روده بیشتری را تجربه می‌کنند.
• سندروم سوء جذب: این بیماریمی‌تواند ناشی از کاهش تولید آنزیم‌ها به وسیله مشکلات لوزه المعده یا کیسه صفرا یا غشای روده‌ها باشد.
• یبوست: در صورتی که عبور غذا از روده بزرگ بنا به هر دلیل به کندی صورت بگیرد، باکتری‌ها فرصت زیادی برای تخمیر کردن ماده باقی مانده دارند. در صورتی که فرد یبوست دارد یا بنا به هر دلیلی  دردفع مدفوع مشکل داشته باشد، نفخ معده به وجود می‌آید.  تغییر در دفع مدفوع ناشی از موارد زیر است:
• غذاها:  برخی از غذاهای تولید کننده گاز از قرار زیر است:

1. رژیم غذایی کم فیبر
2. انگل
3. بیماری التهابی روده
4. انسداد روده ( که شامل سرطان نی می‌شود)
5. بیماری دیورتیکولی
6. عملکرد نامناسب غده تیروئید
7. مصرف مواد  مخدر

1. غذاهای حاوی فراکتوز: فراکتوز شکر ساده است که در بسیاری از میوه‌ها از قبیل انجیر، خرما، آلو ، گلابی و انگور به صورت طبیعی وجود دارد. این ماده در پیاز، مارچوبه، کنگر و گندم به میزان کمی وجود دارد. گاهی اوقات، فراکتوز به عنوان شیرین کننده به نوشیدنی‌های غیرالکلی، آب میوه‌ها و برخی از کیک‌ها و کلوچه‌ها اضافه می‌شود.
2. سبزیجات حاوی رافینوز: رافینوز شکر پیچیده‌ای است که در بسیاری از سبزیجات برگ پهن (کلم، کلم بروکسل، کلم بروکلی، گل کلم) و لوبیا وجود دارد. لوبیا همچنین حاوی استاکیوزمی باشد  که شکل دیگری از شکرهایی است که به سختی هضم می‌شوند.
3. سوربیتول: سوربیل برای شیرین کردن بسیاری از آدامس‌ها و شکلات‌های بدون شکر مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین به عنوان یک ماده خنثی در داروها استفاده می‌شود.
4. محصولات لبنی حاوی لاکتوز، شکری که در شیر یافت می‌شود: افرادی که نمی‌توانند لاکتوز را تحمل کنند، به سختی می‌توانند شیر، پنیر، بستنی و محصولات لبنی دیگر را هضم کنند. این افراد سطح لاکتاز بسیار پایینی دارند. لاکتاز آنزیمی است که برای هضم لاکتوز به آن نیاز می‌شود. این اتفاق با ممکن است افزایش سن پیش می‌آید، حتی اگر در دوران کودکی یا جوانی برای هضم شیر مشکلی نداشته باشید.

• مشکلات دیگر: بیماری‌های مشخصی که باعث می‌شود، غذا در دستگاه گوارش هضم نشود و در نتیجه منجر افزایش کارکرد باکتری های روده می شوند، باعث افزایش نفخ روده و معده می شوند.

تشخیص

معمولا افرادی که نفخ شکم دارند متوجه خارج شدن گاز از مقعد می‌شوند. این مساله برای اعضای دیگر خانواده یا همکاران بیشتر آزاردهنده است. برای بررسی علت نفخ معده و شکم، سبک زندگی خود، مخصوصا روش غذا خوردن و تعداد وعده‌های غذایی خود را چک کنید، این مسئله شامل سوالات زیر می شود:

• آیا اغلب غذا خود را سریع و با عجله می‌خورید؟
• آیا نوشیدنی‌های کربن دار زیادی را می‌نوشید یا میوه‌ها و سبزیجات پرفیبر، محصولات لبنی و غذاهای رژیمی یا بدون شکر زیادی را مصرف می‌کنید؟
• آیا داروهای تجویزی و غیرتجویزی از قبیل نوشیدنی‌های یاغذاهای رژیمی مصرف می‌کنید که باعث نفخ شکم می‌شود؟ در صورتی که حدس می‌زند که مشکل شما مرتبط با دارویی است که مصرف می‌کنید، مصرف آن دارو را متوقف نکنید. با پزشک خود تماس بگیرید تا شما را راهنمایی کند.
• آیا تحمل لاکتوز را ندارید؟ به مدت دو هفته خوردن تمام محصولات لبنی را متوقف کنید.

درمان

شایع‌ترین روش برای کاهش نفخ معده و شکم تغییر رژیم غذایی، مصرف دارو و کاهش میزان هوایی است که می‌بلعید.

در صورتی که نفخ شکم شما بی دلیل است یا از علائم دیگری مثل ورم شکم یا درد شکم درد در کنار نفخ شکم رنج می‌برید، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک در مورد علائم ، زمان شروع شدن مشکل و عوامل تحریک کننده با شما صحبت می‌کند. پزشک یک آزمایش خون تجویز می کند، هم برای اطمینان از این مساله که بدن با عفونتی مبارزه نمی‌کند و هم برای تشخیص هر گونه عدم تحمل غذایی احتمالی.

در صورت تشخیص یک بیماری خاص مثل سندروم روده تحریک پذیر داروهایی برای شما تجویز می‌شود یا برای تشخیص نهایی آزمایشات دیگری از شما گرفته می‌شود.

درمان خانگی

روش‌های برای درمان خانگی و گیاهی نفخ معده و شکم بیش از حد توسط خود فرد وجود دارد.

ابتدا رژیم غذایی خود را بررسی کنید. در صورتی که حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات است که هضم آن‌ها دشوار می‌باشد، سعی کنید از کربوهیدرات‌هایی مثل سیب زمینی، برنج یا موز که هضم آن‌ها آسان‌تر است، به جای آن‌ها استفاده کنید.

غذاهایی را که می‌خورید یادداشت کنید تا متوجه شوید که کدام غذاها باعث نفخ شکم می‌شود و در عوض سه وعده غذایی بزرگ، شش وعده غذایی کوچک داشته باشید.

علاوه به راین، از خوردن هر چیزی که باعث افزایش میزان هوایی که می‌بلعید می‌شود، خودداری کنید. برای این کار، باید مطمئن شوید که غذا به درستی جویده می‌شود و از خوردن آدامس یا استعمال دخانیات خودداری کنید.

برخی از افراد می‌توانند با ورزش کردن به بهبود عمل گوارش و رفع و درمان نفخ معده و شکم کمک کنند.

برای درمان نفخ معده و روده چند داروی غیرتجویزی بازاری وجود دارد، اگر چه این داروها تنها به طور موقت این بیماری را متوقف می‌کنند. این داروها شامل قرص‌های شارکول می‌شود که گاز را طریق دستگاه گوارش جذب می‌کنند و همچنین مکمل‌های غذایی مثل آلفا گالاکتوزیداز.

نفخ در کودکان

به طور کلی، عبور گاز علائمی را به همراه ندارد. در سن 5 یا 6 سالگی، اغلب کودکان یاد می‌گیرند که باد شکم خود را به شکل آرام خارج سازند. برای خارج سازی گاز نیازی به وارد کردن چیزی در مقعد نیست.

برای کاهش و رفع نفخ معده و روده در کودکان، می‌توانید بلعیدن هوا توسط کودک را کاهش دهید (برای مثال، مکیدن پستانک). کاهش مصرف لوبیا و نوشیدنی‌های کربن دار باعث کاهش تولید گاز در تمامی کودکان می‌شود. در صورتی که احساس می‌کنید کودک شما تحمل شیر را ندارد (مخصوصا اگر این مساله در بین دیگر اعضای خانواده نیز وجود داشته باشد) ، تنها روزی دو لیوان شیر به کودک خود بدهید. در اغلب کودکانی که این مشکل را دارند نیازی به حذف کامل شیر نیست.

کودک شما می‌تواند ماست بخورد، زیرا هضم آن آسان است. قطره‌ها یا قرص‌های مکمل آنزیم لاکتاز را نیز می‌توان همراه با محصولات لبنی مصرف کرد. در صورتی که علائم پس از انجام این تغییرات همچنان وجود داشته باشند، کودک خود را نزد پزشک ببرید.

زمان مراجعه به پزشک

اگر علائم زیر در کودک شما وجود دارد، فرزند خود به پزشک مراجعه کنید:

• کودک شما مدفوع‌های شلی را دفع می‌کند که بیش از 7 روز طول می‌کشد
• کودک شما وزن خود را کاهش می‌دهد

نفخ در بارداری

میزان خارج سازی باد شکم در دوران بارداری بسیار زیاد است  و مادر باردار را به شدت نگران می‌کند. یک فرد عادی به طور معمولا تقریبا 18 بار در روز این کار را انجام می‌دهد، دلیل این امر این است که هر فرد به طور میانگین درهر  روز نیم گالن گاز تولید می‌کند.

برای بعضی از افراد، باد شکم احساس  نفخ روده و معده ای است که گاهی اوقات سوءهاضمه نامیده می‌شود. با این حال، برای بعضی از افراد این عمل عبور گاز از مقعد است. گاز در ادبیات عامیانه ” باد شکم” نامیده می‌شود، اما اصطلاح پزشکی آن نفخ معده و شکم است. گاز به دنبال خروج از بدن است و گاهی اوقات از طریق نفخ شکم این اتفاق می‌افتد، در حالی که در مواقع دیگر خروج گاز از بدن از طریق آروغ زدن امکان پذیر می‌شود.

برای درمان نفخ شکم در بارداری قبل از مصرف هر گونه دارو با پزشک خود مشورت کنید.

پیشگیری

شما اغلب می‌توانید با تنظیم عادات غذایی و رژیم غذایی خود از نفخ شکم جلوگیری کنید:

• به آرامی غذا بخورید و از سریع غذا خوردن و آشامیدن پرهیز کنید. غذا را قبل از هضم به طور کامل بخوید.
• برای مدت چند روز، از خوردن غذاهایی مثل لوبیا، غذاهای سرشار از فیبر، سبزیجات پهن برگ، نوشیدنی‌های کربن دارو محصولات بدون شکر حاوی سوربیتول خودداری کنید. سپس به تدریج آن‌ها را بار دیگر به رژِیم غذایی خود یکی یکی اضافه کنید و در عین حال مراقب علائم خود باشد. این کار برای شما این امکان را فراهم می‌کند تا متوجه شوید کدام غذاها برای شما باعث نفخ معده و شکم می‌شوند. سپس می‌توانید ازخوردن آن‌ها پرهیز کنید.
• در صورتی که باید فیبر بیشتری را به رژیم غذایی خود اضافه کنید، در یک دوره چند روزه تا چند هفته میزان فیبر را افزایش دهید. افزایش ناگهانی فیبر در رژین غذایی اغلب موجب نفخ شکم می‌شود، اما افزایش تدریجی این مشکل را به بار نخواهد آورد.
• در صورتی که  لوبیا مصرف می‌کنید، برند محصولی را انتخاب کنید که حاوی آنزیم‌هایی است که شکرهای دیرهضم لوبیا را می‌شکند.

نفخ شکم در اوایل بارداری عارضه ای طبیعی است با این وجود اگر این مشکل فرد را اذیت می کند. نفخ معده و شکم در کودکان معمولا ناشی از مشکل جدی نیست و پزشک به راحتی می توان به درمان نفخ شکم در کودکان بپردازد. راه ها و روش های درمان قطعی نفخ معده و روده به علت آن بستگی دارد، معمولا پس رفع علت، درمان باد شکم به خودی خود صورت می گیرد.

اصطلاح درد معده یا دل درد غالباً برای اشاره به دل‌پیچه یا درد خفیف شکم به کار برده می‌شود که معمولاً موقتی است و اکثر اوقات جدی نیست. بروز درد شدید در ناحیه شکم بیشتر مایه نگرانی است به ویژه اگر به یکباره و غیرمنتظره شروع شود، به ویژه در صورت متمرکز شدن درد در ناحیه‌ای معین باید فوریتی پزشکی در نظر گرفته شود. شکم بخشی از بدن است که زیر دنده‌ها و بالای مفصل ران و لگن قرار دارد و با نام‌های دلیا معده نیز خوانده می‌شود. دستگاه گوارش از دهان شروع و به مقعد ختم می‌شود. در زمان خوردن یا آشامیدن، غذا و مایع از مری به سمت معده پایین می‌رود. مواد غذایی پس از مخلوط  شدن در معده وارد روده کوچک می‌شود.

غذا در روده کوچک، که طول آن چند متر است، هضم و جذب می‌شود. سپس مواد زائد، آب و غذای هضم نشده وارد روده بزرگ می‌شود. بخش اصلی روده بزرگ کولون نام دارد که طول آن 150 سانتی‌متر است و به چهار بخش صعودی، عرضی، نزولی و سیگموئید تقسیم می‌شود. بدن مقداری آب و نمک‌های گوناگون را از کولون جذب می‌کند. کولون به رکتوم (راست روده) با طول تقریبی 15 سانتی‌متر منتهی می‌شود. مدفوع پیش از دفع شدن از مقعد در راست روده انباشته می‌شود.

علائم و نشانه ها

پزشک با بررسی سابقه پزشکی و شرح حال بیمار از نکته‌های زیر آگاهی می‌یابد و قادر می‌گردد تا علت درد را به درستی تعیین کند.

• چگونگی شروع درد: دل درد ناگهانی بیانگر رخدادی حاد، مانند اختلال خونرسانی به کولون (ایسکمی) یا انسداد مجرای صفراوی به دلیل وجود سنگ کیسه صفرا (کولیک صفراوی)، است.
• محل دل درد: آپاندیسیت معمولاً باعث بروز دردی در میان شکم می‌شود که به تدریج در قسمت راست تحتانی شکم، یعنی محل معمول آپاندیس، نیز منتشر می‌شود.
• دیورتیکولیت معمولاً با دل درد در قسمت چپ و پایین شکم، یعنی محل وجود اکثر دیورتیکول‌های روده، همراه است.
• درد کیسه صفرا (کله سیستیت ـ التهاب کیسه صفرا ـ یا کولیک صفراوی) معمولاً در بخش فوقانی شکم در وسط یا سمت راست آن نزدیک به محل قرارگیری کیسه صفرا بروز می‌یابد.
• الگوی دل درد:

• 1. انسداد روده در ابتدا موج‌هایی از دل درد و دل‌پیچه را به دلیل انقباض‌های عضله‌های روده و ورم کردن روده ایجاد می‌کند.
  2. درد چنگ مانند بیانگر انقباض‌های شدید روده است.
  3. انسداد مجاری صفراوی توسط سنگ کیسه صفرا معمولاً درد شکم در قسمت بالای شکم را به دنبال دارد که بین 30 دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد.
  4. التهاب حاد لوزالمعده معمولاً درد مداوم شدید و بی‌وقفه‌ای را در قسمت بالای شکم و کمر به دنبال دارد.
  5. درد آپاندیسیت حاد در ابتدا از نزدیک ناف شروع می‌شود، اما همگام با پیشرفت التهاب به قسمت راست پایین شکم نیز گسترش می‌یابد.
  6. ویژگی های  دل درد در طول زمان تغییر می‌کند، برای مثال انسداد مجاری صفراوی گاهی اوقات التهاب کیسه صفرا را همراه با عفونت یا بدون عفونت را در پی دارد. در چنین حالتی ویژگی‌ها و خصوصیات درد تغییر می‌کند و ویژگی درد التهابی را به خود می‌گیرد.

• مدت درد

1. دل درد سندرم روده تحریک‌پذیر عموماً در طول ماه‌ها یا سال‌ها فراز و فرود دارد و ممکن است چند سال یا چند دهه استمرار داشته باشد.
2. درد کولیک صفراوی بیش از چند ساعت طول نمی‌کشد.
3. دل درد ناشی از التهاب لوزالمعده یک یا چند روز استمرار دارد.
4. معده درد نشأت گرفته از بیماری‌های مرتبط با رفلاکس یا زخم اثنی‌عشر معمولاً به صورت دوره‌ای بروز می‌یابد، به این معنا که درد طی یک دوره چند هفته‌ای یا چند ماهه تشدید می‌شود و پس از آن به مدت چند هفته یا چند ماه ملایم‌تر می‌شود.

• افزایش دهنده‌های درد: دل درد ناشی از التهاب (آپاندیسیت، دیورتیکولیت، کله‌سیستیت، التهاب لوزالمعده) معمولاً با عطسه کردن، سرفه کردن یا هر حرکت تکان دهنده‌ای تشدید می‌شود. بیماران دچار التهاب به دلیل متحمل شدن درد ترجیح می‌دهند تا بی‌حرکت دراز بکشند.

• کاهش دهنده‌های درد:

• 1.  درد سندرم روده تحریک‌پذیر و یبوست غالباً پس از دفع مدفوع و تغییر عادت‌های روده‌ای به طور موقت بهبود می‌یابد.
  2. درد ناشی از انسداد معده یا بخش فوقانی روده کوچک پس از تهواع و استفراغ به دلیل کاهش ورم مرتبط با انسداد به طور موقت تسکین می‌یابد.
  3. خوردن یا مصرف آنتی اسیدها (ضد اسیدها) درد زخم معده یا اثنی‌عشر را به طور موقت بهبود می‌دهد، چون هم غذا و هم آنتی اسید اسید مؤثر در تحریک زخم و دامن زدن به درد را خنثی می‌کند.

از دیگر علائم همراه با درد شکم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

·         دل درد همراه با تب داشتن نشان دهنده عفوت یا التهاب است.

·         اسهال یا خونریزی راست روده بیانگر منشأ روده‌ای درد شکم است.

·         دل درد همراه با اسهال بیانگر التهاب روده‌ای است که می‌تواند عفونی یا غیرعفونی باشد.

علت‌

در ادامه به تعدادی از علت های رایج دل درد اشاره می‌کنیم.

• سوءهاضمه: سوءهاضمه در افراد مختلف به شیوه‌های گوناگون بروز می‌یابد. برخی در قسمت بالای شکم یا پشت استخوان قفسه سینه احساس ناراحتی می‌کنند؛ این نوع دل درد معمولاً پس از خوردن غذاهای چرب یا بسیار سنگین، ایجاد می‌شود. گروهی دیگر از بیماران بارها آروغ می‌زنند یا طعم ترش ناخوشایندی را در دهان حس می‌کنند؛ این حالت چند ساعت طول می‌کشد. دل درد ناشی از سوء هاضمه در اکثر افراد با مصرف داروهای ساده‌ی قابل تهیه از داروخانه تسکین می‌یابد.
• خروج گاز: گرفتگی شکم پس از خوردن باعث نفخ و خروج گاز می‌شود. شکم گاهی متورم یا باددار می‌شود. اگر سرویس بهداشتی در دسترس باشد و بیمار بتواند گاز جمع شده در روده را تخلیه کند، درد شکم معمولاً تسکین می‌یابد.
• یبوست: یبوست مشکلی رایج است که به موجب آن یا تعداد دفعات اجابت مزاج کاهش می‌یابد یا مدفوع به سختی و با درد خارج می‌شود.
• سندرم روده تحریک‌پذیر: سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یکی از اختلال‌های رایج دستگاه گوارش است که علت آن مشخص نیست. این بیماری با علائم متعددی چون درد شکم، نفخ و گاهی اوقات دوره‌های اسهال و یا یبوست همراه است.
• آپاندیسیت: التهاب آپاندیس را آپاندیسیت گویند. آپاندیس یا روده کور زائده‌ای کوچک و انگشتی شکل است که از روده بزرگ منشعب می‌شود. آپاندیسیت عارضه‌ای متداول است که دل درد همراه با تهوع که به تدریج و ظرف 6 تا 24 ساعت شدت می یابد از علائم معمول آن به شمار می‌رود. این درد معمولاً از میانه شکم شروع می‌شود اما به مرور زمان به ناحیه بالای مفصل ران راست نیز تسری می‌یابد.
• سنگ کلیه: دردی که از کمر و پشت بدن شروع می‌شود و از یک سمت شکم تا کشاله ران را نیز درگیر می‌کند احتمالاً ناشی از سنگ کلیه است. این نوع دل درد شدید است و حالت رفت و برگشتی دارد.
• عفونت ادراری: عفونت ادراری دلیل رایج بروز درد زیر شکم است که این درد شدید با حالت تهوع و تعریق نیز همراه است. بیمار در صورت ابتلا به این عارضه هنگام ادرار کردن دچار دردی تیرکشنده می‌شود و احتمالاً ادرارش خون‌آلود خواهد بود.
• بیماری التهاب لگن: عفونت رحم و یا لوله‌های فالوپ را بیماری التهاب لگن (PID) گویند. بروز دل درد در قسمت پایین شکم (ناحیه لگن) رایج‌ترین علامت این بیماری است.
• سنگ کیسه صفرا: بروز شکم درد شدید در ناحیه فوقانی سمت راست شکم از علائم سنگ کیسه صفرا به شمار می‌رود که در اصطلاح کولیک صفراوی نامیده می‌شود. این نوع دل درد معمولاً در سمت راست بدن دقیقاً در زیر دنده‌ها شدیدتر از باقی قسمت‌های بدن است. درد در صورت رانده شدن سنگ به داخل مجرای صفراوی (و سپس خارج شدن از شکم) یا در صورت افتادن سنگ درون کیسه صفرا تسکین می‌یابد.
• دل درد ناشی از عادت ماهانه: اکثر بانوان زمان عادت ماهانه دچار دردی می‌شوند که غالباً ملایم است اما در برخی از بانوان آنقدر شدید است که روند انجام فعالیت‌های روزانه‌شان را مختل می‌کند. این نوع درد زیر شکم غالباً با مصرف مسکن‌های ضدالتهاب آرام می‌شود.
• مسمومیت غذایی: همگی ما معمولاً با به میان آمدن اسم مسمومیت غذایی گاستروآنتریت ـ عفونت روده ـ را در نظر می‌آوریم که عموماً باعث اسهال همراه با استفراغ یا بدون آن می‌شود. دل ‌پیچه یا گرفتگی شکم نیز متداول است.
• زخم معده و زخم اثنی‌عشر: معدهدرد ناشی از زخم معمولاً حالت رفت و برگشتی دارد و در قسمت بالای شکم بروز می‌یابد، هر چند گاهی مانند رد شدن نیزه‌ای از میان بدن در پشت بدن نیز منتشر می‌شود. این درد معمولاً شب هنگام بروز می‌یابد و بیمار را از خواب شبانه بیدار می‌کند. معده درد ناشی از بعضی از زخم‌ها با غذا خوردن بهبود می‌یابد، حال آن که صرف غذا در باقی موارد باعث تشدید درد می‌شود.
• بیماری کرون: بیماری کرون از التهاب شکم و روده نشأت می‌گیرد و هر از گاه عود می‌کند. اسهال خونی، درد شکم و حالت تهوع از علائم رایج این بیماری است.

شایان ذکر است که در این مقاله طبعاً تمام علت‌های دل درد ذکر نشده است و موارد فوق تنها شماری از شایع‌ترین علت های دل درد محسوب می‌شوند.

تشخیص

پزشک علت درد شکم را بر مبنای نکات زیر مشخص می‌کند:

1. ویژگی‌ها، نشانه‌ها و علائم دل درد
2. یافته‌های معاینه فیزیکی
3. آزمایش‌های رادیولوژی، آندوسکوپی و آزمایش خون
4. جراحی

معاینه فیزیکی

پزشک پس از معاینه بیمار اطلاعات بیشتری را در مورد دلیل درد شکم به دست می‌آورد. پزشک موارد زیر را تعیین خواهد کرد:

1. صدا دادن روده در صورت انسداد روده
2. وجود نشانه‌های التهاب (به وسیله انجام روش‌های خاص در طول معاینه)
3. محل هر گونه حساسیت و درد بررسی می شود
4. وجود توده درون شکم که می‌تواند نشان دهنده تومور، بزرگ شدن اندام یا دمل (تجمع چرک عفونی) باشد.
5. وجود خون در مدفوع که می‌تواند مبین وجود مشکلی روده‌ای مانند زخم، سرطان روده بزرگ، التهاب کولیت یا ایسکمی باشد.

آزمایش ها

اگرچه معاینه فیزیکی بیمار و بررسی شرح حال و سابقه پزشکی وی نقش مهمی در تعیین علت دل درد دارد، اما انجام آزمایش نیز برای تعیین علت این درد ضروری است.

• تست‌های آزمایشگاهی: آزمایش‌هایی مانند آزمایش شمارش سلول های خون (CBC)، آنزیم‌های کبد، آنزیم‌های لوزالمعده (آمیلاز و لیپاز)، بارداری و تجزیه ادرار غالباً در آزمایشگاه به منظور ارزیابی درد شکم انجام می‌شود.
• پرتونگاری (اشعه ایکس) دوبعدی شکم: حلقه‌های بزرگ شده روده که در صورت انسداد با مایع و هوای فراوان پر شده‌اند درپرتونگاری دوبعدی شکم مشخص می‌شود. چنانچه زخم سوراخ شده باشد، هوا از معده وارد حفره شکم می‌شود.
• بررسی‌های رادیوگرافی: این بررسی‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

1. سونوگرافی شکم
2. مقطع نگاری رایانه‌ای (سی.تی.اسکن)
3. تصویربرداری رزونانس مناطیسی (ام.آر.آی.)
4. پرتونگاری (اشعه ایکس) با باریوم
5. انتروسکوپی کپسولی

• روش‌های آندوسکوپی:

1. آندوسکوپی در تشخیص زخم‌ها، گاستریت (ورم معده) یا سرطان معده کاربرد دارد.
2. کولونوسکوپی یا سیگموئیدوسکوپی منعطف در تشخیص التهاب کولیت عفونی، کولیت اولسراتیو (کولیت زخمی) یا سرطان روده بزرگ (کولون) کاربرد دارد.
3. آندوسکوپی التراسونوگرافی (EUS) برای تشخیص سرطان لوزالمعده یا سنگ کیسه صفرا در صورت مشخص نشدن این بیماریها در سونوگرافی یا سی.تی.اسکن یا ام.آر.آی. به کار برده می‌شود.
4. آنتروسکوپی با بالن جدیدترین روش آندوسکوپی است که در آن می‌توان آندوسکوپ را از راه دهان یا مقعد وارد روده کوچک کرد و دلایل شکم درد ناشی از وجود مشکل در روده کوچک یا خونریزی را تشخیص داد، نمونه‌برداری انجام داد و بیماری را درمان نمود.

 گاهی اوقات در روند تشخیص انجام معاینه حفره شکم از راه لاپاراسکوپی یا جراحی ضرورت می‌یابد.

درمان

احتمال دارد بتوانید نوع درد را از توصیف‌های ارائه شده در مقاله حاضر تشخیص دهید. با این حال اگر درد به سرعت (ظرف چند ساعت) برطرف نمی‌شود یا دل درد غیرقابل تحمل و توان‌فرسا است، بهتر است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.

درمان با توجه به دلیل احتمالی درد شکم طرح‌ریزی می‌شود. بعضی گونه‌های درد را می‌توان به سادگی با مصرف داروهای غیرتجویزی (بدون نسخه) قابل تهیه از داروخانه تسکین داد، اما برای بهبود بعضی دردها باید به بیمارستان مراجعه نمود.

روش درمان دل درد به علت آن بستگی دارد، شماری از راهکارهای درمانی عبارتند از:

• دارو برای درمان التهاب، رفلاکس یا انواع زخم‌ها.
• آنتی بیوتیک برای عفونت
• تغییر در رفتارهای فردی در مواجهه با شکم درد ناشی از نوشیدنی‌ها یا غذاهای خاص.
• تزریق موضعی عامل‌های بی‌حس کننده یا کورتیکواستروئیدها توسط متخصص.
• در موارد شدیدتری مانند آپاندیسیت و فتق انجام عمل جراحی ضرورت می‌یابد.

درمان گیاهی

پیش از روی آوردن به درمان‌ های گیاهی معده درد و دل درد با پزشک معالج خود تماس بگیرید.

• درمان‌های خانگی رایج شکم درد عبارتند از:

1. خوردن غذای کمتر
2. مصرف جوش شیرین به مقدار کم
3. نوشیدن آب لیمو
4. رعایت رژیم غذایی برات (BRAT) (موز، برنج، پوره سیب و نان تست) برای یک روز یا بیشتر.
5. عدم استعمال دخانیات

برخی از پزشکان و متخصصین مواد زیر را پیشنهاد می‌کنند:

• زنجبیل
• نعناع یا سوسن عنبر
• شیرین بیان
• چای بابونه
• داروهایی نظیر ساب سالیسیلات بیسموت (پپتو ـ بیسمول)، لوپرامید (ایمودیوم)، رانیتیدین‌(زانتاک) و دیگر اقلام غیرتجویزی.

بهره‌گیری از بعضی از روش‌های فوق احتمالاً کاهش علائم از جمله نفخ، دل درد و دلپیچه را به ارمغان می‌آورد، اما اگر علائم به ویژه دل درد مداوم بود، باید به پزشک مراجعه نمود. در مورد استفاده از “شفا دهنده‌های” تبلیغ شونده به عنوان درمان دل درد محتاط باشید، چون روش یگانه‌ای برای درمان تمام گونه‌های این مشکل وجود ندارد.

از مصرف آسپرین یا داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی باید تا زمان تشخیص علت شکم درد خودداری نمود، چون این داروها باعث تشدید بعضی گونه‌های دل درد (مانند زخم‌های گوارشی یا خونریزی روده) می‌شود.

دل درد کودکان

خوردن غذای بسیار زیاد یا کم، گاز روده یا عفونت ملایم ویروسی دلیل دل درد کودکان است. در صورت تکرار شدن دل درد باید کودک را برای معاینه نزد پزشک برد، چون این درد مکرر می‌تواند نتیجه عفونت مجرای ادراری، یبوست یا کولیک باشد. چنانچه کودک دارای علائم دیگری مانند استفراغ، اسهال و یا مدفوع خون‌آلود باشد، احتمالاً به بیماری روده‌ای مزمنی چون بیماری کرون، کولیت زخمی یا سلیاک مبتلا شده است. اما اکثر موارد دل درد مکرر، به ویژه در کودکان دبستانی، در علل روان‌شناختی و استرس یا اضطراب ریشه دارد. ناراحتی یا استرس کودکانی که قادر نیستند احساس خود را به زبان بیاورند، غالباً در قالب دل درد یا سر درد نمود می‌یابد.

در رویارویی با دل درد عمومی کودک از وی بخواهید تا دراز بکشد و تا زمان بهبود درد استراحت کند. اگر کودک حالت تهوع دارد یا بالا می‌آورد، جرعه‌های کوچک مایع رقیق به او بخورانید و غذای جامد به او ندهید.

ماساژ دادن نوزاد مفید است، اما نباید در این کار زیاده‌روی نکنید چون باعث آشفتگی بیشتر وی خواهید شد. نوزاد را بغل کنید و به آهستگی تکان‌اش دهید یا با پتو قنداق‌اش کنید و اجازه دهید بی‌حرکت در تاریکی دراز بکشد. برخی از نوزادان پس از حمام داغ بهتر می‌خوابند یا با خوردن پستانک آرام‌تر می‌شوند؛ عده‌ای دیگر واکنش مناسبی به آواز خواندن، موسیقی یا صداهای یکنواختی مانند صدای ماشین لباسشویی یا جاروبرقی نشان می‌دهند. شماری از نوزادان نیز با حرکت‌های مکرر خودرو در حال حرکت یا تاب دادن آرام می‌شوند.

پیشگیری

تمام گونه‌های دل درد قابل پیشگیری نیستند. با این حال می‌توان احتمال بروز این دل درد را با رعایت نکته‌های زیر به حداقل رساند:

• مصرف رژیم غذایی سالم
• نوشیدن آب فراوان به دفعات زیاد
• ورزش منظم
• خوردن وعده‌های غذایی کم‌حجم

بیماران مبتلا به اختلال‌های روده‌ای، مانند بیماری کرون، باید رژیم غذایی پیشنهادی پزشک را برای به حداقل رساندن ناراحتی و دل درد رعایت کنند. در صورت سوزش سر دل و رفلاکس باید بین زمان صرف غذا و خوابیدن وقفه مناسبی، دست‌کم دو ساعت، ایجاد کرد؛ دراز کشیدن بلافاصله پس از غذا خوردن باعث سوزش سر دل و معده درد می‌شود.

راه های درمان دل درد و معده درد با توجه به علت آن تعیین می شود. گاهی دل درد در صبح بروز می کند (دل درد صبحگاهی) یا شما را از خواب بیدار می کند، در اینصورت هنگام مراجعه به پزشک این موضوعات را با وی درمیان بگذارید. دل درد شدید و ناگهانی ممکن است نشانه مشکل جدی باشد، لذا در این موارد سریعا به پزشک مراجعه کنید. شکم درد کودکان گاهی ناشی از استرس می باشد و علامت مشکل جدی نیست، با این حال باید بررسی شود.