جراحی پیوند کبد، یک روش جراحی برای تعویض کبد آسیب دیده با یک کبد سالم فردی دیگر می‌باشد. در این جراحی، ممکن است کل کبد و یا فقط بخشی از آن پیوند داده شود. در اکثر موارد، کبد سالم اهدایی از بدن یک فرد مرده می‌باشد. گاهی اوقات، یک فرد زنده و سالم می‌تواند بخشی از کبد خود را اهدا کند. این اهدا کننده‌ی زنده ممکن است یکی از اعضای خانواده‌ی خود بیمار باشد. یا شاید نسبتی با بیمار نداشته ولی گروه خونی وی با گروه خونی بیمار به خوبی مطابقت داشته باشد. افرادی که بخشی از کبدشان را اهدا می‌کنند، با وجود از دست دادن یک قسمت از کبدشان، می‌توانند کبدی سالم داشته باشند. کبد، تنها عضوی از بدن است که می‌تواند برای بافت‌های از دست رفته یا آسیب دیده‌ی خود، بافت سالمی را جایگزین کند (احیا کند). کبد اهدایی خیلی زود بعد از جراحی رشد کرده و به سایز نرمال خود برمی‌گردد. بخشی از کبد جدید را دریافت کرده‌اید نیز در طی چند هفته، رشد کرده و به اندازه‌ی نرمال می‌رسد.
فهرست مطالب
دلایلی که ممکن است فرد به عمل پیوند کبد نیاز داشته باشد.
هنگامی که کبد کار نکند، نمی‌توانید زندگی کنید. اگر کبد از عملکرد صحیح خود متوقف شود، ممکن است به عمل پیوند کبد نیاز پیدا کنید. عمل پیوند کبد در صورتی ممکن است توصیه شود که به مرحله‌ی نهایی بیماری کبدی خود (نارسایی مزمن کبدی) رسیده باشید. این یک بیماری کبدی جدی است که جان بیمار را به خطر می‌اندازد. این مشکل می‌تواند براثر مشکلات متعددی در کبد رخ دهد.
سیروز کبدی، یکی از علل شایع و معمول رسیدن بیماری کبدی به مرحله‌ی نهایی است. این یک بیماری مزمن کبدی است. سیروز کبدی هنگامی رخ می‌دهد که بافت آسیب دیده جایگزین بافت سالم در کبد می‌شود. این بیماری باعث می‌شود که کبد دیگر به‌خوبی کار نکند. بیماری‌های دیگری که ممکن است منجر به بیماری کبدی مرحله‌ی پیشرفته و نهایی شوند عبارت‌اند از:
- نکروز هپاتیتی حاد: این بیماری هنگامی مرگ بافت موجود در کبد رخ می‌دهد. دلایل احتمالی این بیماری شامل عفونت‌های حاد و واکنش‌هایی نسبت به دارو، داروهای مخدر یا سموم می‌باشند.
- آترزی صفراوی یا انسداد مجاری صفراوی، این یک بیماری نادر در کبد و مجاری صفراوی است که در نوزادان تازه متولد شده رخ می‌دهد.
- هپاتیت ویروسی: هپاتیت‌های B یا C از علل شایع این بیماری هستند.
- بیماری‌های متابولیک: اختلالاتی که فعالیت شیمیایی در سلول‌های تحت تأثیر کبد را تغییر می‌دهند.
- سرطان‌های اولیه‌ی کبد: این سرطان‌ها، تومورهای سرطانی هستند که در کبد ظهور کرده و شروع به رشد می‌کنند.
- هپاتیت اتوايميون (خود ایمنی): یک قرمزی یا ورم (التهاب) در کبد. این بیماری هنگامی رخ می‌دهد که سیستم مقابله با بیماری بدن (سیستم ایمنی) کبد را مورد حمله قرار می‌دهد.
پروسه ارزیابی عمل پیوند کبد
اگر پزشک متخصص به این نتیجه برسد که می‌توانید کاندیدای عمل پیوند کبد باشید، شما را برای ارزیابی‌های بیشتر، به مرکز پیوند ارجاع خواهد داد.
پروسه‌ی ارزیابی پیوند شامل موارد زیر خواهد بود:
- ارزیابی روانشناختی و اجتماعی: موارد و موضوعات بسیار مورد بررسی قرار می‌گیرند. این موضوعات شامل استرس، نگرانی‌های مالی می‌شوند و همچنین اینکه آیا بعد از عمل، از جانب خانواده یا دوستان مورد حمایت قرار خواهید گرفت یا خیر.
- آزمایش‌های خون: این آزمایش‌ها برای کمک به یافتن یک کبد اهدایی مناسب و مطابق برای شما و نیز تعیین اولویت شما در لیست انتظار برای عضو اهدایی صورت می‌گیرند. با انجام این آزمایش‌ها به شما کمک می‌شود تا شانستان برای پس نزدن کبد اهدایی توسط بدن بالاتر رود.
- تست‌های تشخیصی: برای کنترل و بررسی کبد و سلامت عمومی‌تان، تست‌هایی انجام خواهد شد. این تست‌ها شامل عکس رادیولوژی، سونوگرافی، نمونه برداری از کبد، تست قلب و شش، کولونوسکوپی و معاینات دندانپزشکی می‌شوند. برای خانم‌ها ممکن است تست پاپ اسمیر، معاینات زنانه و یک ماموگرافی نیز انجام شود.
تیم پزشکی مرکز پیوند، همه‌ی اطلاعاتتان را مورد بررسی قرار خواهد داد. هر مرکز پیوند، قواعدی را برای افرادی که می‌توانند پیوند کبد انجام دهند دارد.
در صورت داشتن شرایطی، قادر به انجام عمل پیوند کبد نخواهید بود، این شرایط عبارت‌اند از:
- ابتلا به یک عفونت فعلی یا مزمن که قابل درمان نیست.
- ابتلا به سرطان متاستازیک. این نوعی سرطان است که از محل اصلی و اولیه خود به یک یا چند بخش دیگر بدن گسترش می‌یابد.
- ابتلا به بیماری شدید قلبی یا بیماری‌های جدی دیگر.
- داشتن یک مشکل جدی در کنار بیماری کبدی که بعد از عمل پیوند بهبود نمی‌یابد.
- قادر به ادامه‌ی برنامه‌ی عمل پیوند نباشید.
- میزان مصرف الکلتان بیش از اندازه باشد.
عمل پیوند کبد، چه خطراتی را در پی خواهد داشت؟
برخی مشکلات ناشی از عمل پیوند کبد ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- نشت یا انسداد مجاری صفراوی
- کبد جدید ممکن است فوراً بعد از عمل، برای مدت کوتاهی کار نکند.
همچنین امکان دارد که سیستم مقابله با بیماری در بدنتان (سیستم ایمنی)، کبد جدید را پس بزند. پس زدن عضو جدید، همان واکنش طبیعی بدن نسبت به یک شیء یا بافت خارجی می‌باشد. وقتی یک کبد جدید در بدن شما پیوند داده می‌شود، سیستم ایمنی بدن فکر می‌کند که این کبد، همانند یک شی خارجی، تهدیدی برای بدن است و در نتیجه به آن حمله می‌کند.
برای اینکه کبد جدید بتواند در بدن باقی بماند، باید داروهای ضد رد پیوند یعنی داروهای خنثی کننده‌ی سیستم ایمنی، مصرف کنید. این داروها، واکنش سیستم ایمنی بدنتان را ضعیف می‌کنند. مصرف این داروها را باید برای مابقی زندگی‌تان ادامه دهید. برای کمک به موفقیت آمیز بودن عمل پیوند کبد، در صورت ابتلا به بیماری‌های هپاتیت B و C، باید مصرف داروهای هپاتیت B و C را هر چه سریع‌تر شروع کنید.
چگونه باید برای عمل پیوند کبد آماده شویم؟
پزشک درباره‌ی این عمل و فرایند آن به شما توضیحاتی خواهد داد. هر سؤالی که درباره‌ی این عمل دارید، از او بپرسید.
- برای یک عمل برنامه ریزی شده‌ی پیوند کبد، باید 8 ساعت قبل از عمل چیزی نخورید. این اغلب اوقات به این معناست که بعد از نیمه شب، هیچ غذا یا نوشیدنی نخورید. اگر کبد اهدایی از فردی مرده است، از وقتی که به شما گفته شده که کبد پیدا شده است، نباید هیچ چیزی بخورید یا بنوشید.
- ممکن است قبل از عمل، به شما دارویی برای آرام کردنتان (داروی آرام بخش) بدهند.
در طی عمل پیوند کبد، چه رخ می‌دهد؟
برای عمل پیوند کبد، باید در بیمارستان بستری شوید. روش‌های عمل جراحی ممکن است با توجه به وضعیت بیمار و شیوه‌های عمل پزشک جراح متفاوت و متغیر باشند.
به طور کلی، در یک عمل پیوند کبد مراحل زیر انجام می‌گیرند:
- از شما خواسته می‌شود تا لباس‌هایتان را عوض کرده و روپوش اتاق عمل به تن کنید.
- یک لوله یا مجرای AV (وریدی) در بازو یا دستتان قرار می‌گیرد. لوله‌های دیگری (کاتترها) نیز در گردن و مچ دستتان قرار خواهند گرفت. یا ممکن است آن‌ها را در زیر استخوان ترقوه یا در ناحیه‌ی بین زیر شکم و ران (کشاله ران) قرار دهند. از این لوله‌ها برای چک کردن قلب و فشار خون و برای گرفتن نمونه‌ی خون استفاده می‌شود.
- روی تخت عمل، به پشت می‌خوابید.
- اگر در محل عمل، موی خیلی زیادی دارید، آن‌ها را می‌چینند.
- یک لوله مخصوص (کاتتر) در مثانه، برای تخلیه‌ی ادرار، تعبیه می‌شود.
- بعد از اینکه به خواب رفتید، متخصص بیهوشی لوله‌ای را وارد شش‌هایتان می‌کند. این کار برای آن است که با یک دستگاه (دستگاه تنفس) به تنفستان کمک شود. متخصص بیهوشی ضربان قلب، فشار خون، تنفس و سطح اکسیژن خون را در عمل مدام کنترل می‌کند.
- پوست روی محل جراحی را با یک محلول استریل (ضد عفونی کننده) تمیز می‌کنند.
- پزشک جراح، برشی را درست در زیر دنده‌ها در هر دو طرف شکم ایجاد می‌کند. این برش مستقیماً و کمی تا بالاتر از استخوان سینه به سمت بالا کشیده می‌شود.
- پزشک کبد ناسالم را از اعضا و ساختارهای مجاور خود به دقت جدا می‌کند.
- شریان‌ها و رگ‌های متصل به کبد با گیره بسته و نگه داشته می‌شوند تا جریان خون به کبد بیمار متوقف شود.
- برای برداشتن و خارج کردن کبد بیمار و پیوند زدن کبد اهدایی، روش‌های جراحی مختلفی مکن است به کار گرفته شود. این روش‌ها به شرایط خاص بیمار بستگی خواهد داشت.
- بعد از آنکه کبد را از عروق و مجاری خونی جدا شد، آن را از بدن خارج می‌کنند.
- جراح قبل از پیوند زدن کبد اهدایی به بدن، آن را چک می‌کند.
- کبد اهدایی به عروق و مجاری خونی بدن متصل می‌شود. جریان خون به کبد جدید آغاز خواهد شد. جراح هر گونه خونریزی در محل بخیه‌ها را به خوبی بررسی می‌کند.
- کبد جدید به مجاری صفراوی وصل می‌شود.
- برش ایجاد شده را با بخیه‌ها یا بست های مخصوص جراحی می‌بندند.
- یک لوله‌ی تخلیه در محل برش قرار می‌گیرد تا از بروز ورم جلوگیری شود.
- یک باند استریل یا بانداژ روی زخم جراحی قرار می‌گیرد.
بعد از عمل پیوند کبد، چه رخ می‌دهد؟
در بیمارستان
بعد از جراحی، شما را برای چند ساعت به اتاق ریکاوری می‌برند و سپس به بخش مراقبت‌های ویژه (آی سی یو) انتقال می‌دهند. برای چند روز در آی سی یو تحت مراقبت دقیق قرار خواهید گرفت و مانیتورهایی به شما متصل خواهد بود تا ضربان قلب، فشارخون، فشارهای دیگر، میزان تنفس و سطح اکسیژن خونتان موردبررسی قرار بگیرد. لازم است که به مدت یک یا دو هفته و مدت زمان بیشتری در بیمارستان بستری باشید.
به احتمال زیاد، یک لوله در گلویتان قرار خواهد داشت تا بتوانید با کمک دستگاه (کمک نفس) تنفس کنید تا وقتی که خودتان بتوانید به حالت عادی نفس بکشید. شاید برای چند ساعت یا چند روز (بسته به وضعیتتان)، به این لوله‌ی تنفسی نیاز داشته باشید.
شاید یک لوله‌ی پلاستیکی خیلی باریکی از راه بینی وارد شکمتان کنند تا با کمک آن، هوایی را که می‌بلعید خارج شود. این لوله را هنگامی خارج می‌کنند که روده‌هایتان بتوانند عملکرد نرمالشان را از سر بگیرند. تا وقتی که این لوله خارج نشود، قادر به خوردن و آشامیدن نخواهید بود. برای بررسی کبد جدید، مکرراً آزمایش خون از شما گرفته می‌شود. همچنین بررسی می‌شود که کلیه‌ها، شش‌ها و سیستم جریان خونتان همگی به درستی کار می‌کنند.
سرم‌هایی برای کمک به فشار خون و قلب و نیز برای کنترل هر گونه مشکل خونریزی به شما وصل خواهد بود. با بهتر شدن وضعیتتان، این سرمها کم‌کم کمتر شده و سپس قطع می‌شوند. ممکن است به شما داروهای ضد رد پیوند بدهند. هرگاه لوله‌های تنفسی و شکمی خارج شوند و به وضعیت نرمالی برسید، می‌توانید نوشیدن مایعات را شروع کنید. سپس می‌توانید طبق دستور پزشک، به‌تدریج شروع به خوردن غذاهای جامد کنید.
داروهای ضد رد پیوند را با دقت و مراقبت زیاد به شما می‌دهند تا مطمئن شوند که دوز مناسب و ترکیب صحیحی از این داروها را مصرف می‌کنید.
وقتی پزشکتان احساس کرد که آمادگی دارید، شما را از بخش آی سی یو به یک اتاق خصوصی انتقال می‌دهند. د این زمان، به تدریج قادر خواهید شد که کمی حرکت داشته باشید، از تخت بلند شوید و کم‌کم برای مدت بیشتری قدم بزنید. همچنین به تدریج می‌توانید غذاهای جامد بیشتری بخورید.
در خانه
وقتی به خانه بازگشتید، باید ناحیه‌ی جراحی را تمیز و خشک نگه دارید. پزشک دستورالعمل‌های مخصوصی را برای حمام کردتان به شما خواهد داد. در ویزیتی که بعد از عمل در مطب پزشک خواهید داشت، هر گونه بخیه یا بست جراحی برداشته می‌شوند (اگر آن‌ها را قبل از مرخص شدن از بیمارستان نکشیده باشید). تا وقتی پزشک به شما اجازه ندهد، نباید رانندگی گنید. ممکن است محدودیت‌های دیگری نیز در کارهایتان داشته باشید.
