ورم معده و گاستریت

در پاسخ به این سوال که گاستریت یا ورم معده چیست؟ باید گفت گروهی از بیماری‌ها را که وجه اشتراک‌شان التهاب مخاط معده است گاستریت یا ورم معده می‌نامند. التهاب معده غالباً پی‌آمد عفونی شدن توسط همان باکتری‌هایی است که دلیل اکثر زخم‌های معده به شمار می‌رود. صدمه دیدن، مصرف مداوم مسکن‌ها و مصرف بیش از حد مشروبات الکلی نیز باعث این بیماری می‌شود. گاستریت می‌تواند به صورت ناگهانی (ورم معده حاد و شدید) بروز یابد یا به تدریج و به مرور زمان (ورم معده مزمن) رخ دهد. این بیماری در بعضی موارد منجر به زخم معده می‌شود و احتمال ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد؛ اگرچه خوشبختانه گاستریت اکثر بیماران جدی و وخیم نیست و به سرعت با بهره‌گیری از درمان‌های مناسب بهبود می‌یابد.

علائم

علائم ورم معده یا گاستریت همواره با شدت تغییرهای فیزیکی مخاط معده مطابقت ندارد.

• مخاط معده را می‌توان با آندوسکوپ، لوله بسیار باریک مجهز به دوربینی بسیار کوچک، معاینه کرد.
• گاهی بیمار علی‌رغم بروز نیافتن هیچ گونه علایم ورم معده از وجود این بیماری رنج می‌برد.
• برعکس مورد بالا گاهی علائم ورم معده شدید و آزاردهنده است، حال آن که تنها تغییرات جزیی در مخاط معده به وجود آمده است.
• سالمندان بیش از دیگر گروه‌های سنی در معرض ابتلا به گاستریت بدون درد معده قرار دارند. احتمال دارد بیماران مسن با هیچ علامتی (حالت تهوع، استفراغ، درد) مواجه نشوند تا زمانی که ناگهان دچار خونریزی معده شوند.
• بیماران دچار علایم ورم معده عموماً بیشتر از درد یا ناراحتی بالای شکم شکایت دارند. درد معمولاً در بخش مرکزی بالای شکم (چاله معده) بروز می‌یابد.
• درد ورم معده گاهی اوقات قسمت چپ فوقانی شکم و پشت بدن را درگیر می‌کند. این درد شبیه به نیزه‌ای است که مستقیم از میان بدن می‌گذرد.
• بیماران غالباً با واژگان سوزشی، جانکاه، سنگین یا ملتهب درد گاستریت خود را توصیف می‌کنند. تمام بیماران معمولاً دچار احساس ناراحتی مبهم و ملایمی هستند، اما درد می‌تواند تیز، خنجری یا برنده باشد.

دیگر علائم ورم معده عبارت‌اند از:

• آروغ زدن: آروغ زدن معمولاً یا درد را اندکی تسکین می‌دهد یا تأثیری بر آن ندارد.
• حالت تهوع و استفراغ: استفراغ می‌تواند بسته به شدت ورم معده شفاف، سبز یا زرد، حاوی رگه‌های خونی یا کاملاً خون‌آلود باشد.
• نفخ کردن
• احساس سیری یا سوزش در بخش بالایی شکم ( سوزش معده )

علل

داروهای گوناگون، عوارض دارویی و پیامد ناشی از عمل جراحی، فشارهای جسمی و روانی، عادت‌های اجتماعی، مواد شیمیایی و عفونت در بروز ورم معده نقش دارند. در ادامه به ذکر شماری از دلایل و علل رایج‌تر ورم معده می‌پردازیم.

1. عوارض دارویی (صرفاً به متداول‌ترین داروها اشاره شده است.):

• آسپرین (بیش از 300 فرآورده دارویی حاوی گونه‌ای از آسپرین هستند.)
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs مانند ایبوپروفن یا ناپروکسین)
• استروئیدهای تجویزی مانند پردنیزولون
• مکمل‌های دارای پتاسیم
• قرص‌های آهن
• داروهای شیمی درمانی سرطان

2. بلعیدن اشیاء یا مواد شیمیایی:

• موادی با خاصیت خورندگی یا فرسایش دهندگی (اسید یا قلیا)
• بلعیدن جسم خارجی (سوزن یا گیره کاغذ)

3. پس از عمل جراحی:

• افراد دارای وضعیت جسمی بسیار وخیم یا قربانیان سوانح شدید دچار ورم معده می‌شوند.
• پس از انجام عمل‌های پزشکی (مانند آندوسکوپی که در آن لوله کوچک مجهز به منبع نور برای انجام معاینه‌ی پزشکی وارد معده می‌شود.)
• پس از عمل برداشتن قسمتی از معده
• پس از پرتودرمانی بیماران سرطانی
• بیماری‌های خودایمنی
• کم‌خونی
• استفراغ مزمن

4. عفونت‌ها:

• سل
• سیفلیس
• عفونت هلیکوباکترپیلوری شایع‌ترین گونه باکتری است. باکتری‌های بسیار دیگر حتی باکتری‌های عامل بیماری ذات‌الریه یا عفونت مثانه نیز باعث ورم معده می‌شوند.
• عفونت‌های ویروسی
• عفونت‌های قارچی (مخمر)
• انگل‌ها و کرم‌ها

5. دلایل دیگر:

• اضطراب و فشار روانی
• مصرف الکل
• استعمال دخانیات

تشخیص

پزشک با توجه به علائم بیمار و سابقه تشخیص‌های پیشین ورم معده و درمان‌های مرتبط با آنها، احتمال می‌دهد که بیمار مبتلا به ورم معده شده است. تشخیص قطعی پس از تعیین دلیل اصلی التهاب مخاط معده و یا نمونه‌برداری بافت معده صورت می‌گیرد. برای مثال هلیکوباکترپیلوری دلیل اصلی گاستریت ناشی از عفونت به شمار می‌رود که می‌توان با استفاده از آزمایش‌های نمونه‌برداری، ایمنی‌شناختی، مدفوع، خون و تنفسی به وجود این باکتری پی برد. میکروب های بیماری‌زاهای دیگر را می‌توان با بهره‌گیری از آزمایش‌های کشت، مدفوع و ایمنی‌شناختی تعیین کرد.

نمونه‌برداری مخاط معده، که طی معاینه آندوسکوپی انجام می‌شود، غالباً برای تشخیص علل ورم معده و تهیه تصویری از فرسایش مخاط معده و دیگر تغییرهای آن به کار برده می‌شود. رادیوگرافی شکم یا بررسی با باریم (فوقانی یا تحتانی) وجود مخاط ضخیم شده و چین‌خوردگی‌هایی را نشان می‌دهد که از نشانه‌های التهاب معده محسوب می‌شوند. پزشک تصمیم می‌گیرد که انجام کدام‌یک از آزمایش‌های فوق و دیگر آزمایش‌های جنبی برای تعیین علل علائم گاستریت ضروری است.

درمان‌

درمان ورم معده به علت خاص آن بستگی دارد. ورم معده ناگهانی و حاد ناشی از مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی یا الکل با توقف مصرف این مواد بهبود می‌یابد. ورم معده مزمن ناشی از عفونت‌های هلیکوباکترپیلوری نیز با آنتی بیوتیک‌ها درمان می‌شود. بیماران در اکثر موارد داروهای تأثیرگذار بر اسید معده را برای کاهش نشانه‌ها و علائم و تسریع روند التیام معده مصرف می‌کنند.

درمان خانگی

می‌توان با رعایت نکته‌های زیر تا حدی علائم و نشانه‌های گاستریت را برطرف نمود:

• کاهش حجم و افزایش تعداد وعده‌های غذایی: در صورت سوءهاضمه‌های مکرر، سعی کنید وعده‌های غذایی سبک‌تر و بیشتر را جایگزین سه وعده غذایی سنگین کنید.
• اجتناب از مصرف غذاهای تحریک کننده معده: غذاهای تحریک کننده معده، به ویژه غذاهای تند، سرشار از ادویه، ترش (اسیدی)، سرخ شده یا چرب را به منظور کاهش ورم معده میل نکنید.
• مصرف مسکن‌های دیگر: چنانچه به طور مداوم و منظم مسکن مصرف می‌کنید، از پزشک در مورد مناسب بودن این داروها بپرسید. استامینوفن مسکنی است که کمتر موجب تشدید مشکل معده می‌شود.
• مدیریت استرس: استرس و فشار روانی علائم ورم معده را تشدید می‌کند. مشکل بتوان مانع بروز استرس شد، اما می‌توان روش مدیریت آن را فراگرفت. اگر در حفظ آرامش خود با مشکل مواجه می‌شوید، انجام فعالیت‌های آرمش‌بخشی مانند مدیتیشن و یوگا را مدّ نظر قرار دهید.

دارو

داروهای ورم معده عبارت‌اند از:

• آنتی بیوتیک‌ها: که برای از بین بردن هلیکوباکترپیلوری تجویز می شود. پزشک برای از بین بردن هلیکوباکترپیلوری موجود در دستگاه گوارش ترکیبی از آنتی بیوتیک‌ها، مانند کلاریترومایسین (بیاکسین) و آموکسی سیلین یا مترونیدازول (فلاژیل)، را تجویز می‌کند. برای کسب بهترین نتیجه باید دوره درمان، معمولاً 10 تا 14 روزه، را کامل نمود.
• داروهای متوقف کننده تولید اسید: این داروها تسریع کننده التیام با توقف عملکرد بخش‌هایی از سلول‌های تولیدکننده اسید، میزان اسید را کاهش می‌دهند. داروهای تجویزی و غیرتجویزی بدون نسخه‌ای مانند امپرازول (پریلوسک)، لانسوپرازول (پریواسید)، رابپرازول (آسیفکس) و پنتوپرازول (پروتونیکس) را شامل می‌شوند. مصرف طولانی مدت بازدارنده‌های پمپ پروتون، به ویژه در مقادیر بالا، احتمال شکستگی مفصل ران، مچ دست و ستون فقرات را افزایش می‌دهد، بنابراین بهتر است با پزشک در مورد تأثیر کلسیم بر کاهش خطر شکستگی صحبت کنید.
• داروهای کاهش دهنده تولید اسید (مهارکننده‌های اسید): این مهار کننده ها موسوم به مهارکننده‌های هیستامین، با کاهش میزان اسید آزاد شده داخل دستگاه گوارش، درد ورم معده را کاهش می‌دهند و به التیام معده کمک می‌کنند. رانیتیدین (زانتاک)، فاموتیدین، سایمتیدین (تاگامت) و نیزاتیدین از جمله داروهای تجویزی یا آزاد و بدون نسخه‌ای هستند که در دسته مهارکننده‌های اسید جای می‌گیرند که به کاهش ورم معده کمک می کنند.
• ضد اسیدها (آنتی اسیدهای) یا خنثی کننده اسید معده: گاهی پزشک ضد اسیدهایی را تجویز می‌کند که با خنثی کردن اسید موجود در معده، درد را به سرعت تسکین می‌دهند. یبوست یا اسهال، بسته به مواد اصلی تشکیل دهنده این داروها، از اثرهای جانبی آنها به شمار می‌رود.

تغذیه و رژیم غذایی مناسب

از جمله پرهیز غذایی و رژیم غذایی مناسب ورم معده می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. در فواصل زمانی مشخص و تنها هنگامی غذا بخورید که گرسنه هستید.
2. هر سه ساعت یک‌بار یک وعده غذایی سبک میل کنید.
3. آب فراوان بنوشید.
4. به بیماران مبتلا به ورم معده توصیه می‌شود تا مواد مغذی و غذاهای بدون ادویه و با هضم آسان میل کنند.
5. شام سبک میل کنید.
6. رژیم غذایی کم‌چرب، متعادل و سرشار از میوه، سبزی و غلات شامل موز، سیب، برنج سفید و … داشته باشید.
7. میزان اسید‌های چرب ترانس، موجود در موادی چون کلوچه‌های کره‌ای، کیک، دونات و انواع شیرینی‌ها، را کاهش دهید.
8. از آشامیدن آب بیش از اندازه هنگام غذا خوردن یا بلافاصله پس از اتمام غذا بپرهیزید. دست کم نیم ساعت تا یک ساعت پس از صرف غذا آب بنوشید.
9. مصرف میوه‌هایی مانند موز، سیب، گیلاس، زغال اخته، سبزیجاتی مانند سبزی‌های دریایی، سبزی‌های با برگ سبز تیره، سبزی‌ با پوست، سالادهای سبزی، فلفل شیرین، کدو مسما، گوشت‌هایی مانند گوشت بدون چربی، فرآورده‌های لبنی نظیر فرآورده‌های بدون چرب یا کم‌چرب لبنی از جمله توفو، غلاتی مانند نان‌های سبوس‌دار، سبوس گندم، برنج تیره (سفید نشده)، روغن‌ها و چربی‌هایی چون روغن زیتون و روغن سبزیجات برای بیماران مبتلا به ورم معده مفید است.

عوارض و پیشگیری

عوارض گاستریت معمولاً به مرور زمان بروز می‌یابد، به ویژه اگر ورم معده مزمن و علل اصلی آن درمان نشده باشد. زخم‌های گوارشی، خونریزی معده، کم‌خونی، سرطان معده، سرطان بافت لنفاوی لایه موکوزای معده، زخم معده، تنگی توأم با انسداد خروجی معده، از دست دادن آب بدن، مشکلات کلیوی و حتی مرگ از عوارض این بیماری به شمار می‌رود. نکته اصلی پیشگیری ازاین مشکل در اجتناب از عوامل تحریک کننده یا ملتهب کننده مخاط معده نهفته است، که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسپرین (در صورت ضرورت مصرف آسپرین از آسپرین روکش دار استفاده کنید.)
• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسین
• استعمال دخانیات
• کافئین و دیگر مواد مشابه کافئین
• الکل

چنانچه پزشک دارویی تجویز کرده است که احتمال می‌دهید باعث بروز علائم ورم معده شده است، پیش از توقف مصرف دارو با پزشک مشورت کنید. همان‌طور که گفته شد داروها تأثیر قابل توجهی بر تشدید یا بهبود گاستریت دارند.

گاستریت بیماری شایعی می باشد. در صورت مشاهده علائم ورم معده بهتر از برای تشخیص و درمان به موقع آن به پزشک مراجعه کنید. این مشکل در مراحل ابتدایی با تشخیص علت بروز گاستریت به راحتی قابل درمان است، اما در صورتی که بدون درمان رها شود احتمال بروز عوارضی که در مقاله به آن اشاره وجود دارد. ورم معده در بارداری و در کودکان نیز می تواند بروز پیدا کند. اگر در بارداری مبتلا به این بیماری شدید، سریعا به پزشک مراجعه کنید و وی را در جریان وضعیت خود قرار دهید.