سوزش معده یک درد همراه با سوزش در ناحیه سینه درست پشت قفسه سینه است. این درد اغلب در زمان دراز کشیدن یا خم شدن بیشتر است. سوزش معده یکی از مسائلی است که بسیاری از افراد بدون هیچ خطر مشخص با آن روبرو می شوند. اکثر افراد می توانند ناراحتی های مربوط به سوزش بالای معده (سوزش سر معده) را با ایجاد تغییرات در سبک زندگی و استفاده از داروهای قابل تهیه از داروخانه ها کنترل کنند. به هر حال در صورتی که این سوزش ادامه داشته باشد یا به صورت یک مسئله عادی روزمره در آید، می تواند نشانه ای از ایجاد مشکلات جدی تر برای فرد باشد که نیازمند مراقبت های پزشکی است.
فهرست مطالب
علائم
علائم همراه سوزش معده شامل موارد زیر است:
- درد به صورت سوزش در سینه که معمولاً همراه سوزش معده بعد از غذا خوردن و در زمان شب احساس می شود
- دردی که با دراز کشیدن یا خم شدن بدتر می شود
- بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) یکی از نشانه های سوزش معده است. در این حالت اسید معده به مری بر می گردد و باعث درد و سوزش معده تا گلو می شود. این درد می تواند به صورت احساس سوزش پشت جناغ سینه یا استخوان سینه به صورت گرفتگی یا درد شدید احساس شود. بسیاری از مواقع درد ناشی از رفلاکس اسیدی ممکن است با درد مربوط به حمله قلبی اشتباه گرفته شود.
- درد ناشی از رفلاکس معده (سوزش معده) می تواند در قسمت پایین سینه احساس شود یا در مواقع خاص به سمت پشت گلو توسعه پیدا کرده و همراه با نفخ شکم باشد. در این حالت یک مزه تند در پشت گلو احساس می شود. اگر رفلکس اسیدی نزدیک حنجره در گلو باشد، می تواند باعث ایجاد سرفه یا گرفتگی صدا شود. رفلکس اسیدی معده با شدت زیاد و در طول دوره های زمانی طولانی می تواند باعث از بین رفتن مینای دندان ها شده و در نهایت منجر به ایجاد پوسیدگی دندان شود.
- علائم این بیماری اغلب پس از صرف غذای سنگین، خم شدن به جلو، یا دراز کشیدن بیشتر احساس می شود. به این ترتیب بسیاری از افراد ممکن است سوزش معده را در زمان بیدار شدن از خواب احساس نمایند.
علت
سوزش سر معده نشانه ای از بیماری رفلاکس معده به مری (GRED) است که در نتیجه ی برگشت اسید معده به مری ایجاد می شود. عوامل سوزش معده این حالت شامل مواردی هستند که باعث افزایش تولید اسید در معده می شوند و نیز در نتیجه آنها مشکلات ساختاری ایجاد می شود که می تواند امکان برگشت اسید معده به مری را در بدن فراهم کند.
مصرف برخی غذاهای معمول باعث می شود ترشح اسید معده افزایش پیدا کند و این موضوع باعث سوزش معده می شود. مصرف برخی داروهای خاص نیز می تواند باعث سوزش معده شود. بنابراین در پاسخ به این سوال که برای درمان سوزش سر معده چی بخوریم باید گفت با پرهیز از خوردن و آشامیدن موارد ذکر شده در ادامه مطلب می توانید، علائم سوزش سر معده را کاهش دهید:
- کافئین
- آسپرین
- ایبوپروفن (مورتین، ادویل، نوپرین و موارد مانند آن)
- ناپروکسین (آلیو)
- نوشیدنی های حاوی کربونات
- آب میوه های اسیدی (گریپ فروت، پرتقال، آناناس)
- غذاهای اسیدی (گوجه فرنگی، گریپ فروت، و پرتقال)
- شکلات.
سیگار کشیدن و مصرف غذاهای پر چرب می تواند بر عملکرد طبیعی اسفنکتر تحتانی مری (LES) تاثیر داشته باشد و باعث شل شدن آن شود. این موضوع باعث می شود اسید معده به مری برگشت کند.
فتق هیاتال که بخشی از بافت معده است در داخل سینه به جای شکم قرار دارد و می تواند بر عملکرد طبیعی اسفنکتر تحتانی مری تاثیر داشته باشد که یکی از عوامل رفکلاس معده است. فتق هیاتال به خودی خود هیچ علائمی ندارد ولی این مشکل فقط در زمانی علت سوزش معده می باشد که در عملکرد عادی اسفنکتر تحتانی مری اختلال ایجاد شود.
بارداری می تواند باعث افزایش فشار به حفره شکمی شود، در این حالت عملکرد اسفنکتر تحتانی مری آسیب دیده و باعث رفلاکس اسیدی معده به مری و سوزش معده در بارداری می شود. چاقی می تواند باعث افزایش فشار وارد شده به ناحیه شکم شود و بنابراین رفلاکس معده ایجاد می شود. برخی بیماری های معمول مری می تواند با سوزش سر معده همراه باشد. این بیماری ها عبارت از اسکلرودرمی و سارکوئیدوز است.
علت سوزش معده در نوزادان و کودکان
سوزش معده در نوزادان و کودکان معمولاً یک علامت از رفلاکس معده به مری است. یک عضله در قسمت پایین مری به نام اسفنکتر تحتانی مری (LES) وجود دارد که بطور عادی اسیدهای معده را در معده نگه می دارد. به هر حال در صورتی که این عضله ضعیف شود، اسید معده می تواند بالا آمده و بافت حساس مری را دچار آسیب نماید. این مشکل باعث سوزش معده و سایر علائم مربوط به آن می شود.
رفلاکس معده به مری برای افراد ناراحتی به همراه دارد، اما بسیار رایج است و شرایطی است که در نوزادان نیز مشاهده می شود. در حدود نیمی از کودکان زیر سه ماه دارای علائم این بیماری هستند. بالا آوردن شیر یکی از علائم رایج رفلاکس معده است، اما بسیاری از کودکان به همراه آن از سوزش معده نیز رنج می برند. این مشکل را می توان با ناراحتی کودک در زمان غذا خوردن مشاهده کرد.
در بسیاری از کودکان، دلیل سوزش معده معمولاً وجود سیستم گوارشی نابالغ است. در کودکان بزرگتر، خطراتی شامل اضافه وزن، قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران، و مصرف غذاهای خاص (مثل غذاهای تند) از عوامل عادی سوزش معده می باشند. کودکان مبتلا به مشکلات عصبی همچون فلج مغزی به احتمال بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند.
تشخیص
سوزش معده یکی از مشکلات رایجی است که می تواند با سایر بیماری های مربوط به قفسه سینه همچون موارد زیر اشتباه گرفته شود:
- حمله قلبی
- آمبولی ریه
- ذات الریه
- درد قفسه سینه
تشخیص این بیماری با دریافت یک سابقه کامل از بیماری و معاینه فیزیکی بیمار شروع می شود. در بسیاری از موارد که اطلاعات کافی درباره وضعیت سلامتی فرد در اختیار پزشک متخصص قرار گیرد امکان شروع یک برنامه درمانی مناسب برای بیمار فراهم می شود. به هر حال در برخی موارد نیاز به انجام آزمایش های دیگر در این رابطه به شرح زیر وجود دارد:
- عکس برداری رادیولوژی: در این حالت از بیمار خواسته می شود که باریم یا گاستروگرافین را فرو دهد و در این زمان متخصص رادیولوژی از پرتوی ایکس تابانده برای مشاهده وضعیت حرکت این مواد در مری و وارد شدن آنها به معده استفاده می کند. در این زمان در کنار بررسی موارد ناهنجاری یا التهاب های موجود در مری و دیواره آن، می توان عملکرد مناسب عضلات مری با یک الگوی متوازن برای انتقال این مواد به معده را نیز مورد بررسی قرار داد.
- آندوسکوپی: در این آزمایش یک متخصص بیماری های گوارش از یک اسکوپ قابل انعطاف و دوربین متصل به آن برای نگاه کردن به دیواره داخلی مری و معده استفاده می کند. به این ترتیب امکان تشخیص التهاب و زخم های ایجاد شده وجود خواهد داشت. علاوه بر این در این روش امکان نمونه برداری از مقدار کمی از بافت های مری و معده برای بررسی احتمال سرطانی بودن سلول ها وجود دارد.
- مانومتری و آزمایش PH: در موارد نادر زمانی که روش های معمول توانایی تشخیص مشکل بیمار را نداشته باشد یا زمانی که این علائم غیر عادی باشند، از اندازه گیری فشار و ارزیابی سطح اسید استفاده می شود و این روش می تواند در تشخیص مشکل مفید و سودمند باشد.
درمان
برای درمان سوزش معده به موارد زیر می توان توجه کرد.
دارو
بسیاری از داروهای موجود در داروخانه ها می تواند به کاهش سوزش معده کمک کند. البته باید توجه داشت که این داروها باید حتماً توسط پزشک برای بیمار تجویز شود. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- داروهای ضد اسید معده که در عمل می توانند اسید معده را خنثی کنند. مصرف این داروها می تواند به سرعت باعث تسکین ناراحتی بیمار شوند. به هر حال این داروها نمی توانند آسیب وارد شده به مری به خاطر اسید معده را درمان نمایند. داروهای ضد اسید معده ممکن است پس از خوردن غذا، قبل از خواب، یا در هر زمان مورد نیاز دیگر مصرف شوند تا به این ترتیب تاثیر زیاد اسید معده را کاهش داده و یک پوشش محافظ بر روی دیواره مری ایجاد نمایند.
- داروهای کاهنده اسید معده که می توانند سطح ترشح اسید معده را کاهش دهند. این داروها دارای سرعت عمل مشابه داروهای ضد اسید نیستند، اما می توانند در دوره زمانی طولانی تر برای بیمار مفید باشند.
- مهار کننده های پروتون پمپ مثل لانسوپرازول و امپرازول می توانند اسید معده را کاهش دهند.
اگر درمان های معمول در این رابطه جواب نداد یا دارای اثربخشی مناسب نبود، لازم است با پزشک ملاقات شود. در این حالت ممکن است نیاز به تجویز داروهای دیگر برای بهبود وضعیت بیمار وجود داشته باشد. توجه داشته باشید که مهار کننده های پروتون پمپ از انواع داروهایی هستند که مانع تولید اسید معده می شوند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- امپرازول
- رابپرازول
- پنتوپرازول
- لانزوپرازول
درمان خانگی
برای کنترل مشکل سوزش معده شما می توانید در سبک زندگی خود تغییرات زیر را ایجاد نمایید:
- در هر وعده غذای کمتری مصرف کنید، اما تعداد دفعات غذا خوردن را افزایش دهید.
- از خوردن غذا قبل از خوابیدن خودداری نمایید
- از مصرف الکل، آسپرین، ایبوپروفن، و کافئین اجتناب کنید
- سیگار نکشید
- سر خود را در زمان خوابیدن بالا بگیرید (با استفاده از دو یا سه بالش) تا به این ترتیب امکان کشیدن اسید معده به پایین توسط جاذبه فراهم شود و از رفلاکس اسیدی و سوزش معده جلوگیری گردد.
عمل جراحی
عمل جراحی یک روش درمانی است که برای بیماران زیر قابل استفاده است:
- برای کسانی که دارو درمانی نتوانسته بهبودی مناسب برای مشکل آنها به همراه داشته باشد،
- برای افراد مبتلا به مری بارت
- برای بیمارانی که رفلکس اسیدی معده آنها به قدری شدید است که باعث ایجاد خش در صدا، ذات الریه، یا خس خس کردن سینه شده باشد.
برای درمان رفلاکس اسیدی معده از روش های مختلف جراحی استفاده می شود. در روش فوندوپلیکاسیون، معده به دور بخش پایین مری پیچانده می شود تا به این ترتیب یک دریچه جدید در پایین اسفنکتر تحتانی مری ایجاد شود. علاوه بر این در سال های گذشته ابزارهای جدیدی به بازار معرفی شده که می تواند دور قسمت پایین مری پیچیده شده و عملکردی مشابه اسفنکتر تحتانی مری داشته باشد. به هر حال انتخاب روش درمانی مناسب در این حالت بستگی به شرایط بیمار دارد.
درمان در کودکان
در این حالت از روش های درمانی خاص با توجه به شرایط زیر برای کودکان استفاده می شود:
- سن کودک، سطح سلامتی، و سابقه بیماری
- میزان شدت بیماری
- سطح تحمل کودک در برابر داروها، روش ها، یا درمان های خاص
- انتظارات موجود از شرایط بیماری
- انتخاب و اولویت های والدین کودک
درمان در طول دوره بارداری
بیش از نیمی از تمام زنان باردار علائمی را از سوزش شدید معده، به خصوص در طول سه ماهه دوم و سوم بارداری گزارش می کنند. سوزش معده که به عنوان سوء هاضمه اسیدی نیز شناخته می شود یک احساس سوزش یا التهاب مری است که در نتیجه رفلاکس اسیدی معده به مری ایجاد می شود.
سوزش معده در حاملگی ممکن است به دلیل ایجاد تغییر در سطوح هورمونی مادر ایجاد شود که این شرایط می تواند بر عضلات سیستم گوارشی و چگونگی هضم غذاهای مختلف تاثیرگذار باشد. هورمون های بارداری می توانند باعث ضعیف شدن اسفنکتر تحتانی مری (دریچه عضلانی بین معده و مری) شوند و به این ترتیب امکان برگشت اسید معده به مری را فراهم نمایند. علاوه بر این، بزرگ شدن رحم می تواند باعث افزایش ازدحام سایر اندام های شکم شود و اسید معده را به سمت بالا هدایت کند. در موارد نادر سنگ صفرا نیز می تواند باعث سوزش معده در طول دوره بارداری شود.
برای کاهش سوزش معده در بارداری بدون وارد شدن آسیب به جنین، همواره لازم است به نکات زیر توجه شود:
- در طول روز از چند وعده غذایی کم به جای سه وعده غذایی بزرگ و پر حجم استفاده کنید.
- به آرامی غذا بخورید.
- از مصرف غذاهای سرخ کردنی، تند یا مواد غذایی غنی شده و هر گونه مواد غذایی دیگری که باعث ضعیف شدن اسفنکتر تحتانی مری می شود و ریسک مواجه شدن با سوزش معده را افزایش می دهد، خودداری کنید.
- کمتر در طول مصرف غذا آب بنوشید، زیرا نوشیدن مقدار زیاد آب در زمان غذا خوردن می تواند احتمال رفلاکس اسیدی و سوزش معده را افزایش دهد.
- بلافاصله پس از غذا خوردن دراز نکشید.
- سعی کنید سر خود را در رختخواب بالاتر از پاهای خود قرار دهید تا به این ترتیب از بالا رفتن اسید معده جلوگیری نمایید.
- از پزشک خود درباره داروهای قابل استفاده برای رفع مشکل که خطری را برای جنین به همراه ندارند سوال کنید. گاهی اوقات ممکن است متوجه شوید داروهای به شکل شربت به خاطر ایجاد پوشش بر روی مری اثربخشی بیشتری در مقایسه با سایر داروهایی که به شکل قرص هستند، دارند.
- از لباس های گشاد استفاده کنید. پوشیدن لباس های تنگ می تواند سطح فشار به معده و شکم را افزایش دهد.
- از یبوست جلوگیری کنید
اگر سوزش معده شما با وجود این اقدامات ادامه داشت، با پزشک ملاقات کنید. پزشک می تواند داروهای مناسب و بی خطر برای استفاده در دوره بارداری را برای شما تجویز کند. سوزش معده معمولاً با به دنیا آمدن کودک از بین می رود.
عوارض
سوزش معده مکرر که باعث ایجاد مشکل برای شما می شود به عنوان بیماری رفلکس معده به مری (GERD) شناخته می شود. درمان این مشکل نیازمند تجویز دارو و گاهی اوقات عمل جراحی و سایر روش های درمانی موجود است. این بیماری می تواند بطور جدی مری بیمار را دچار آسیب نماید.
پیشگیری
برای پیشگیری از مواجه شدن با سوزش معده به نکات زیر توجه کنید:
- نحوه غذا خوردن خود را تغییر دهید
- در بهترین حالت لازم است از چند وعده غذایی محدود به جای دو یا سه وعده غذایی پر حجم استفاده کنید.
- به مدت 2 تا 3 ساعت پس از غذا خوردن دراز نکشید. مصرف تنقلات در آخر شب ایده مناسبی برای شما نیست.
- مصرف شکلات، نعناع، و الکل باعث شدید شدن سوزش معده می شود. این مواد می توانند اسفنکتر تحتانی مری را که دریچه بین مری و معده است، ضعیف نمایند.
- غذاهای تند عبارتند از موادی هستند که از سطح اسید بالایی برخوردار می باشند (مشابه گوجه فرنگی و پرتقال)، و قهوه می تواند علائم سوزش معده را در برخی افراد تشدید کند. اگر علائم سوزش معده شما پس از خوردن غذاهای خاص تشدید شد، شما باید به دنبال مصرف غذاهایی باشید که این علائم را بهبود بخشند.
- سیگار نکشید و تنباکو نجوید.
- اگر سوزش معده شما در زمان شب احساس می شود، سر خود را هنگام خواب 15 تا 20 سانتیمتر (6 تا 8 اینچ) با قرار دادن بالش زیر سر خود بالا نگه دارید.
- لباسی که روی سینه آن تنگ است نپوشید.
علل بازگشت اسید معده که باعث سوزش سر معده می شود، می تواند خوردن بعضی غذاها، دارو، بارداری و… باشد. درمان فوری و سریع این مشکل معمولا با مراجعه به پزشک و مصرف دارو و استفاده از رژیم غذای و درمان گیاهی میسر می باشد. سوزش معده ممکن است بعد از غذا، صبح و در شب نیز بیمار را ناراحت کند. جراحی برای درمان سوزش معده در موارد خیلی محدود صورت می گیرد.