آبسه مقعدی یا آبسه آنورکتال (Anorectal abscess) که بسته به محل ایجاد آبسه به نامهای آبسه مقعدی، رکتال، پریآنال، یا پریرکتال نیز نامیده میشود، عبارت است از یک حفره عفونی که در اطراف حفره مقعدی (سینوس مقعد) ایجاد میشود. آبسه مقعدی اغلب بوسیله تجمع باکتریهای عمومی در بافتهای آسیبپذیر بوجود میاید. وقتی بدن شما تلاش میکند تا با عفونت مبارزه کند، گلبولهای سفید کشته شده در این مبارزه و سایر مایعات بدن در این بافت جمع میشوند و کیسهای از چرک را تشکیل میدهند. آبسهها میتوانند در نزدیکی یا درون مقعد، یا حتی بالاتر از آن، درون خود راستروده ایجاد شوند. با اینکه آبسه میتواند خود به خود و بدون علت مشخصی ایجاد شود، اما معمولا با بیماریهای دستگاه گوارش، بینظمی روده، بیماریهای خود ایمنی و حتی مصرف داروهای خاص همراه است.
شایعترین نوع آبسه آنورکتال چیست؟
شایعترین نوع آبسه مقعدی، آبسه پریآنال است. این نوع آبسه بیشتر شبیه به یک جوش دردناک در اطراف مقعد است که ممکن است قرمز رنگ و گرم باشد. دیگر آبسههای مقعدی در بافتهای عمیقتری ایجاد میشوند، شیوع آنها کمتر است و خیلی قابل مشاهده نیستند.
دلایل ایجاد آبسه آنورکتال
آبسه مقعدی میتواند به تنهایی و بدون هیچ بیماری دیگری و اغلب در اثر رشد بیش از حد باکتریهای دستگاه گوارش مثل اشریشیا کلای (E.coli) ایجاد شود. اما در سالهای اخیر، آبسههای مربوط به باکتری دیگری به نام استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متیسیلین (MRSA) نیز دیده شده است و میزان آن رو به افزایش است. این باکتری نژاد بسیار مقاومی است و از راه تماس پوستی منتقل میشود.
با اینکه همه افراد، جوان یا پیر، ممکن است حداقل یک بار در طول زندگی خود آبسه آنورکتال را تجربه کنند، اما عواملی وجود دارد که احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش میدهند. این عوامل عبارتند از:
- بیماریهای روده التهابی (IBD) مثل بیماری کرون و کولیت اولسراتیو
- ایدز (HIV) یا سایر بیماریهای خودایمنی
- دیابت
- سکس مقعدی
- یبوست شدید یا مزمن یا اسهال
- استفاده از داروهای استروئیدی مثل پردنیزون
- شیمیدرمانی
- عفونتهای منتقله جنسی از مقعد یا راستروده
- بیماری هیدرادنیت چرکی (نوعی بیماری پوستی نادر است)
علائم آبسه آنورکتال
آبسه مقعدی معمولا در ابتدا از طریق درد مبهم و آزاردهنده مقعد یا راستروده که اغلب هنگام اجابت مزاج بسیار شدید میشود قابل تشخیص است. آبسه پریآنال شایعترین نوع آبسههای مقعدی است که اگر در لایههای فوقانی بافت ایجاد شود قابل رویت خواهد بود و اگر آن را لمس کنید متوجه میشوید که حساس، قرمز، و گرم است. در مقابل، آبسههای پریرکتال در بافتهای عمیقتر ایجاد میشوند و بیشتر احساس میشوند و قابل رویت نیستند. از میان این دو نوع آبسه مقعدی، آبسه پریرکتال عفونت جدیتری دارد.
وقتی تجمع عفونت آغاز و توده قابل لمسی تشکیل شد، سایر علائم آبسه آنورکتال ظاهر میشوند که عبارتند از:
- تب
- خستگی
- یبوست
- ترشحات راستروده و خونریزی
- احساس نیاز کاذب به اجابت مزاج در صورتی که درواقع نیازی به آن ندارید
- درد یا ناراحتی شدید در اطراف مقعد. درد ثابت است و با اجابت مزاج ایجاد نمیشود.
- عرق شبانه
- دفع دردناک
- تورم و قرمزی در اطراف مقعد
- توده یا بافت سفت و دردناک در اطراف مقعد
- درد در پایین شکم
- ترشح مایعات یا عفونت از مقعد
اگر هرکدام از این علائم را مشاهده کردید باید به پزشک مراجعه کنید و معاینه کامل انجام دهید. در صورت عدم درمان، آبسه آنورکتال میتواند منجر به ایجاد فیستول مقعدی شود. فیستول مقعدی اتصال تونلی غیرطبیعی بین پوست اطراف مقعد و راستروده یا کانال مقعد است که ممکن است مدفوع و ترشحات چرکی از طریق آن خارج شود. برای این بیماری ممکن است نیاز به جراحی تهاجمی با دوره بهبودی طولانی داشته باشید.
اگر تب بالا ، لرز، استفراغ مداوم، عدم توانایی حرکت روده، درد شدید در راستروده یا مقعد (با یا بدون حرکت روده) دارید به سرعت به اورژانس مراجعه کنید. این علائم ممکن است نشاندهنده عفونت سیستمیک باشد که از محل آبسه در جریان خون گسترش پیدا کرده است. در صورت عدم درمان مناسب، عفونت سیستماتیک میتواند منجر به سپسیس، شوک سمی، و حتی مرگ شود.
عوارض احتمالی آبسه مقعدی چیست؟
بسیاری از افراد مبتلا به آبسه آنورکتال، فیستول مقعدی را نیز تجربه میکنند. فیستول مقعدی درواقع یک تونل کوچک است که بین داخل مقعد و پوست اطراف مقعد ایجاد شده و چرک آبسه از این شکاف تونل مانند خارج میشود. در اکثر موارد، فیستول با عمل جراحی درمان میشود.
سایر عوارض احتمالی شامل موارد زیر است:
- درد
- عفونت
- احتمال عود آبسه
تشخیص آبسه آنورکتال
در بیشتر موارد، آبسههای آنورکتال باتوجه به تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی تشخیص داده میشوند. اگر آبسه درون کانال مقعدی باشد، ممکن است نیاز به آندوسکوپی داشته باشید. برای این کار پزشکتان از یک آندوسکوپ انعطافپذیر و روشن برای داشتن دید بهتر درون کانال استفاده میکند.
در طول معاینه فیزیکی، پزشک باید تشخیص دهد که آیا این توده آبسه است یا هموروئید. این دو بیماری معمولا علائم متفاوتی دارند. با وجود آبسه، درد به مرور زمان بدتر میشود و درمانهای استاندارد هموروئید نیز پاسخ نخواهد داد. ممکن است نشانههای عمومی عفونت وجود داشته باشد که معمولا در صورت ابتلا به هموروئید تجربه میکنید، مانند تب و لرز شبانه.
در صورتی که پزشک مشکوک به بیماریهایی مانند IBD ، HIV یا دیابت باشد، ممکن است آزمایشات دیگری مانند آزمایش خون و کلونوسکوپی هم برایتان بنویسد.
رایجترین عوامل تشخیص عبارتند از:
- آزمایش دیجیتال رکتال. در این آزمایش پزشک باید پس از پوشیدن دستکش و درآوردن انگشتر خود، مقعد بیمار را با انگشت معاینه کند. همچنین میتوان از یک ابزار به نام آینه طبی یا اسپکولوم استفاده کرد. این وسیله در مقعد بیمار گذاشته و به آرامی باز میشود تا پزشک بتواند فضای بیشتری از داخل مقعد را ببیند.
- پروکتوسیگموئیدوسکوپی: یک لوله انعطافپذیر با یک دوربین کوچک است که در مقعد قرار میگیرد. این وسیله به پزشک کمک میکند تا داخل مقعد را معاینه کند.
- آزمایشهای تصویربرداری: علاوه بر معاینه فیزیکی، بیمار ممکن است به MRI، سی تی اسکن، یا اولتراسوند نیاز داشته باشد. یکی از این آزمایشها میتواند محل دقیق آبسه را مشخص کند.
درمان آبسه مقعدی
در اکثر موارد، درمان آبسه مقعدی به علائم، سن ، و سلامت عمومی شما، و نیز شدت بیماری بستگی دارد. در بعضی موارد ممکن است به معاینه کامل مقعد تحت بیهوشی نیاز داشته باشید. به همین دلیل بهتر است اجازه دهید پزشکتان بهترین درمان را برای شما انتخاب کند. روشهای درمان این بیماری عبارتند از:
تخلیه آبسه
دکتر شکافی در نزدیک مقعد ایجاد میکند و چرک را خارج میکند. این کار باعث کاهش فشار و بهبودی بافت میشود، و میتوان آن را در مطب انجام داد. اما اگر آبسه شما بزرگ یا عمیق است، و همچنین اگر سیستم ایمنی بدن شما ضعیف است و به سادگی عفونت میگیرید ممکن است لازم باشد این عمل را در بیمارستان انجام دهید.
اگر آبسه به طور خاصی عمقی باشد یا در بالای راست روده قرار گرفته باشد، این عمل باید در یک بیمارستان تحت بیهوشی عمومی انجام شود. عمل جراحی معمولا حدود 30 دقیقه طول میکشد. ممکن است بعضی از عفونتهای خارج شده را برای شناسایی نوع باکتری عامل ایجاد آبسه به آزمایشگاه بفرستند.
بعد از عمل، باید حدود یک هفته آنتیبیوتیک مصرف کنید تا به درمان شما و جلوگیری از عفونتهای احتمالی بعدی کمک کند. همچنین ممکن است پزشک به شما توصیه کند که از لگن بهداشتی سیتز( یک تشت کوچک که برای خیس کردن و شستشوی مقعد استفاده میشود) استفاده کنید. برای تسکین درد هم معمولا تیلنول (استامینوفن) تجویز میشود.
برای بهبودی بهتر آبسه بعد از عمل، ممکن است داروهای ملین برای بیمار تجویز شود تا از زخم شدن مقعد جلوگیری کند. بعد از هر بار اجابت مزاج، خود را با دستمال توالت پاک کنید و با یک بطری آب گرم بشویید. میتوانید خود را به آرامی با صابون بشویید اما از مصرف الکل یا آب اکسیژنه خودداری کنید زیرا روند بهبودی شما را کند میکند. در صورت لزوم، زخم را با گاز پانسمان کنید.
همچنین میتوانید از پزشکتان بخواهید که برای شما کرم یا ژل ضد درد موضغی تجویز کند تا به تسکین بافت آسیبدیده کمک کند.
تخلیه آبسه باعث تسکین فوری شما میشود. هرچند ممکن است بعداز عمل کمی درد داشته باشید، اما در مقایسه با قبل بسیار بهتر خواهید شد. با این حال، اگر پس از بازگشت به خانه خونریزی، تب، لرز، یا استفراغ بیش از حد داشته باشید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.
بیحسی موضعی
این عمل منجر به کم شدن درد ناشی از آبسه آنورکتال شده و میتواند به بیمار کمک کند و مفید واقع شود. در بسیاری از مواقع از این روش برای کاهش درد استفاده میشود.
درمان دارویی
نیاز به استفاده معمول از آنتی بیوتیکها در بیماران مبتلا به آبسههای آنورکتال مشخص نشده است. همچنین زمان موردنیاز برای بهبودی یا کاهش احتمال عود بیماری نیز مشخص نشده است. بنابراین در اکثر این بیماران درمان دارویی با آنتی بیوتیک غیرضروری به نظر میرسد. با این وجود، مصرف همزمان آنتی بیوتیکها ممکن است در بیماران با بیماریهای زیر ضروری باشد:
- پاسخ التهابی سیستماتیک یا سپسیس
- سلولیت عظیم
- دیابت
- سوءهاضمه ایمنی
- ناهنجاری قلب یا پروستزیس
چگونگی مراقبت در منزل در بیماران مبتلا به آبسه آنورکتال
معمولا پزشکان توصیه میکنند که سه تا چهار بار در روز در وان یا لگن آب گرم بشینید. برای کاهش درد هنگام اجابت مزاج از ملینها استفاده کنید. همچنین ممکن است لازم باشد بعضی از بیماران محل زخم را پانسمان کنند تا لباس آنها کثیف نشود.
راههای جلوگیری از آبسه آنورکتال
در مورد چگونگی جلوگیری از آبسههای آنورکتال، اطلاعات زیادی وجود ندارد. اما کارهایی وجود دارد که میتوانید انجام دهید، از جمله:
- حفاظت در مقابل STI ها و درمان سریع هر عفونتی مهم است.
- استفاده از کاندوم، به ویژه در هنگام رابطه جنسی مقعدی، در پیشگیری از STI هایی است که ممکن است باعث ایجاد آبسههای مقعدی شود بسیارضروری است.
- رعایت بهداشت و پاکیزگی در منطقه مقعد یک گام مهم برای پیشگیری در کودکان و بزرگسالان است.
آبسههای مقعد ممکن است عوارضی را ایجاد کنند، اما این عوارض قابل درمان هستند. عوامل خطر را بشناسید و از نظارت و مدیریت هر گونه شرایط بهداشتی که ممکن است خطر را افزایش دهند اطمینان حاصل کنید. اگر متوجه مشکلات مقعدی شدید، با پزشک خود تماس بگیرید تا درمان را آغاز و از بدتر شدن آن جلوگیری کنید.
