درمان التهاب مزمن و حاد لوزالمعده(پانکراتیت) با جراحی و انسولین

پانکراتیت مزمن یک بیماری التهابی پیشرونده لوزالمعده است که در بلند مدت به وجود می‌آید و باعث از بین رفتن دائمی ساختار و عملکرد پانکراس خواهد شد. پانکراس غده ای است که در شکم، زیر معده و پشت دنده‌ها قرار گرفته است. وظیفه پانکراس تولید آنزیم‌ها و هورمون‌های مهمی است که به هضم و تجزیه مواد غذایی کمک می‌کنند. پانکراس همچنین با ترشح انسولین به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند. مصرف الکل به مدت طولانی شایع‌ترین علت بروز التهاب پانکراس است و ۷۰ تا ۸۰ درصد از موارد را به خود انتقال داده است.

علل پانکراتیت چیست؟

 التهاب مزمن پانکراس معمولاً به تلفیقی از دوره‌های بازگشت کننده پانکراتیت مزمن گفته می‌‌شود که باعث آسیب ‌دیدگی دائمی در لوزالمعده می‌شود. التهاب مزمن لوزالمعده زمانی به وجود می‌‌آید که تریپسین درون لوزالمعده فعال شود. تریپسین یک نوع آنزیم است که در پانکراس تولید می‌شود و به درون روده‌ها آزاد می‌گردد و به عنوان بخشی از دستگاه گوارش به تجزیه پروتئین می‌پردازد. این آنزیم تا زمانی که به روده‌ها برسد غیر فعال خواهد بود. در صورتی که این آنزیم درون پانکراس فعال شود شروع به تجزیه و هضم خود پانکراس خواهد کرد و باعث التهاب آن می‌شود و در نتیجه التهاب مزمن لوزالمعده به وجود خواهد آمد.

مصرف بیش از حد مشروبات الکلی

 الکل می‌تواند فرآیندی را رقم بزند که باعث فعال شدن تریپسین در پانکراس شود همچنین می‌‌تواند زمینه تشکیل سنگ صفرا را فراهم کند. افرادی که دچار سوء مصرف الکل هستند به دفعات مکرر دچار دوره‌های مختلف التهاب مزمن لوزالمعده خواهند شد و در نهایت به پانکراتیت مبتلا می‌شوند. تکرار التهاب مزمن لوزالمعده در نهایت باعث آسیب ‌دیدگی دائمی آن و پانکراتیت مزمن خواهد شد از این حال تحت عنوان التهاب مزمن لوزالمعده ناشی از مصرف الکل یاد می‌شود.

پانکراتیت مزمن ایدیوپاتیک

 زمانی که علت بروز یک بیماری مشخص نشده باشد به آن ایدیوپاتیک گفته می‌‌شود و در اکثر موارد علت التهاب مزمن لوزالمعده مشخص نیست. در درصد زیادی از موارد پانکراتیت مزمن ایدیوپاتیک در افرادی که ۱۰ تا ۲۰ سال سن دارند و افرادی که بالای ۵۰ سال سن دارند به وجود می‌آید.

 سایر علل بسیار نادر التهاب مزمن لوزالمعده به شرح زیر می‌باشند:

• پانکراتیت مزمن خود ایمنی در افرادی که سیستم ایمنی بدن به اشتباه به لوزالمعده حمله می‌کند.
• التهاب لوزالمعده ارثی که در این افراد این بیماری زمینه ژنتیکی دارد و با نقص عملکرد لوزالمعده متولد می‌‌شوند.
• سیستیک فیبروزیس یکی دیگر از بیماری‌های ژنتیکی است که باعث آسیب دیدگی اندام‌های بدن از قبیل پانکراس می‌شود.

علائم و نشانه‌های التهاب پانکراس چیست؟

معمولا افرادی که دچار التهاب مزمن پانکراس هستند دچار درد شکمی می‌شوند که تا کمر ادامه پیدا می‌کند. برخی از علائم و نشانه‌های التهاب پانکراس به شرح زیر می‌باشند:

• درد شدید قسمت فوقانی شکم که گاهی اوقات به سمت کمر می‌رود و پس از غذا خوردن بسیار شدید خواهد شد.
• تهوع و استفراغ که بیشتر در دوره‌های بروز درد احساس می‌شود.

 با پیشرفت بیماری دوره‌های بروز درد بیشتر و شدیدتر خواهد شد به نحوی که برخی از بیماران به صورت دائمی دچار درد شکمی می‌شوند. با پیشرفت التهاب مزمن پانکراس توانایی لوزالمعده برای تولید شیره هضم کننده غذا کاهش پیدا می‌‌کند و در نتیجه علائم و نشانه‌های زیر به وجود می‌آید:

• مدفوع بدبو و چسبناک
• درد شکم
• تورم شکم
• نفخ شکم

 در نهایت کار به جایی می‌‌رسد که پانکراس نمی‌‌تواند اصلاً به تولید انسولین بپردازد و باعث بروز دیابت نوع ۱ می‌شود و بیمار علائم و نشانه‌های زیر را تجربه خواهد کرد:

• تشنگی
• نیاز به دفع مکرر ادرار
• گرسنگی بیش از حد
• کاهش وزن
• خستگی
• تاری دید

 عوارض التهاب لوزالمعده چیست؟

 درد مداوم و عود کننده می‌تواند باعث بروز اضطراب، عصبانیت، استرس، افسردگی و پرخاشگری شود. التهاب مزمن لوزالمعده می‌تواند از طریق چندین روش مختلف به وجود بیاید و سلامت فرد را به خطر بیندازند این روش‌ها به شرح زیر می‌باشند:

استرس و اضطراب و افسردگی

 التهاب مزمن پانکراس می‌تواند بر روی سلامت روحی و جسمی فرد تاثیر بگذارد. درد مداوم یا عود کننده که اغلب شدید است می‌تواند باعث بروز استرس، اضطراب، تحریک پذیری، افسردگی و ناراحتی شود. اگر شما هم دچار این اختلال هستید و علائم و نشانه‌های عاطفی و روحی را تجربه می‌‌کنید باید با پزشک خود در این خصوص مشورت نمایید. در صورتی که شما بتوانید از حمایت افرادی برخوردار شوید که دچار این اختلال هستند می‌توانید به شرایط بهتری دست پیدا کنید و کمتر احساس تنهایی کنید.

کیست کاذب

 کیست کاذب به یک مجموعه از بافتها، مایعات، آنزیم‌های لوزالمعده و مواد زائد و خون درون شکم گفته می‌شود که به علت نشت مایعات هضم کننده از کیسه لوزالمعده به وجود می‌آید. این اختلال معمولا باعث بروز مشکل در سطح سلامت شما نمی‌شود اما گاهی اوقات عفونی خواهد شد و به درون روده آن نشت می‌کند یا آن که پاره می‌شود و زمینه خونریزی داخلی را فراهم خواهد کرد. در صورتی که این وضعیت رخ دهد باید کیست را به کمک عمل جراحی تخلیه کرد.

سرطان لوزالمعده

 اگرچه سرطان لوزالمعده در میان بیماران مبتلا به التهاب مزمن لوزالمعده بسیار شایع است ریسک بروز آن فقط یک به ۵۰۰ است.

التهاب لوزالمعده چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هیچ‌ گونه آزمایش معتبری وجود ندارد که وجود التهاب مزمن لوزالمعده را نشان دهد و پزشک بر اساس علایم و نشانه‌های بیمار، سابقه تکرار دوره‌های شعله ور شدگی التهاب مزمن پانکراس یا مصرف الکل به این بیماری مشکوک می‌شود. انجام آزمایش خون می‌‌تواند در تشخیص و بررسی سطح قند خون که امکان بالا رفتن آن وجود دارد مفید باشد. آزمایش خون برای افزایش سطح آمیلاز و لیپاز در این مرحله معتبر و موثق نیست. در روز اول ابتلا به التهاب مزمن لوزالمعده سطح آمیلاز و لیپاز خون افزایش پیدا می‌‌کند و پس از ۵ تا ۷ روز به حالت عادی بر می‌‌گردد. بیماری که دچار التهاب مزمن پانکراس است ممکن است مدت زیادی از ابتلا او به این اختلال گذشته باشد و پزشک باید نگاه دقیقی به وضعیت لوزالمعده بیاندازد تا بتوانند این بیماری را به طور صحیح تشخیص دهد. از روش‌های زیر برای تشخیص التهاب مزمن پانکراس استفاده می‌شود:

• اسکن اولتراسوند روشی است که از امواج صدا برای عکس برداری از پانکراس و بافتهای مجاور آن استفاده می‌‌کند. از اشعه ایکس برای تهیه تصاویر از پانکراس و از نقاط مختلف آن استفاده می‌‌شود و سپس در کنار هم قرار داده می‌‌شوند تا تصاویر سه بعدی تولید شوند. این نوع اسکن می‌‌تواند تغییراتی که به علت التهاب مزمن پانکراس به وجود آمده است را نشان دهد.
• اسکن ام آر آی در مقایسه با سی تی اسکن تصویری دقیق و با وضوح بالا از پانکراس فرد را نشان می‌دهد.
• تصویر برداری از سیستم صفراوی بدون تزریق روشی است که در آن اندوسکوپ وارد سیستم گوارش می‌‌شود و پزشکی از التراسوند برای هدایت دستگاه استفاده می‌نماید.

 افرادی که دچار التهاب مزمن پانکراس هستند بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پانکراس قرار دارند. در صورتی که علائم و نشانه‌های آن‌ها بدتر شود به ویژه اگر کیسه لوزالمعده کوچک و تنگ گردد پزشک به وجود سرطان مشکوک خواهد شد. در این حالت درخواست انجام سی تی اسکن، اسکن ام آر آی یا مطالعات اندوسکوپیک را خواهد داد.

التهاب مزمن پانکراس چگونه درمان می‌شود؟

 لوزالمعده وظیفه تولید هورمون‌ها و آنزیم‌های مهمی را برعهده دارد که در تجزیه مواد غذایی نقش دارند.

اصلاح سبک زندگی

 افرادی که دچار التهاب مزمن لوزالمعده هستند باید سبک زندگی خود را تغییر دهند. این تغییرات شامل موارد زیر است:

• اجتناب از مصرف مشروبات الکلی یک اقدام بسیار ضروری است زیرا مصرف الکل باعث آسیب دیدگی بیشتر لوزالمعده می‌شود. در صورتی که مصرف مشروبات الکلی قطع گردد به طرز قابل توجهی از میزان درد کاسته خواهد شد. برخی از افراد برای ترک الکل به اقدامات و کمک تخصصی نیاز دارند.
• قطع مصرف تنباکو نیز می‌‌تواند در کاهش فرایند سرعت پیشرفت بیماری موثر باشد. اگرچه سیگار کشیدن باعث به وجود آمدن التهاب پانکراس نمی‌‌شود قطع مصرف آن در سلامت بیماران نقش مهمی را دارد.

کنترل درد

 درمان التهاب مزمن پانکراس علاوه بر تسکین درد و علائم و نشانه‌های بیماری بر کنترل افسردگی که یکی از عوارض جانبی درد در بلند مدت است نیز تمرکز دارد. معمولاً پزشکان از روش‌های درمان گام ‌به ‌گام استفاده می‌‌کنند و به تجویز داروهای مسکن ضعیف می‌پردازند و به تدریج و تا زمانی که درد کنترل می‌شود داروهای قوی را نیز اضافه خواهند کرد.

تزریق انسولین

 در صورتی که آسیب دیدگی پانکراس شدید باشد دیگر توانایی تولید انسولین را نخواهد داشت که در این حالت فرد دچار دیابت نوع یک خواهد شد. تزریق مرتب انسولین به یک بخش ثابت از فرایند درمان فرد مبتلا به التهاب پانکراس تبدیل می‌‌شود. دیابت نوع یک به علت التهاب مزمن لوزالمعده به وجود می‌آید و با تزریق انسولین کنترل می‌شود و قرص هیچ گونه تاثیری در کنترل آن ندارد زیرا سیستم گوارش قادر به تجزیه قرص نیست و بیمار دچار مشکل خواهد شد.

انجام عمل جراحی

 گاهی اوقات درد شدید و مزمن ناشی از التهاب لوزالمعده به داروهای مسکن پاسخ نمی‌دهد و کیسه‌های موجود در پانکراس مسدود می‌‌شوند و باعث تجمع شیره‌ هاضمه خواهند شد و در این حالت فشار زیادی بر این کیسه‌ها وارد می‌شود و بیمار درد زیادی را تحمل خواهد کرد. یکی دیگر از دلایل درد مزمن و شدید می‌تواند التهاب قسمت بالایی لوزالمعده باشد که در این حالت بیمار به عمل جراحی نیاز خواهد داشت.

جراحی اندوسکوپیک

 در این روش طی یک عمل جراحی قسمت سر پانکراس برداشته خواهد شد که در این حالت علاوه بر تسکین درد حاصل از التهاب پایانه‌های عصبی از میزان فشاری که به کیسه لوزالمعده وارد می‌‌شود کاسته خواهد شد. از سه روش برای برداشتن قسمتی از پانکراس استفاده می‌شود که به شرح زیر می‌باشند:

• روش بگر: در این روش سر ملتهب پانکراس با دقت برداشته می‌‌شود و بخش باقیمانده پانکراس به روده‌ها متصل می‌گردد.
• روش فری: پزشک زمانی از این روش استفاده می‌کند که احساس کند درد به علت التهاب سر لوزالمعده و انسداد کیسه‌های آن به وجود آمده است. در این روش فشار از روی سر لوزالمعده برداشته می‌‌شود یعنی سر لوزالمعده توسط عمل جراحی خارج می‌گردد و پزشک با متصل کردن کیسه‌ها به طور مستقیم به روده باعث برداشته شدن فشار از روی آن‌ها خواهد شد.
• جراحی کامل لوزالمعده: در این روش کیسه صفرا، کیسه‌های لوزالمعده و سر لوزالمعده طی یک عمل جراحی برداشته خواهند شد. از این روش فقط در موارد بسیار شدید که بیمار درد زیادی دارد و سر پانکراس ملتهب شده است و کیسه‌های آن مسدود است استفاده خواهد شد. این روش موثر ترین روش برای کاهش درد و حفظ عملکرد پانکراس است اما در این روش ریسک بروز عفونت و خونریزی داخلی بسیار بالا است.

عمل جراحی برای تخلیه کامل پانکراس

 در این روش به طور کامل پانکراس تخلیه می‌شود. این روش در تسکین درد بسیار موثر است با این حال فردی که به طور کامل پانکراس او تخلیه شده است و برای برخی از فعالیت‌های حیاتی پانکراس از قبیل ترشح انسولین به روش‌های درمانی دیگری وابسته خواهد شد.

رژیم غذایی

رعایت کردن رژیم غذایی می‌‌تواند تاثیر زیادی در بهبود التهاب پانکراس داشته باشد. پانکراس در هضم مواد غذایی نقش دارد اما التهاب این عضو بر عملکرد آن تاثیرات منفی می‌گذارد. این امر بدین معنا است که افراد مبتلا به این بیماری برای هضم تعداد زیادی از مواد غذایی مشکل دارند. پزشک به این گروه از افراد توصیه می‌کنند به جای آنکه روزی سه وعده غذا بخورند غذای خود را به شش وعده کوچک تقسیم کنند و بهتر است از رژیم غذایی کم چربی استفاده کنند. کنترل رژیم غذایی در افراد مبتلا به التهاب پانکراس در کسب چهار هدف زیر تاثیر زیادی دارد:

• کاهش ریسک سوء تغذیه و فقدان برخی مواد غذایی
• جلوگیری از افزایش یا کاهش سطح قند خون
• کنترل و پیشگیری از دیابت، بیماری کلیوی و سایر عوارض احتمالی
• کاهش ریسک شعله ور شدگی التهاب پانکراس

 معمولاً رژیم غذایی این گروه از بیماران توسط پزشک تعیین می‌شود و ممکن است بیمار به متخصص تغذیه ارجاع داده شود. برنامه غذایی این افراد بر اساس سطح فعلی مواد مغذی موجود در خون آنها در آزمایشات تشخیصی قرار دارد. برنامه غذایی به طور کلی شامل آن دسته از مواد غذایی است که سرشار از پروتئین هستند و مواد مغذی بسیار زیادی دارند. معمولاً پزشک غلات کامل، انواع سبزیجات، میوه‌ها، محصولات لبنی کم چرب و منابع پروتئینی از قبیل مرغ و ماهی را در رژیم غذایی این گروه از بیماران می‌گنجاند. بیماران باید از مواد غذایی چرب به شدت خودداری کنند زیرا غذای چرب باعث می‌شود پانکراس بیش از حد به تولید آنزیم بپردازد. الکل به عنوان یکی از دلایل اصلی التهاب مزمن پانکراس باید رژیم غذایی بیماران حذف شود. این بیماران بر اساس وسعت آسیب دیدگی کبد ممکن است به برخی از انواع آنزیم‌های مصنوعی نیاز داشته باشند تا به هضم مواد غذایی آنها کمک کند. این اقدامات به رفع نفخ و بوی بد مدفوع و کاهش درد انقباضات شکمی کمک می‌کنند.

چگونه می‌توان از التهاب پانکراس جلوگیری کرد؟

 افرادی که دچار التهاب مزمن پانکراس هستند باید سعی کنند با قطع مصرف الکل از تشدید بیماری خود و رسیدن به مراحل آخر جلوگیری کنند. این مسئله در بیمارانی که به دفعات مکرر و مقادیر زیاد الکل مصرف می‌کنند بسیار ضروری است.