کیسه صفرا اندام کوچک و گلابی شکلی است که زیر کبد، در سمت راست بدن و زیر دندهها قرار دارد. عملکرد اصلی کیسه صفرا جمعآوری و ذخیره صفرای ساخته شده بوسیله کبد میباشد. صفرا مایعی است که به هضم چربی موجود در مواد غذایی کمک میکند و میتواند بوسیله کیسه صفرا یا کبد در روده کوچک ترشح شود. کبد میتواند عملکرد کیسه صفرا را بر عهده بگیرد؛ در نتیجه میتوان کیسه صفرا را با جراحی و بدون تأثیر بر سلامتی شخص از بدن خارج کرد.
انواع سرطان کیسه صفرا
سرطان کیسه صفرا بسیار به ندرت ایجاد میشود. تقریباً تمامی انواع سرطانهای کیسه صفرا از نوع آدنوکارسینوم میباشند. این نوع سرطان در بافت غدهای ایجاد میشود.90 درصد از سرطانهای کیسه صفرا از این نوع میباشند.
آدنوکارسینوم پاپیلاری نوع خاصی از آدنوکارسینوم است که احتمال بهبودی در این نوع بیماری نسبت به انواع دیگر سرطان کیسه صفرا بیشتر است. احتمال گسترش این نوع آدنوکارسینوم به گرههای لنفاوی مجاور یا اندامهای دیگر مانند کبد کمتر میباشد.
انواع دیگر سرطان کیسه صفرا که کمتر شایع میباشند عبارتند از ادنواسکواموس کارسینوم، کارسینوم سلول سنگفرشی، کارسینوم سلولهای کوچک و سارکوم.
عوامل مؤثر در ابتلا به سرطان کیسه صفرا
اگرچه دلیل اصلی این نوع سرطان مشخص نمیباشد، عوامل خاصی میتوانند باعث افزایش احتمال ایجاد سرطان کیسه صفرا شوند. این عوامل به التهاب مزمن کیسه صفرا مرتبط میباشند و شامل موارد زیر میباشند:
- جنسیت : سرطان کیسه صفرا در زنان به میزان دو برابر بیشتر از مردان ایجاد میشود. علت این امر میتواند به افزایش دفعات ایجاد سنگ کیسه صفرا و التهاب مزمن مربوط باشد.
- سن : سرطان کیسه صفرا بیشتر در افراد بالای 65 سال ایجاد میشود. میانگین سن ابتلا، 73 سالگی میباشد.
- سابقه خانوادگی : اگرچه علت ژنتیکی این بیماری نامشخص میباشد، به نظر میرسد که خطر ابتلا به سرطان کیسه صفرا در خانوادههای دارای سابقه این بیماری بیشتر است.
- چاقی: افراد چاق و دارای اضافهوزن بیشتر در معرض ابتلا به سرطان کیسه صفرا هستند. علت این امر میتواند به افزایش احتمال ایجاد سنگ صفرا مرتبط باشد.
- قرار گرفتن افراد در معرض مواد شیمیایی : مطالعات نشان میدهند که قرار گرفتن در معرض برخی از مواد صنعتی، خصوصاً مواد لاستیکی و منسوجات میتواند با افزایش خطر ابتلا کیسه صفرا مرتبط باشد. اگرچه این ارتباط قطعی نیست و در این مورد به تحقیقات بیشتری نیاز است.
چه بیماریهای دیگری در ابتلا به سرطان کیسه صفرا مؤثر هستند؟
بیماریهایی که در افزایش ابتلا به سرطان کیسه صفرا مؤثر هستند عبارتند از:
- سنگ کیسه صفرا : عامل اصلی ابتلا به سرطان کیسه صفرا، وجود سنگ کیسه صفرا است، که در بیش از 75 درصد از بیماران مبتلا به سرطان کیسه صفرا مشاهده میشود. این مواد سفت رسوبی از کلسترول و مواد دیگر موجود در صفرا تشکیل میشوند. سنگ کیسه صفرا میتواند جلوی جریان صفرا را بگیرد و باعث ایجاد التهاب مزمن شود. اگرچه ایجاد سنگهای کیسه صفرا خصوصاً در زنان میانسال بسیار متداول میباشد و بیشتر افراد مبتلا به این بیماری دچار سرطان کیسه صفرا نمیشوند.
- کیسه صفرای کلسیفیه (پورسلین) : در این بیماری رسوبات کلسیم، دیواره کیسه صفرا را میپوشانند. برخی از مطالعات نشاندهنده ارتباط بین این بیماری و سرطان کیسه صفرا هستند. همچنین امکان دارد بین التهاب مزمن و ایجاد رسوب کلسیم کیسه صفرا ارتباط وجود داشته باشد.
- کیست کلدوک : امکان دارد در مجرای صفراوی مشترک که از کیسه صفرا و کبد به روده کوچک منتهی میشود، کیستهای حاوی صفرا ایجاد شوند. در برخی از مواقع پوشش این کیستها میتواند باعث ایجاد سلولهای پیشسرطانی شود و در نتیجه احتمال ایجاد سرطان افزایش پیدا میکند.
- ناهنجاریهای مجرای صفراوی : ناهنجاریهایی که باعث انسداد مجرای صفراوی یا التهاب کیسه صفرا میشوند میتوانند احتمال ایجاد سرطان را افزایش دهند.
- پولیپ کیسه صفرا : پولیپها در اثر رشد غیرطبیعی در کیسه صفرا تشکیل میشوند. امکان دارد پولیپ در اثر رسوب کلسترول یا التهاب ایجاد شود. احتمال سرطانی بودن پولیپهای بزرگتر بیشتر است و پزشکان معمولاً توصیه میکنند که در صورت وجود پولیپهای بزرگ، کیسه صفرا برداشته شود.
نشانههای سرطان کیسه صفرا
تشخیص سرطان کیسه صفرا زمانی که سرطان هنوز در مراحل اولیه باشد، احتمال درمان را افزایش میدهد. معمولاً تا زمانی که تومور رشد نکرده باشد و یا سرطان پیشرفته نباشد، نشانههای بیماری آشکار نمیشوند. با این حال آگاهی از نشانهها و مطرح کردن آنها با پزشک میتواند احتمال تشخیص و درمان در مراحل اولیه سرطان را افزایش دهد.
نشانههای احتمال سرطان کیسه صفرا عبارتند از:
- درد در ناحیه شکم : این نوع درد معمولاً در قسمت بالا یا در قسمت فوقانی سمت راست شکم ایجاد میشود.
- یرقان : نشانههای این بیماری زرد شدن پوست یا چشمها میباشد و امکان دارد این بیماری در اثر تجمع صفرا به سبب انسداد مجرا بوسیله تومور ایجاد شود.
- بزرگ شدن کیسه صفرا : به علت این که کیسه صفرا زیر کبد و در میان اندامهای دیگر قرار دارد، امکان دارد تشخیص افزایش اندازه آن دشوار باشد، ولی گاهی پزشک میتواند در حین معاینه این حالت را تشخیص دهد. ممکن است افزایش اندازه کیسه صفرا در آزمایشهایی مانند سونوگرافی نیز مشخص شود.
- نشانههای دیگر : نشانههای دیگر تومورهای کیسه صفرا شامل حالت تهوع، استفراغ، کاهش اشتها، کاهش وزن، ورم شکمی، خارش شدید و مدفوع تیره میباشند.
تشخیص سرطان کیسه صفرا
انجام آزمایش
امکان دارد پزشک خون بیمار را برای تعیین سطح بیلیروبین آزمایش کند. بیلیروبین مادهای شیمیایی است که باعث زرد شدن صفرا میشود. میزان بالای بیلیروبین میتواند نشاندهنده مشکل در کیسه صفرا یا کبد باشد. موارد دیگری که میتوانند نشاندهنده عملکرد غیرطبیعی کبد یا کیسه صفرا باشند و در آزمایش خون مشخص میشوند شامل آلبومین، آلکالین فسفاتاز، AST، ALT و GGT میباشند.
سطح پروتئینهای خاص که با نام نشانگر تومور شناخته میشوند نیز بررسی میشود. میزان این پروتئینها معمولاً در بیماران مبتلا به انواع خاصی از سرطان بالا میباشد؛ اگرچه این پروتئینها با نوع خاصی از سرطان مرتبط نیستند و امکان دارد میزان آنها به سبب انواع خاصی از عارضههای غیر سرطانی ، بیش از حدِ طبیعی باشد. CEA و CA 19-9 دو نشانگر تومور هستند که ممکن است با سرطان کیسه صفرا مرتبط باشند.
سی تی اسکن
جهت تشخیص سرطان کیسه صفرا، در سی تی اسکن از تصویربرداری اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر دقیق از کیسه صفرا استفاده میشود.
سونوگرافی
این روش با به کارگیری مبدل اولتراسوند روی پوست در قسمت شکم انجام میشود. در برخی از موارد، پزشک از سونوگرافی آندوسکوپیک یا لاپاروسکوپیک استفاده میکند. برای انجام این روشها دستگاه سونوگرافی به یک لوله متصل میشود و از طریق دهان یا یک برش جراحی کوچک وارد بدن میشود.
ام آر آی
ام آر آی برای بررسی بافت نرم درون بدن به کار برده میشود. معمولاً برای تشخیص سرطان کیسه صفرا از این روش استفاده میشود.
تصویربرداری با اشعه ایکس
برای بررسی گسترش سلولهای سرطانی به ریهها، از تصویربرداری با اشعه ایکس در قسمت قفسه سینه استفاده میشود.
کولانژیوگرافی
این آزمایش برای بررسی مجرای صفراوی استفاده میشود. همچنین از این روش جهت کمک به برنامهریزی در جراحی نیز استفاده میشود. این آزمایش بوسیله دستگاه ام آر آی یا آندوسکوپی انجام میشود. امکان دارد کولانژیوگرافی بوسیله وارد کردن یک سوزن از راه پوست شکم انجام شود.
امکان دارد از آنژیوگرافی برای تشخیص سرطان کیسه صفرا استفاده شود. این روش مشابه کولانژیوگرافی است، با این تفاوت که برای بررسی رگهای خونی و جریان خون در اطراف کیسه صفرا و وجود تومورهای احتمالی از ماده حاجب استفاده میشود. به این منظور ماده حاجب درون بدن تزریق میشود و سپس برای مشاهده کیسه صفرا و قسمتهای اطراف آن از اشعه ایکس استفاده میشود.
نمونهبرداری از بافت
در برخی از موارد زمانی که سرطان کیسه صفرا به کمک آزمایشهای دیگر تشخیص داده میشود، امکان دارد جراح ابتدا کیسه صفرا را خارج کرده و نمونه را به متخصص آسیبشناسی ارسال کند. امکان دارد در حین لاپاروسکوپی یا کولانژیوگرافی، نمونهبرداری انجام شود. در زمان تشخیص سرطان کیسه صفرا، ممکن است پزشک از نمونهبرداری با سوزن ظریف استفاده کند. در این روش به کمک سونوگرافی یا سی تی اسکن، یک سوزن ظریف برای خارج کردن سلولها وارد کیسه صفرا میشود.
درمان سرطان کیسه صفرا
پزشکان از جراحی، پرتودرمانی و شیمیدرمانی برای درمان سرطان کیسه صفرا استفاده میکنند. انتخاب روش درمانی مناسب به عوامل مختلفی از جمله مرحله و شدت بیماری بستگی دارد. پزشک با توجه به نوع بیماری هر شخص، گزینه درمانی مناسب را انتخاب میکند. روشهای درمانی متداول برای درمان سرطان کیسه صفرا به شرح زیر میباشند.
جراحی
جراحی روشی متداول برای درمان سرطان کیسه صفرا میباشد. در صورتی که سرطان همچنان موضعی باشد و یا برای تسکین علائم و رفع درد در مواقعی که سرطان گسترش پیدا کرده باشد، از جراحی برای خارج کردن تومور به طور کامل استفاده میشود.
لاپاروسکوپی
لاپاروسکوپی معمولاً پیش از جراحی انجام میشود و به جراح اجازه میدهد تا سرطان و ساختارهای مجاور را بهتر بررسی کند و همچنین در تعیین روش درمان سرطان کیسه صفرا به جراح کمک میکند. به این منظور یک لوله بلند که دارای دوربینی در انتهای آن میباشد از طریق برش جراحی کوچکی وارد شکم میشود. سپس جراح به کمک تصاویر محل سرطان و میزان گسترش آن را تشخیص میدهد.
کولهسیستکتومی
این روش برای خارج کردن کیسه صفرا استفاده میشود. کولهسیستکتومی سـاده برای خـارج کرده کیـسه صفرا بیشتر برای موارد غیر سرطانی مانند سنگ کیسه صفرا استفاده میشود. کولهسیستکتومی گسترده بیشتر در مواردی استفاده میشود که احتمال میرود سرطان وجود داشته باشد. در این نوع کولهسیستکتومی، جراح کیسه صفرا را به همراه بخشی از کبد و گرههای لنفاویِ منطقهای خارج میکند. در صورتی که احتمال گسترش سرطان وجود داشته باشد، جراح بخشهایی از اندامهای مجاور را نیز خارج میکند. از این روش برای کاهش خطر بازگشت سرطان پس از جراحی برای درمان سرطان کیسه صفرا استفاده میشود.
شیمیدرمانی
برای جلوگیری از بازگشت سرطان کیسه صفرا، امکان دارد در کنار جراحی از شیمیدرمانی استفاده شود. عوارض جانبی احتمال شیمیدرمانی شامل حالت تهوع، استفراغ ، ریزش مو و زخم دهانی میباشد. پیش از شیمیدرمانی، برای کاهش عوارض جانبی، پزشک برای بیمار دارو تجویز میکند. تیم درمانی برای کاهش و کنترل علائم مربوط به شیمیدرمانی از روشهای مختلفی استفاده میکند. برای مثال امکان دارد پزشک برای کاهش حالت تهوع مکمل غذایی تجویز کند. همچنین پزشک برای آرامش بیمار و کاهش اضطراب در طول شیمیدرمانی جهت درمان سرطان کیسه صفرا، انجام روشها و تکنیکهای آرامبخش را به بیمار توصیه میکند.
پرتودرمانی
برای کاهش اندازه تومور یا از بین بردن سلولهای سرطانی که امکان دارد پس از جراحی باقی مانده باشند از پرتودرمانی استفاده میشود. انجام این روش به دقت زیادی نیاز دارد. امکان دارد پزشک از فنآوری ویژهای برای تابش پرتو با قدرت بیشتر در سلولهای سرطانی کیسه صفرا استفاده کند به گونهای که بافتهای سالم کمتر در معرض پرتو قرار بگیرند.
