علل زخم روده:رژیم غذایی مناسب رفع درمان علائم کولیت زخمی روده

کولیت زخمی روده یا زخم روده (Ulcerative colitis) عارضه مزمن نسبتاً شایعی است که باعث التهاب روده بزرگ می‌شود. زخم روده نوعی بیماری التهابی روده (IBD) مشابه بیماری کرون است. روده بزرگ مواد مغذی را از غذای هضم نشده جدا می‌کند و پسماندها را از طریق راست روده و مقعد به شکل مدفوع دفع می‌کند. در موارد شدید زخم‌هایی روی لایه پوشش دهنده داخلی روده بزرگ ایجاد می‌شود. ممکن است این زخم‌ها خونریزی بدهند و چرک و مخاط تولید کنند. در این مقاله با علائم، عامل‌های خطر و علل احتمالی زخم روده و روش‌های درمان آن آشنا می‌شوید.

علل زخم روده

علت ایجاد زخم روده مشخص نیست، بااین حال پزشکان معتقدند که ترکیبی از عامل‌های مختلف از جمله سیستم ایمنی بیش‌فعال، ژنتیک و محیط موجب ابتلا به زخم روده می‌شود.

• سیستم ایمنی بیش‌فعال: سیستم ایمنی به اشتباه تحریک می‌شود تا به لایه پوشش دهنده داخلی روده بزرگ حمله کند، در نتیجه التهاب ایجاد می‌شود و علائم زخم روده بروز می‌یابد.
• ژنتیک: کولیت زخمی روده می‌تواند ارثی باشد. ارتباط ژنتیکی هنوز کاملاً مشخص نیست، اما مطالعات نشان می‌دهد که بیش از 20 درصد بیماران دچار زخم روده یکی از اعضای نزدیک خانواده‌شان نیز مبتلا به این بیماری است.
• محیط: عامل‌های محیطی خاصی از قبیل مصرف بعضی داروها (داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب یا NSAIDs، آنتی بیوتیک‌ها و قرص ضدبارداری) و رژیم غذایی پرچرب خطر ابتلا به زخم روده را اندکی افزایش می‌دهد.

استرس و فشار فیزیکی یا روانی و مصرف بعضی غذاها نیز باعث ابتلا به زخم روده می‌شود، و همچنین علائم بیمار دچار این عارضه را تشدید می‌کند.

علائم زخم روده

دل درد یکی از علائم شایع کولیت زخمی روده است. اسهال معمولاً نخستین علامت زخم روده است. مدفوع به تدریج شل‌تر می‌شود و بیمار دچار دل درد همراه با انقباض‌های شکمی می‌شود و فوریت شدیدی را برای دفع مدفوع احساس می‌کند. اسهال به آهستگی یا ناگهان شروع می‌شود. علائم به میزان گستردگی و انتشار التهاب بستگی دارد.

شایع‌ترین علائم زخم روده عبارت است از:

• دل درد
• اسهال خونی همراه با مخاط

همچنین ممکن است بیماران علائم زیر را نیز تجربه کنند:

• خستگی شدید
• کاهش وزن
• بی‌اشتهایی
• کم‌خونی
• بالا رفتن دمای بدن
• از دست دادن آب بدن
• احساس نیاز مداوم به دفع مدفوع

علائم غالباً صبح زود تشدید می‌شود. ممکن است علائم بعد از چند ماه یا چند سال خفیف شود یا کاملاً از بین برود. بااین حال چنانچه درمان مناسب انجام نشود، علائم عود می‌کند. بسته به این که کدام بخش از روده درگیر شده است، علائم متفاوتی بروز می‌یابد.

تشخیص علل روده زخمی

کلونوسکوپی در تشخیص کولیت زخمی روده به پزشک کمک می‌کند. متخصص گوارش پرونده پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و از بیمار می‌خواهد که علائمش را شرح دهد. همچنین پزشک درباره سابقه خانوادگی ابتلا به زخم روده، بیماری‌های التهابی روده یا بیماری کرون از بیمار سوال می‌کند. پزشک نشانه‌های کم‌خونی یا پایین بودن میزان آهن خون و حساسیت به لمس را در ناحیه شکم بررسی می‌کند. آزمایش‌های مختلف جهت تشخیص افتراقی بیماری‌ها و عارضه‌های دیگر از قبیل بیماری کرون، عفونت روده و سندرم روده تحریک‌پذیر انجام می‌شود.

این آزمایش‌ها عبارتند از:

• آزمایش خون
• آزمایش مدفوع
• رادیوگرافی
• تنقیه با باریم: متخصص محلول باریم را وارد روده بزرگ می‌کند تا تغییرات یا ناهنجاری‌های روده در اسکن دیده شود.
• سیگموئیدوسکوپی: پزشک لوله منعطفی را که دوربینی در سر آن قرار دارد و اصطلاحاً اندوسکوپ گفته می‌شود، وارد راست روده می‌کند.
• کلونوسکوپی: پزشک روده بزرگ را با استفاده از اندوسکوپ بررسی می‌کند.
• سی تی اسکن شکم یا لگن

درمان

بیماران مبتلا به زخم روده باید به متخصص گوارش مراجعه کنند که در زمینه درمان عارضه‌های دستگاه گوارش تخصص دارد. متخصص گوارش نوع و شدت عارضه را ارزیابی می‌کند و طرح درمان را تهیه می‌کند. بیماران دچار علائم شاید باید بستری شوند، اما بیمارانی که علائمشان خفیف تا متوسط است، عموماً به صورت سرپایی درمان می‌شوند. اهداف درمان عبارت است از:

• مدیریت علائم فعال تا زمانی که بیماری وارد دوره بهبود شود.
• نگه داشتن بیماری در فاز بهبود و جلوگیری از بروز علائم بیشتر

مدیریت زخم روده فعال

داروهای مختلفی برای درمان زخم روده تجویز می‌شود که در ادامه با آنها آشنا می‌شوید.

آمینوسالیسیلیک اسید

آمینو سالیسیلیک اسید درمان استاندارد زخم روده است. آمینو سالیسیلات‌ها معمولاً داروی موثری برای کاهش التهاب هستند. آمینو سالیسیلات‌ها غالباً به صورت قرص تجویز می‌شوند، البته این دارو گاهی به صورت شیاف نیز توصیه می‌شود. چنانچه بیمار به سولفات حساسیت داشته باشد، می‌تواند از گونه‌های بدون سولفات استفاده کند. داروهای اصلی این دسته عبارتند از:

• مسالامین
• بالسالازید
• سولفاسالازین

استروئیدها

داروهای استروئیدی برای بیماران دچار علائم شدید زخم روده مفیدند. چنانچه علائم شدید شود یا واکنش مناسبی به آمینوسالیسیلات‌ها نشان ندهد، پزشک داروهای استروئیدی تجویز می‌کند. این داروها التهاب را کاهش می‌دهند. مصرف استروئیدها، به ویژه استروئیدهای خوراکی عوارض جانبی خطرناکی را در درازمدت به دنبال دارد. مصرف داروهای استروئیدی معمولاً به محض مشاهده واکنش مناسب قطع می‌شود.

اگر درمان‌های دیگر موثر نبوده باشد یا متخصص گوارش لازم بداند که مصرف داروهای استروئیدی قطع شود، داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی می‌تواند برای تسکین علائم مصرف شود. این داروها فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهند و التهاب راست روده و روده بزرگ را برطرف می‌کنند.

زیست داروها

پزشکان عامل‌های فاکتور نکروز ضدتومور را برای بهبود علائم تجویز می‌کنند.

پرمصرف‌ترین داروهای بیولوژیک یا زیست داروها عبارتند از:

• اینفلکسی‌ماب (رمیکید)
• آدالیموماب (هیومیرا)
• گولیموماب (سیمپونی)
• ودولیزوماب (انتیویو): ودولیزوماب زیست داروی متفاوتی است که سیستم ایمنی مخاط روده بزرگ را هدف می‌گیرد.

زلجانز

زلجانز نوعی مهار کننده جانوس کیناز است. مطالعات نشان داده است که زلجانز نسبت به کورتیکواستروئیدها داروی موثرتری برای تسکین علائم است.

مصرف دو بار در روز دوزهای 5 و 10 میلی گرمی زلجانز برای درمان این نوع زخم روده تایید شده است. عوارض جانبی مصرف زلجانز شامل اسهال، کلسترول بالا و زونا می‌شود. بیمارانی که در اثر مصرف زلجانز دچار عوارض شدید می‌شوند، باید موضوع را به پزشک معالج خود اطلاع دهند.

مدیریت زخم روده شدید

چون بیمار دچار زخم روده شدید در معرض خطر سوءتغذیه، کم‌آبی و عوارض مرگباری مانند پارگی روده قرار دارد، بستری شدن غالباً لازم است. درمان شامل تزریق سرم و تجویز دارو می‌شود.

نگه داشتن بیماری در فاز بهبود

به محض آن که علائم برطرف شد، مصرف منظم آمینوسالیسیلات می‌تواند از عود علائم جلوگیری کند. چنانچه علائم علی‌رغم مصرف مرتب آمینوسایسیلات عود کند، متخصص گوارش آزاتیوپرین تجویز می‌کند.

بیماران دچار زخم روده گسترده به درمان نگهدارنده بلندمدت نیاز دارند. چنانچه علائم بیمار ظرف دو سال عود نکند، پزشک دوره درمان را تغییر می‌دهد. برخورداری از سیستم حمایتی افراد مجرب و دلسوز برای مقابله با علائم زخم روده حیاتی است.

جراحی

چنانچه درمان‌های دیگر کمکی به تسکین علائم نکند، جراحی توصیه می‌شود. عمل‌های جراحی زیر برای درمان کولیت زخمی روده انجام می‌شود:

• کولکتومی: جراح بخشی از روده بزرگ یا تمام آن را برمی‌دارد.
• ایلئوستومی: جراح برشی را در معده ایجاد می‌کند، انتهای روده کوچک را بیرون می‌کشد و به کیسه‌ای خارجی به نام کیسه کاک (Kock) متصل می‌کند. مدفوع از روده وارد این کیسه می‌شود.

• کیسه ایلئونال: جراح کیسه‌ای را از روده کوچک ایجاد می‌کند و آن را به عضلات دور مقعد متصل می‌کند. کیسه ایلئونال کیسه خارجی نیست.

رژیم غذایی مناسب برای کولیت زخمی روده چیست ؟ 

بیماران دچار زخم روده باید رژیم غذایی خود را برای مدیریت علائم تغییر بدهند. رژیم غذایی خاصی وجود ندارد که بتوان آن را به تمام بیماران توصیه کرد و تغذیه هر بیمار متناسب با شرایط وی اصلاح می‌شود. رژیم‌های غذایی زیر با توجه به علائم بیماران توصیه می‌شود:

• رژیم پرکالری: بسیاری از بیماران مبتلا به کولیت زخمی روده لاغر می‌شوند و نشانه‌های سوءتغذیه در آنها مشاهده می‌شود. رژیم با کالری بالا از بروز این مشکلات جلوگیری می‌کند.
• رژیم بدون لاکتوز: بیماران مبتلا به زخم روده ممکن است دچار عدم تحمل لاکتوز باشند.
• رژیم کم‌چرب: زخم روده فرآیند جذب چربی را مختل می‌کند و به همین دلیل خوردن غذاهای چرب باعث شروع یا تشدید علائم می‌شود. بنابراین رژیم کم‌چرب در دوره عود علائم توصیه می‌شود.
• رژیم با فیبر پایین (رژیم با باقیمانده کم ): رژیم کم‌فیبر تعداد دفعات اجابت مزاج و دل پیچه را کاهش می‌دهد.
• رژیم کم‌نمک: رژیم کم‌نمک به بیمارانی توصیه می‌شود که تحت درمان با کورتیکواستروئید قرار دارند. این رژیم احتباس آب را کاهش می‌دهد.
• رژیم با فودمپ پایین: فودمپ سرواژه الیگوساکاریدها، دی ساکاریدها و مونوساکاریدهای قابل تخمیر و پولیول‌ها است ـ این مواد قندهایی هستند که در بعضی کربوهیدرات‌ها و الکل‌های قند وجود دارند. رژیم فودمپ برای بیماران دچار عدم تحمل به فودمپ‌ها تجویز می‌شود.
• رژیم بدون گلوتن: بعضی بیماران مبتلا به زخم روده به گلوتن حساسیت دارند.

توجه به تغذیه برای بیماران دچار زخم روده بسیار مهم است، چرا که اسهال و خونریزی ناشی از این عارضه موجب کم‌آبی، عدم تعادل الکترولیت‌ها و کمبود مواد مغذی می‌شود. همچنین اگر علائم به بیمار اجازه ندهد که رژیم متعادل و مغذی داشته باشد، مکمل‌های لازم برای او تجویز می‌شود. بسیاری از بیماران دچار زخم روده متوجه می‌شوند که بهتر است وعده‌های غذایی سبک‌تر و بیشتر را جایگزین چند وعده غذای سنگین بکنند؛ به علاوه به این ترتیب جذب مواد مغذی از غذاهای مصرفی افزایش می‌یابد.

19 محرک غذایی که باید از برنامه غذایی بیماران دچار زخم روده حذف شود

تغذیه باعث ابتلا به زخم روده نمی‌شود، اما مصرف بعضی غذاها موجب شروع یا تشدید علائم می‌شود. چنانچه از محرک‌های غذایی زخم روده اطلاع داشته باشید، می‌توانید تعداد دفعات بروز و شدت علائم زخم روده را کاهش دهید. محرک‌های غذایی تمام بیماران مبتلا به زخم روده با هم یکسان نیست، اما شایع‌ترین این محرک‌ها عبارتند از:

• کافئین: کافئین موجود در چای، قهوه، شکلات و نوشیدنی‌های انرژی‌زا نوعی محرک است و با کاهش زمان انتقال در روده بزرگ تعداد دفعات اجابت مزاج را افزایش می‌دهد.
• نوشیدنی‌های کربناته: کربنات موجود در نوشیدنی‌های کربناته از قبیل سودا و آبجو دستگاه گوارشی را تحریک می‌کند و باعث تولید گاز می‌شود. بسیاری از این نوشیدنی‌ها حاوی قند، کافئین یا شیرین کننده‌های مصنوعی هستند که جزء محرک‌های زخم روده به شمار می‌آیند.
• لبنیات: بیماران دچار عدم تحمل لاکتوز باید فرآورده‌های لبنی را از رژیم غذاییشان حذف کنند، چون مصرف لبنیات باعث بروز علائمی شبیه به علائم زخم روده می‌شود. البته تمام بیماران مبتلا به زخم روده دچار عدم تحمل لاکتوز نیستند.
• حبوبات، نخود و لوبیای خشک: تمام این خوراکی‌ها فیبر بالایی دارند و اجابت مزاج، دل پیچه و نفخ را افزایش می‌دهند. اگر گیاهخوار هستید، می‌توانید این غذاها را در مقدار کم یا به صورت پوره مصرف کنید و ببینید که آیا به این ترتیب هم دچار علائم می‌شوید یا خیر.
• میوه خشک شده، انواع توت، میوه‌های دارای پالپ یا دانه: این میوه‌ها نیز فیبر بالایی دارند و علائم زخم روده را تشدید می‌کنند.
• غذاهای حاوی سولفور یا سولفات: این مواد تولید گاز را افزایش می‌دهند. سولفات در بسیاری از غذاها، از جمله آبجو، شراب، بعضی آبمیوه‌ها، لبنیات، تخم مرغ، پنیر، خرما، زردآلو و سیب خشک، بادام، گندم، پاستا، نان، بادام زمینی، سبزیجات چلیپایی، کشمش، آلو، گوشت قرمز و بعضی مکمل‌ها وجود دارند.
• گوشت: مصرف گوشت به ویژه گوشت چرب باعث تحریک علائم زخم روده می‌شود. چربی اضافی در زمان عود بیماری به خوبی جذب نمی‌شود و در نتیجه علائم تشدید می‌گردد. گوشت قرمز سولفات بالایی دارد که موجب تولید گاز می‌شود.
• آجیل، کره با تکه‌های بادام زمینی و دانه‌هایی که مانند دانه‌های موجود در کره بادام زمینی نرم یا سس تاهینی آسیب نشده است: خوردن این خوراکی‌ها نفخ، اسهال و دل پیچه را تشدید می‌کند. حتی دانه‌های بسیار کوچک میوه، مثلاً دانه‌های توت فرنگی یا مربا، در زمان عود بیماری موجب تشدید علائم می‌شود.
• ذرت بو داده: پاپ کرن غذایی حجیم و سرشار از فیبر است که به طور کامل در روده کوچک جذب نمی‌شود و مصرف آن موجب اسهال و افزایش تعداد دفعات اجابت مزاج می‌شود.
• شکلات: شکلات حاوی کافئین و قند است که هر دو دستگاه گوارش را تحریک می‌کنند، باعث انقباض‌های شکمی می‌شوند و تعداد دفعات اجابت مزاج را افزایش می‌دهند.
• سبزیجات: سبزیجات به ویژه سبزیجات خام فیبر بالایی دارند و هضم آنها دشوار است، به همین دلیل مصرف آنها نفخ، گاز و دل درد را به دنبال دارد. این علائم به خصوص بعد از مصرف سبزیجات ریشه‌ای مانند بروکلی، کرفس، کلم، پیاز، کلم بروکسل بروز می‌یابد. هضم ذرت و قارچ برای بسیاری از بیماران مبتلا به زخم روده دشوار است.
• قند و شکر تصفیه شده: این مواد آب بیشتری را جذب روده می‌کنند و مصرف آنها باعث اسهال می‌شود.
• غذاهای تند و ادویه‌دار، سس تند و فلفل: این خوراکی‌ها باعث اسهال شدن بسیاری از افراد می‌شوند و بیمارانی که در دوره عود بیماری قرار دارند، علائمشان در اثر خوردن غذاهای تند و پرادویه تشدید می‌شود.
• گلوتن: گلوتن در گندم، گندم سیاه و جو دوسر وجود دارد. مصرف گلوتن علائمی شبیه به علائم زخم روده را در بیماران دچار حساسیت به گلوتن ایجاد می‌کند.

فوق تخصص گوارش در زمینه اختلال‌های دستگاه گوارش تخصص دارد و می‌تواند رژیم غذایی مناسبی را برای زخم روده تجویز کند. به علاوه متخصص تغذیه‌ای که با این اختلال آشنایی داشته باشد، می‌تواند رژیم غذایی مناسبی را برای مدیریت زخم روده توصیه کند.

عوارض درمان نکردن زخم روده

عوارض احتمالی زخم روده از کمبود مواد مغذی تا خونریزی مرگبار راست روده متغیر است. در ادامه بیشتر با عوارض درمان نکردن زخم روده آشنا می‌شوید.

سرطان کولورکتال

کولیت زخمی روده، به ویژه اگر علائمش شدید یا گسترده باشد، خطر ابتلا به سرطان روده را افزایش می‌دهد. چنانچه زخم روده کل روده را برای مدتی  بیشتر از 8 سال درگیر کرده باشد، خطر ابتلا به سرطان روده به بالاترین حد می‌رسد. آقایان دچار زخم روده بیشتر از خانم‌های مبتلا مستعد ابتلا به سرطان روده بزرگ هستند.

مگاکولون سمی

درصد پایینی از بیماران دچار زخم روده به مگاکولون سمی مبتلا می‌شوند. گاز در اثر ابتلا به این عارضه در روده گیر می‌کند و در نتیجه روده بزرگ متورم می‌شود. در این حالت خطر پارگی روده، سپتیسمی و شوک وجود دارد.

عوارض دیگر

دیگر عوارض احتمالی زخم روده به شرح زیر است:

• التهاب پوست، مفصل و چشم
• بیماری کبدی
• پوکی استخوان
• سوراخ شدن روده بزرگ
• خونریزی شدید
• کم‌آبی شدید

پزشکان مکمل‌های ویتامین دی، کلسیم یا داروهای دیگر را برای پیشگیری از کاهش تراکم استخوان تجویز می‌کنند. بیماران باید تحت نظر پزشک باشند، توصیه‌های پزشک را به دقت رعایت کنند و از علائم آگاه باشند تا از بروز این عوارض جلوگیری کنند.