مدفوع به رنگ خاک رس (Glay- Colored stools) به دلیل تخریب سلول های کبدی یا انسداد مجاری صفراوی است که با تشکیل یا آزادسازی رنگدانه های صفراوی تداخل ایجاد می کند. به طور شایع با زردی و ادرار تیره رنگ همراه است.
تشخیص
بررسی تاریخچه: درباره زمان شروع مدفوع به رنگ قرمز وخاک رس سؤال کنید. علائم و نشانه های همراه شامل: درد شکمی، تهوع و استفراغ، خستگی، بی اشتهایی، کاهش وزن و ادرار تیره رنگ را کشف کنید. درباره اشکال در هضم غذاهای چرب یا وعده های غذایی سنگین سؤال کنید. توجه کنید آیا بیمار به آسانی دچار کبودی می شود. تاریخچه پزشکی بیمار را ثبت کنید. به اختلالات کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده توجه کنید. درباره بررسی های اخیر با باریم یا استفاده از آنتی اسیدها سؤال کنید. به سابقه افراط در مصرف مشروبات الکلی (الکلیسم) توجه کنید. درباره تماس با مواد سمی اطلاع کسب کنید.
بررسی جسمی: علائم حیاتی را ثبت کنید. بیمار را از لحاظ ابتلا به زردی بررسی کنید. شکم را از نظر اتساع و آسیت مشاهده کنید. شکم را از لحاظ کاهش صداهای روده ای سمع کنید. شکم را از لحاظ وجود توده ها و حساسیت برگشتی دق و لمس کنید.
علل
1- سرطان بدخیم مجرای صفراوی: مدفوع به رنگ قرمز ، ممکن است با زردی، خارش، بی اشتهایی، کاهش وزن، افزایش احتمال خونریزی و وجود توده قابل لمس همراه باشد. درد ممکن است در ربع فوقانی راست شکم یا اپیگاستر وجود داشته باشد.
2- سیروز صفراوی: مواد دفعی به رنگ خاک رس معمولاً در پی خارش بدون علت وجود دارد که در زمان خواب بدتر می شود. ضعف، خستگی، کاهش وزن و درد مبهم شکمی سایر علائم و نشانه ها می باشد. سایر یافته ها شامل: زردی، افزایش رنگدانه پوست، علائم سوءجذب، درد استخوان و پشت، استفراغ خونی، آسیت، ادم، بزرگی بدون درد و سفت کبد و گزانتوما (رسوبات چربی روی پوست) در کف دست، کف پا و آرنج ها می باشد.
3- کلانژیت اسکلروزان: مدفوع به رنگ قرمز ، زردی مزمن یا متناوب، خارش، درد ربع فوقانی راست شکم ، ضعف، خستگی، لرز و تب رخ می دهد.
4- سنگ صفراوی: انسداد مجرای مشترک صفراوی ممکن است موجب دفع مدفوع به رنگ خاک رس شود. نشانه های همراه شامل: سؤهاضمه و کولیک صفراوی می باشد. درد ربع فوقانی راست طی چندین ساعت تشدید یافته و ممکن است به اپیگاستر یا شانه منتشر شود و با آنتی اسید تسکین می یابد. درد با افزایش تعداد ضربان قلب، بی قراری، تهوع، عدم تحمل غذاهای معین، استفراغ، حساسیت قسمت فوقانی شکم، تب و لرز و زردی همراه می باشد.
5- سرطان بدخیم کبدی: کاهش وزن، ضعف و بی اشتهایی مقدم بر مواد دفعی به رنگ خاک رس است. یافته های دیررس: کبد بزرگ، ندولار و سفت، زردی، درد ربع فوقانی راست شکم، آسیت، ادم وابسته و تب می باشد.
6- التهاب کبد: دفع مدفوع به رنگ قرمز نشانه شروع مرحله زردی است. علائم همراه شامل: کاهش خفیف وزن، ادرار تیره رنگ، بی اشتهایی، زردی و کبد بزرگ و حساس می باشد. یافته ها در طول مرحله زردی شامل: تحریک پذیری، درد ربع فوقانی راست شکم، بزرگی طحال، بزرگی گره های لنفاوی گردنی و خارش شدید می باشد.
7- سرطان بدخیم لوزالمعده: انسداد مجرای مشترک صفراوی ممکن است باعث رنگ خاک رسی مدفوع شود. یافته های اصلی همراه شامل: درد شکمی یا درد پشت، زردی، خارش، تهوع و استفراغ، بی اشتهایی، کاهش وزن، خستگی، ضعف و تب می باشد. سایر یافته ها شامل: اسهال، ضایعات پوستی، بی ثباتی عاطفی، بزرگی طحال و خونریزی از دستگاه گوارش می باشد.
8- التهاب حاد لوزالمعده: علائم و نشانه ها شامل: تهوع، استفراغ، تب، سفتی و حساسیت شکمی، کاهش صداهای روده ای و سمع کراکل در قاعده ریه ها می باشد.
9- سایر علل: جراحی مجرای صفراوی: جراحی مجرای صفراوی ممکن است باعث انقباض مجرای صفراوی و در نتیجه موجب دفع مدفوع به رنگ قرمز می شود.
درمان مدفوع به رنگ قرمز
مراقبت های پرستاری: بیمار را برای انجام آزمون های تشخیصی آماده کنید. بیمار را به استراحت کردن در بستر تشویق کنید. طبق دستور پزشک واکسن هپاتیت A و B را تزریق کنید.
نکاتی راجع به کودکان: دفع مدفوع به رنگ قرمز ممکن است در شیرخواران مبتلا به انسداد مادرزادی مجرای صفراوی رخ دهد.
نکاتی راجع به سالمندان: به دلیل اینکه بیماران سالمند مبتلا به سنگ های صفراوی بیشتر در معرض خطر پیشرفت عوارض قرار دارند جراحی باید مد نظر قرار گیرد.
آموزش به بیمار
راه های کاهش درد شکمی ناشی از دفع مدفوع به رنگ قرمز را شرح دهید. رژیم غذایی مناسب برای بیمار را آموزش دهید. ضرورت وجود محیط آرام را شرح دهید. اهمیت اجتناب از مصرف الکل را تأکید کنید.
سوالات متداول
ظاهر مدفوع خونی چگونه است؟
- خون قرمز با مدفوع مخلوط شده است.
- خون قرمز مدفوع را پوشانده است.
- مدفوع سیاه یا قیری رنگ است.
- خون تیره با مدفوع مخلوط شده است.
دلیل قرمز یا سیاه بودن مدفوع همواره وجود خون نیست. مصرف بعضی خوراکیها مانند کرنبری، گوجه فرنگی، چغندر یا غذاهای حاوی رنگ قرمز باعث قرمز شدن مدفوع میشود. مصرف خوراکیهایی مانند بلوبری، سبزیجات با برگ تیره یا شیرین بیان سیاه یا مصرف قرص آهن یا داروهای بیسموت مانند پپتو ـ بیسمول نیز میتواند موجب سیاه شدن مدفوع شود.
چه زمانی مدفوع قرمزرنگ مدفوع خونی نیست؟
مصرف غذاهای حاوی رنگ طبیعی یا مصنوعی میتواند موجب قرمز شدن مدفوع شود و به نظر برسد که خون در مدفوع وجود دارد، در حالی که اینطور نیست. برچسب بستههای غذایی را حتماً بخوانید، چون ممکن است غذایی قرمز نباشد، اما حاوی رنگ غذایی قرمز باشد. مصرف غذاهای زیر میتواند قرمز شدن مدفوع را به دنبال داشته باشد:
- بستنی یخی، ژله، شربت یا نوشابه قرمز
- سوپ یا آب گوجه فرنگی
- مقدار زیادی چغندر
- هر خوراکی رنگ شده با رنگ غذایی قرمز
اگر به تازگی خوراکی قرمز یا غذاهای رنگی دیگری مصرف نکردهاید، اما مدفوعتان قرمز است، بلافاصله برای بررسی مشکل به پزشک مراجعه کنید؛ به خصوص اگر مدفوعتان بیشتر از یک بار قرمز بوده و هیچ ماده قرمزی در برنامه غذاییتان وجود ندارد.
هموروئید میتواند باعث قرمز شدن مدفوع شود؟
رگهای خونی نزدیک مقعد گاهی به دلیل افزایش فشار ورم میکند و در نتیجه مشکل خونریزی یا افتادگی رگ پیش میآید. میزان خونریزی ناشی از هموروئید یا بواسیر کم است و ممکن است چند قطره خون بعد از دفع مدفوع روی کاغذ توالت دیده شود. هموروئید میتواند داخل مقعد یا زیر پوست دور مقعد ایجاد شود. هموروئید عارضه بسیار شایعی است که معمولاً بدون درد است و منجر به سرطان نمیشود.
اگر هموروئید آزاردهنده باشد، میتوان آن را جراحی کرد. البته ابتدا علت اصلی ایجاد بواسیر، مثلاً یبوست درمان میشود.
فیشر مقعدی میتواند دلیل قرمز بودن مدفوع باشد؟
پارگیهای کوچک لایه پوشش دهنده مقعد که معمولاً به دلیل یبوست یا اسهال ایجاد میشود، میتواند باعث مدفوع خونی شود. این پارگیها باعث احساس درد هنگام دفع و پس از آن میشوند. اگر دچار مشکل فیشر مقعدی یا شقاق هستیید، سعی کنید از اسهال یا یبوست جلوگیری کنید. مکملهای فیبر بدون نسخه نیز به رفع علائم کمک میکند. روشهای مختلفی برای درمان شقاقی که خود به خود التیام نمییابد، وجود دارد.
قرمز بودن مدفوع چه دلایل دیگری میتواند داشته باشد؟
پزشک میتواند علت دقیق خونی بودن مدفوع را تعیین کند. اختلالها و عوارض زمینهای عامل خونی بودن مدفوع میتواند مشکلی جدی باشد. اگر نگران هستید، جانب احتیاط را رعایت کنید و به پزشک مراجعه کنید.
دقت کنید که خون موجود در مدفوع به چه شکلی است:
- چقدر خون در مدفوع وجود دارد؟
- چند وقت یک بار با مدفوع خونی روبهرو میشوید؟
- خون موجود در مدفوع چه رنگی است؟
به این ترتیب پزشک میتواند روی مشکل تمرکز کند. خون موجود در مدفوع میتواند به هر نقطهای از دستگاه گوارش مانند مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ یا راست روده مربوط باشد.
قرمز بودن خون معمولاً به این معنا است که خون از بخش تحتانی دستگاه گوارش یا راست روده خارج میشود. خون سیاه یا تیرهتر معمولاً به بخش فوقانی دستگاه گوارش مربوط میشود. مخلوط بودن یا نبودن خون با مدفوع نیز نکته دیگری است که نشان میدهد خون از کجا میآید و خونریزی چه علتی دارد.
از دیگر علل مدفوع خونی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- زخم پپتیک یا زخم گوارشی
- گاستریت یا ورم معده
- بیماری دیورتیکول
- کولیت اولسراتیو
- بیماری کرون
- پولیپ روده بزرگ
- عفونت روده
- سرطان روده
- سرطان معده
پزشک پس از انجام معاینه و ارزیابی کامل تشخیص میدهد که کدام یک از عارضههای فوق علت خونی بودن مدفوع است.
مدفوع خونی چه زمانی مشکل اورژانسی محسوب میشود؟
اگر علاوه بر خونی بودن مدفوع با علائم زیر نیز مواجه شدید، به سرعت به اورژانس مراجعه کنید:
- دفع مقدار زیادی خون
- تپش قلب
- سرگیجه و دوران سر
- ضعف
سرطان یا پولیپ میتواند علت وجود خون در مدفوع باشد. پولیپهای کولون ابتدا زائدههایی خوشخیم و بدون علامت هستند، اما ممکن است به تدریج بزرگتر شوند، خونریزی کنند یا حتی سرطانی بشوند. سرطان کولورکتال در حال حاضر سومین سرطان شایع است و ممکن است باعث خونریزیای شود که متوجه آن نشوید. به وضعیت مدفوعتان توجه کنید و اگر با خونریزی غیرقابل مواجه شدید، به پزشک مراجعه کنید.
اگر مخاط خونی در مدفوعتان وجود دارد یا علاوه بر وجود مخاط در مدفوع دچار دل درد هم هستید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید، چون این علائم میتواند بیانگر ابتلا به مشکل جدیتری مانند کولیت اولسراتیو، بیماری کرون و حتی سرطان باشد.
اگر دارو مصرف میکنید یا دچار بیماری هستید، قبل از مصرف مکمل جدید یا ایجاد تغییر در برنامه غذاییتان حتماً با پزشک مشورت کنید. برای مثال عصاره شیرین بیان برای بیماران با فشار خون بالا مناسب نیست.
