بیمارانی که بعد از جراحی سرطان روده بزرگ از بیمارستان مرخص میشوند، دورانی پراضطراب پیش رو دارند و همواره نگرانند که اگر مشکلی برایشان پیش بیاید و حالشان بد شود، چه کار باید بکنند. بسیاری از بیماران میترسند که مبادا نتوانند در خانه از خودشان مراقبت کنند و مطمئن نیستند که چه چیزی در انتظارشان است. دوران نقاهت بعد از جراحی برای تمام بیماران یکسان نیست و چگونگی آن به سن، نوع عمل و میزان سلامتی قبل از عمل بستگی دارد. خستگی جسمی و عاطفی بعد از جراحی سرطان کولون طبیعی است و برطرف شدن آن چند هفته یا حتی چند ماه زمان میبرد. این مقاله راهنمای مختصری است که به شما کمک میکند تا تغییرات بدن بعد از جراحی سرطان روده را بهتر درک کنید و با روشهای جدیدی برای مدیریت عوارض جراحی آشنا شوید. همچنین پس از مطالعه این مقاله متوجه میشوید که بعد از جراحی سرطان روده بزرگ باید انتظار چه چیزهایی را داشته باشید و چطور میتوانید سلامتی خود را ارتقاء دهید.
فعال باشید
وقتی به خانه برمیگردید، چند روز به خوبی استراحت کنید. سپس برنامه روزمرهای برای خودتان در نظر بگیرید، هر روز از تخت پایین بیایید و لباس بپوشید. پیادهروی یکی از بهترین ورزشها برای دوران بعد از عمل است که خطر عفونت قفسه سینه و تشکیل لخته خون را کاهش میدهد، بدن و عضلات را تقویت و اضطراب را برطرف میکند.
دور خانه راه بروید و از پلهها بالا و پایین بروید. به خاطر بسپارید که حتی یک پیادهروی مختصر هم ممکن است باعث خستگیتان بشود. برگشت به برنامه معمول روزمره فرآیندی تدریجی است. سعی کنید هر روز مسافت کوتاهی را پیادهروی کنید و به تدریج سرعت و مسافت راه رفتنتان را بیشتر کنید.
حتیالامکان تا شش هفته بعد از عمل از بلند کردن اشیاء سنگین خودداری کنید تا به بدن فرصت التیام بدهید. طبق یک قاعدۀ کلی نباید هیچ چیزی که سنگینتر از یک کتری پر از آب باشد، بلند کنید.
- در چهار هفته اول بعد از عمل فعالیتهای سبکی مانند شستشو، گردگیری و آشپزی انجام بدهید.
- بعد از چهار هفته میتوانید میزان فعالیت را افزایش دهید و کارهایی مانند تعویض ملافه تخت، اتو زدن و رخت پهن کردن را انجام دهید.
- پس از گذشت شش هفته میتوانید فعالیتهای معمولی مانند باغبانی سبک، ورزشهای کمبرخورد، رقص، بولینگ و پیادهرویهای طولانیتر را از سربگیرید.
- بعد از گذشت هشت هفته اگر احساس کردید که حالتان خوب است، میتوانید فعالیتهای سنگینتری مانند شنا، گلف و اکثر ورزشهای دیگر را دوباره شروع کنید.
رانندگی
تا زمانی که کاملاً مطمئن نشدهاید که دوباره توانایی انجام حرکات سریع و ترمز اضطراری را پیدا کردهاید، رانندگی نکنید. معمولاً لازم است که چهار تا شش هفته برای شروع دوبارۀ رانندگی صبر کنید. اگر مسکنهایی قوی مصرف میکنید که تمرکزتان را مختل کرده است، رانندگی نکنید.
تغییر عملکرد روده بزرگ
شکم یا روده در مراحل اولیه دوره نقاهت بعد از جراحی کنسر کولون حساس میشود.
عملکرد روده بسیاری از بیماران بعد از جراحی تغییر میکند. چون جراح بخشی از روده بزرگ را برداشته است و روده کوتاهتر از سابق شده است، مدفوع سریعتر دفع میشود و ممکن است مدفوع شلتر و تعداد دفعات اجابت مزاج بیشتر شود. گاهی اوقات ماهها طول میکشد تا روده جا بیفتد و به وضعیت جدید عادت کند، هرچند علائم اکثر بیماران به مرور زمان قابل مدیریت میشود.
اگرچه عملکرد روده و وضع اجابت مزاج مانند قبل از عمل نمیشود، اکثر بیماران الگوی جدیدی را برای خود تثبیت میکنند.
سعی کنید حجم وعدههای غذایی را کم و تعدادشان را بیشتر کنید، غذا را خوب بجوید و وعدههای غذایی را حذف نکنید. در طول روز آب فراوان بنوشید و چای، قهوه، نوشیدنیهای گازدار و الکلی کمتری بنوشید. مشکلات شایع بعد از جراحی سرطان روده بزرگ به شرح زیر است:
- بیماران دچار تکرر مدفوع میشوند و چند بار در روز اجابت مزاج میکنند.
- بیماران مجبور میشوند که برای اجابت مزاج به سرعت خودشان را به سرویس بهداشتی برسانند. (فوریت)
- بی اختیاری مدفوع
- دشواری در تخلیه کامل روده
- زیاد بودن باد روده
- شل بودن مدفوع یا اسهال
- یبوست
کند کردن عملکرد روده
اگر مدفوعتان شل است و در روز چند بار اجابت مزاج میکنید، در چند هفته نخست بعد از عمل، غذاهای سرشار از فیبر میل نکنید. افزایش سریع و شدید میزان فیبر ممکن است باعث اسهال، گاز و نفخ شود.
کند کردن حرکت مدفوع در روده، مشکل تکرر مدفوع را از بین میبرد و مدفوع را سفت میکند، در نتیجه کنترل مدفوع آسانتر میشود. فیبر نقش مهمی در تنظیم عملکرد روده بزرگ دارد. دو نوع فیبر نامحلول و محلول وجود دارد؛ فیبر نامحلول سرعت حرکات روده را بیشتر میکند، اما فیبر محلول حرکات روده را کندتر و مدفوع را سفت میکند.
اگر اسهال دارید یا مدفوعتان شل است، مصرف غذاهای زیر را کاهش دهید:
- سبوس، دانهها، نان و برشتوکهای صبحانه سبوسدار یا تهیه شده از چند نوع غله و غلات کامل
- بعضی میوهها از قبیل انگور، زردآلو، انواع آلو، هلو و انواع توت
- سبزیجات به ویژه لوبیا، بروکلی، جوانهها، نخود فرنگی، کلم، پیاز، فلفل، بلال، اسفناج و سیر
- غذاهای چرب یا سرخ شده
- انواع ادویه مانند فلفل قرمز و کاری
- کافئین موجود در قهوه، چای، نوشیدنیهای دارای شکلات، کولا و نوشیدنیهای انرژیزا
- شکلات
البته زمانی که حرکت روده کند و مشکل تکرر مدفوع برطرف شد، میتوانید این خوراکیها را دوباره در برنامه غذاییتان بگنجانید.
غذاهایی که حرکت روده را کند و مدفوع را سفت میکنند
- فرنی جو دوسر
- نان سفید، کته و پاستا
- سیب و گلابی پوست کنده، موز، پوره سیب زمینی
- ماهی و مرغ
- ماست، کره بادام زمینی و مارشمالو
چنانچه تغییر رژیم غذایی برای کنترل روده کافی نبود، ممکن است لازم باشد که مکمل فیبر محلول یا قرص ضداسهال مصرف کنید.
بیاختیاری مدفوع
چنانچه در عمل جراحی سرطان روده بزرگ بخشی از رکتوم (راست روده) برداشته شود، عضلات اطراف مقعد یا همان اسفنکترها آسیب میبیند، در نتیجه بیمار نمیتواند عضلات را به اندازه کافی منقبض کند تا مانع خروج مدفوع شود.
همچنین ممکن است جراحی به عصبرسانی عضلات نیز آسیب بزند و در نتیجه عصبها سیگنالهای اشتباهی را به مغز منتقل کنند. به این ترتیب تشخیص زمان دفع مدفوع یا خروج گاز برای بیمار دشوار میشود. زمانی که بیمار احساس میکند هر آن ممکن است عمل دفع را انجام دهد و نمیتواند مدفوع را کنترل کند، طبق یک واکنش طبیعی تمام عضلاتش را منقبض میکند، نفسش را حبس میکند و سرآسیمه به دنبال سرویس بهداشتی میگردد تا دچار شرمساری نشود. اما بهتر این است که بیحرکت بایستید یا بنشینید، نفس عمیق بکشید و عضلات اسفنکتر مقعدی را منقبض کنید تا ضرورت دفع فوری از بین برود.
تمرین دادن عضلات اسفنکتر آنها را تقویت میکند، به این ترتیب بهتر میتوانید حرکات روده را کنترل کنید و مانع از خروج مدفوع یا گاز شوید. هرچه بیشتر تمرین کنید، عضلات قویتر و کارآمدتر میشود. از پزشک معالجتان بخواهید که تمرینهای اسفنکتر را به شما آموزش بدهند.
کنترل گاز شکم
ممکن است بعد از جراحی سرطان کولون دچار نفخ شوید و روده گاز بیشتری تولید کند. احتمال دارد بیحرکت نشستن برای مدتی طولانی باعث ناراحتیتان شود. سعی کنید هر نیم ساعت یکبار جابهجا شوید و موقعیتتان را تغییر بدهید. به این ترتیب گاز جمع نمیشود و در روده گیر نمیکند.
همچنین اگر عضلات مقعدی ضعیفتر شده باشد یا اگر دهانه خروج مدفوع (استوما) در روده ایجاد شده باشد، ممکن است کنترل کمتری بر خروج گاز داشته باشید. میزان گاز ناشی از خوردن غذاهای یکسان در افراد مختلف، متفاوت است، به طور کلی غذاهای سرشار از فیبر گاز بیشتری تولید میکنند. غذاهای مختلف را امتحان کنید و ببینید که کدام یک برایتان مناسبتر است.
غذاهایی را که در طول روز میل میکنید، یادداشت کنید تا بتوانید غذاهایی را که باعث زیاد شدن باد شکم میشود، حذف کنید. سعی کنید آرام غذا بخورید و لقمهها را به خوبی بجوید. به جای یک وعده غذای سنگین، وعدههای بیشتر و کمحجمتر میل کنید.
غذاهایی که باعث تولید گاز میشود
- جوانهها، بروکلی، کلم، لوبیا، پیاز، اسفناج، بلال و خیار
- لبنیات و غذاهای پرچرب
- آجیل، عدس، سبوس و غذاهای تند
- آدامس
- سوربیتول: نوعی قند که در بعضی شیرین کنندههای مصنوعی و همچنین سیب، گلابی و هلو وجود دارد.
داروهایی که باعث تولید یا افزایش گاز میشوند
متفورمین، آنتی بیوتیکها، بتابلاکرها، منیزیم موجود در داروهای ضداسید، مسکنهای ضدالتهابی از قبیل ولتارول و ایبوپروفن، بعضی داروهای ضدافسرگی مانند ونالفاکسین و سیتالوپرام و فیبوژل و لاکتولوز.
مراقبت از زخم
احساس مقداری درد و ناراحتی در اطراف زخم طبیعی است. مسکنها را به طور منظم مصرف کنید و مصرف آنها را تا زمانی که بتوانید بدون درد نفس عمیق بکشید، سرفه کنید، بخوابید و راه بروید، ادامه بدهید. التیام یافتن و جوش خوردن زخم چند مرحله دارد. در ابتدا ممکن است احساس خارش، سوزش یا بیحسی در ناحیه زخم داشته باشید و به موازات تشکیل بافت جدید احساس کنید که زخم ضخیم و برجسته شده است. همچنین هنگام جوش خوردن زخم احتمال دارد احساس کنید که پوستتان کشیده میشود. برای نرم شدن پوست میتوانید کمی روغن بچه دور زخم بزنید. حمام کردن یا دوش گرفتن بعد از جراحی روده بزرگ اشکالی ندارد، مگر آن که پزشک معالجتان دستور دیگری داده باشد؛ البته هنگام استحمام باید مراقب باشید که آب بیش از اندازه داغ نشود؛ همچنین استفاده از بمب حباب حمام و مواد ضدعفونی کننده نیز تا زمانی که زخم کاملاً جوش نخورده است، ممنوع است. اگر زخم دردناک، بدبو یا قرمز شد و ترشح داشت، به سرعت با پرستار یا پزشک معالجتان تماس بگیرید.
خستگی
خستگی شدید و مزمن شایعترین عارضه بعد از جراحی سرطان روده بزرگ است. به اتفاقاتی که از سر گذراندهاید، فکر کنید نگرانی و تردید درباره درست بودن تشخیص سرطان، انجام دادن یک جراحی بزرگ و مرخص شدن از بیمارستان بعد از یک مدت کوتاه کافی است تا هر فردی را از پا بیندازد. ممکن است انرژی نداشته باشید و انجام دادن کوچکترین کارها برایتان خسته کننده و توانفرسا باشد. استراحت نیز غالباً کمکی به بهتر شدن حالتان نمیکند. خستگی مزمن ممکن است تا ماهها بعد از جراحی سرطان روده بزرگ ادامه داشته باشد. خستگی بعد از عمل با مشکلات دیگری مانند افسردگی، درد، اختلال خواب، کمخونی یا پایین بودن میزان استروژن، تستوسترون یا هورمونهای تیروئید ارتباط دارد. بسیار مهم است که علت اصلی خستگی را پیدا کنید تا اگر نیازی به درمان دارید، تحت درمان قرار بگیرید. اگر به مرور زمان انرژی بیشتری پیدا نکردید، حتماً موضوع را با پزشک معالجتان در میان بگذارید. خستگی مزمن انجام دادن کارهایی را که زمانی از آنها لذت میبردید، دشوارتر میکند و خلق و خو و روابطتان با دیگران را نیز تحتالشعاع قرار میدهد.
روشهای مختلف خودیاری
ورزش منظم خستگی را کاهش و انرژی را افزایش میدهد. ورزش را با پیادهروی کوتاه شروع کنید و مسافت را به تدریج بیشتر کنید. همچنین ورزش کمک میکند تا بهتر بخوابید و افسردگی و اضطراب را نیز بهبود میدهد. درمانهای مکمل نیز برای کاهش اضطراب و استرس مفید است. برنامه ورزش روزانهای برای خودتان تعریف کنید. سعی کنید بعد از بیدار شدن مدت زیادی در تخت نمانید و هر روز راس ساعت مشخصی به رختخواب بروید. تعداد بیشتری وعده غذایی کمحجم را جایگزین یک وعده غذایی سنگین بکنید. پیشنهاد کمک خانواده و دوستانتان را برای خرید، انجام کارهای خانه، باغبانی و … قبول کنید.
رابطه جنسی
بسیاری از بیماران علاقه خود را به رابطه جنسی در پی ابتلا به سرطان و انجام جراحی روده بزرگ از دست میدهند. عوارض جانبی جراحی روده باعث میشود که بیمار از فکر از سرگیری رابطه جنسی دچار اضطراب شود. وجود استوما (دهانه خروج مدفوع) یا غیرقابل پیشبینی بودن فعالیت روده تاثیر قابل توجهی بر احساسات بیمار درباره بدن خود یا تصورش از احساسات همسرش میگذارد. درهر حال هر زمان که احساس کردید آمادهاید، هیچ مشکلی برای شروع مجدد رابطه جنسی وجود ندارد، البته بهتر است برای بازیابی صمیمیت و دوباره نزدیک شدن به همسرتان، رابطه را با بوسه و در آغوش گرفتن یکدیگر شروع کنید.
