کولونوسکوپی چیست؟ کولونوسکوپی روده برای تشخیص و درمان

پزشک به کمک آزمایش کولونوسکوپی می‌تواند لایه پوشش دهنده‌ی داخلی روده بزرگ (کولون و راست روده) را معاینه کند. در این روش از لوله‌ی منعطف باریکی به نام کولونوسکوپ برای مشاهده روده بزرگ استفاده می‌شود و وجود زخم‌، پولیپ روده بزرگ، تومور و ناحیه‌های ملتهب یا خونریزی دهنده بررسی می‌شود؛ همچنین طی انجام این عمل امکان گرفتن نمونه‌های بافتی (نمونه‌برداری) و خارج کردن توده‌های غیرطبیعی نیز وجود دارد. به علاوه از کولونوسکوپی می‌توان به عنوان یک تست غربالگری جهت بررسی بروز سرطان یا وجود توده‌های پیش‌سرطانی (پولیپ) در روده بزرگ یا راست روده بهره برد.

علت انجام کولونوسکوپی چیست

بعضی از علت های انجام کولونوسکوپی عبارتند از:

• بررسی بروز پولیپ یا سرطان کولورکتال (روده بزرگ و راست روده)
• این آزمایش از سوی انجمن سرطان امریکا (ACS)، دانشکده متخصصین بیماری‌های معده و روده امریکا (ACG)، انجمن بیماری‌های گوارشی امریکا (AGA) و گروه کار خدمات پیشگیری امریکا (USPSTF) توصیه شده است.
• گروه‌های اشاره شده پیشنهاد می‌کنند که اشخاص 50 سال به بالا و افراد مستعد ابتلا به سرطان کولورکتال، کولونوسکوپی را به طور منظم انجام دهند.
• در صورتی که احتمال بروز سرطان کولورکتال بالا باشد، پزشک دستور انجام این آزمایش را در سنین پایین‌تر از 50 سال و یا به دفعات بیشتر بدهد.
• بررسی دلیل وجود خون در مدفوع یا خونریزی راست روده
• بررسی دلیل تیره یا سیاه رنگ بودن مدفوع
• بررسی دلیل اسهال مزمن
• بررسی دلیل کم‌خونی کمبود آهن
• بررسی دلیل کاهش وزن ناگهانی غیرقابل توضیح
• معاینه روده بزرگ پس از ارزیابی نتایج غیرطبیعی سی.تی.اسکن، ام.آر.آی.، کولونوسکوپی مجازی، آزمایش مدفوع یا تقیه با باریم
• معاینه یا درمان بیماری‌های التهابی روده
• بررسی دلیل درد طولانی مدت غیرقابل توضیح در ناحیه شکم

آماده‌سازی قبل از کولونوسکوپی

کولونوسکوپی در بیمارستان و معمولاً به عنوان یک عمل سرپایی برای شما انجام خواهد گرفت. به این معنا که شما این آزمایش را انجام می‌دهید و سپس همان روز می‌توانید به خانه برگردید (نیازی به بستری شدن نیست). دستورالعمل‌هایی درباره‌ی نحوه‌ی آماده شدن برای انجام کولونوسکوپی از طرف بیمارستان به شما ارائه می‌شود. شاید این امکان برایتان وجود داشته باشد که بتوانید محل انجام آزمایشتان را خود انتخاب کنید.

برای اینکه پزشک بتواند همه چیز را به خوبی ببیند، باید در زمان انجام این آزمایش روده‌تان کاملاً خالی باشد. بیمارستان یک داروی ملین بسیار قوی به شما می‌دهد که باید آن را یک روز قبل یا شب قبل از انجام کولونوسکوپی مصرف کنید البته دستورالعمل استفاده از آن را چک کنید. این داروی ملین معمولاً به صورت پودر است که باید آن را با آب مخلوط کنید.

بعد از مصرف داروی ملین، اسهال می‌گیرید و بنابراین لازم است که نزدیک به یک توالت بمانید. برای پر آب ماندن بدنتان، به مقدار فراوان مایعات شفاف (بدون رسوبات) مانند آب، شربت، چای یا قهوه بنوشید. وقتی داروی ملین مصرف می‌کنید، ممکن است کمی احساس درد و نفخ در شکمتان داشته باشید و مزه‌ی آن تا حدودی ناخوشایند است. اگر مخلوط ملین با آب را قبل از مصرف در یخچال قرار دهید تا سرد شود، مزه‌ی آن کمی بهتر می‌شود. با وجود اینکه خوردن داروی ملین خیلی راحت و خوشایند نیست، اما به خاطر داشته باشید که این کار برای دقت و خوب پیش رفتن آزمایش بسیار حائز اهمیت است.

همچنین پیش از انجام کولونوسکوپی باید کارهای زیر را انجام دهید:

• دو روز قبل از انجام این آزمایش، غذاهایی با فیبر پایین بخورید و سپس روز قبل از آن، فقط مایعات شفاف بنوشید.
• اگر قرص آهن مصرف می‌کنید، از یک هفته قبل از کولونوسکوپی مصرف آن را قطع کنید زیرا این قرص‌ها دیواره‌ی داخلی روده را سیاه می‌کنند و باعث می‌شود که داخل روده‌ به وضوح دیده نشود.
• مصرف هرگونه دارویی را که روی لخته شدن خونتان تأثیر می‌گذارد (مانند وارفارین، آسپرین یا کلوپیدوگرل) و نیز داروهای مسکنی مانند ایبوپروفن متوقف کنید.

در صورتی که هر کدام از این داروها (یا داروهایی دیگر) را مصرف می‌کنید، قبل از انجام کولونوسکوپی کادر بیمارستان را در جریان بگذارید. می‌توانید چک کنید که آیا نیاز است مصرف آن‌ها را قطع کنید یا خیر و برای چه مدت. اگر دچار نوعی بیماری مانند دیابت هستید، حتماً به بیمارستان اطلاع دهید زیرا آماده‌سازی شما پیش از آزمایش برای شما متفاوت خواهد بود. بیمارستان همه‌ی اطلاعات مورد نیاز را در اختیارتان قرار خواهد داد.

پزشک شما قبل از اینکه برای انجام کولونوسکوپی به بیمارستان بروید، همه چیز را به طور مفصل بررسی خواهد کرد. همچنین این فرصت را به شما خواهند داد تا اگر سؤالی درباره‌ی خطرات، مزایا و روش‌های دیگری برای جایگزینی این کار دارید بپرسید. وقتی به بیمارستان می‌روید، کادر بیمارستان (در بخش کولونوسکوپی)، همه چیز را درباره‌ی آنچه قبل، بعد و در حین این آزمایش رخ خواهد داد و هرگونه درد و ناراحتی که ممکن است داشته باشید، برایتان توضیح خواهند داد.

در حین انجام کولونوسکوپی چه رخ خواهد داد؟

یک کولونوسکوپی معمولاً حدود نیم ساعت تا یک ساعت طول می‌کشد.

از شما خواسته می‌شود تا روپوش بیمارستان که از پشت باز است را بپوشید و روی تخت مخصوص آزمایش دراز بکشید. ممکن است برای کمک به آرام‌تر بودنتان و راحتی شما در حین انجام آزمایش، به شما داروی خواب‌آور (سدیشن) یا یک داروی مسکن داده شود. این داروی خواب‌آور در رگ دستتان تزریق می‌شود. بسته به دارویی که به شما داده می‌شود و مقدار آن، دارو شما را خواب‌آلوده خواهد کرد و ممکن است روند انجام آزمایش را به یاد نیاورید.

پزشک از شما می‌خواهد تا به پهلوی چپ‌تان دراز بکشید و زانوهایتان را خم‌کنید. ابتدا، تکنسین آزمایش یا خود پزشک انگشتش را وارد مقعدتان کرده (با دستکش) تا ناحیه‌ی مقعد را معاینه کند. سپس به آرامی کولونوسکوپ را وارد مقعدتان می‌کند. پزشک از یک ژل روان کننده برای راحت‌تر شدن کار استفاده می‌کند اما ممکن است این مرحله همچنان برایتان ناخوشایند یا دردآور باشند.

پزشک از طریق کولونوسکوپ، به روده‌تان هوا وارد کرده تا فضای آن را کمی بازتر کند و دید بهتری از روده‌تان داشته باشد. ممکن است در این حین باد از شکم‌تان خارج شود، البته اگر این اتفاق رخ داد، نگران نباشید زیرا در بسیاری از موارد این اتفاق می‌افتد و پزشک توجه ای به آن نمی‌کند. کولونوسکوپ که دستگاهی انعطاف‌پذیر است، به‌آرامی به داخل روده‌تان هدایت می‌شود. نوک کولونوسکوپ قابل چرخاندن است و از این رو میتواند از بخش‌های منحنی روده‌تان بگذرد.

تصاویری که توسط دوربین واقع در انتهای کولونوسکوپ گرفته می‌شوند، روی یک صفحه‌ی مانیتور نمایش داده می‌شوند. پزشک در حین انجام آزمایش از شما می‌خواهد تا وضعیت‌تان را تغییر دهید؛ به‌طور مثال از پهلو به پشت بخوابید. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا نواحی مختلف در روده‌تان را ببینند. همچنین شکم‌تان را فشار می‌دهند تا کولونوسکوپ در جهتی مناسب حرکت داده شود.

پزشک ممکن است در حین انجام این آزمایش، یک نمونه‌ی سلولی کوچکی را بگیرد (به این کار بیوپسی می‌گویند) یا پولیپ‌های روده (توده‌های کوچکی بر روی دیواره‌ی روده) را بردارد. این پولیپ‌ها معمولاً خوش‌خیم بوده (سرطانی نیستند)، اما برخی از آن‌ها می‌توانند به مرور زمان به سرطان تبدیل شوند. پزشک می‌تواند ابزارهایی را از راه کولونوسکوپ وارد روده کند تا پولیپ‌ها را بردارند، این کار معمولاً سریع انجام می‌شود و دردی ندارد. نمونه‌های سلولی گرفته شده برای آزمایش به آزمایشگاه فرستاده می‌شوند تا ببینند که آیا این سلول‌ها خوش‌خیم هستند یا بدخیم (سرطانی).

بعد از انجام کولونوسکوپی انتظار چه چیزی باید داشته باشیم؟

بعد از انجام کولونوسکوپی، ممکن است کمی احساس سست و بی‌حال باشید و باید تا وقتی که اثر داروی خواب آور برطرف شود، استراحت کنید؛ این اثر ممکن است تا یک ساعت یا بیشتر ادامه داشته باشد. بعد از آن، وقتی احساس کردید خوب هستید و می‌توانید راه بروید، می‌توانید به خانه برگردید، البته باید کسی همراهتان باشد و حتماً همان روز (بهتر است برای 12 ساعت بعد از آن) کسی در کنارتان باشد تا وقتی که اثر داروی خواب آور کاملاً برطرف شود.

قبل از ترک بیمارستان، پزشک ممکن است درباره‌ی اطلاعاتی که از کولونوسکوپی تان به دست آورده است با شما صحبت کند یا نوبتی را برای مراجعه بعدی‌تان به شما بدهد. اگر نمونه برداری داشته‌اید یا پولیپ هایی از روده‌تان برداشته شده است، نتایج آن به پزشک متخصصی که شما را برای کولونوسکوپی ارجاع داده است فرستاده خواهد شد.

بهبودی و نقاهت بعد از کولونوسکوپی

اگر نیاز به مسکن دارید، می‌توانید از داروهای مسکنی مانند پاراستامول یا ایبوپروفن استفاده کنید. همیشه قبل از مصرف هر دارویی، دستورالعمل داخل جعبه‌ی آن را مطالعه کنید و د صورت داشتن هرگونه سؤالی، از پزشک داروخانه سؤال کنید.

به خاطر داده داروی خواب‌آور به شما، احساس خواب‌آلودگی خواهید کرد. همچنین ممکن است احساس کنید مثل همیشه حواستان سر جایش نیست یا به‌سختی می‌توانید به‌وضوح به چیزی فکر یا تمرکز کنید. این حالت باید در طی 24 ساعت بعد از بین برود. در حین داشتن این حالت، از رانندگی کردن، کار کردن با یک دستگاه یا امضا کردن هر چیز مهمی خودداری کنید.

بعد از یک روز می‌بایست به حال عادی‌تان بازگردید و می‌توانید غذاهای عادی‌تان را بخورید. بعد از 24 ساعت می‌توانید دوباره رانندگی کنید.

24 ساعت بعد از کولونوسکوپی، نمی‌توانید با هواپیما مسافرت کنید. این ممنوعیت به خاطر هوایی است که پزشک در حین انجام کولونوسکوپی وارد روده‌تان کرده است. باید قبل از پرواز، صبر کنید تا بدنتان از این هوا خالی شود. اگر پزشک در حین انجام این آزمایش، از روده‌تان پولیپ یا یک بیوپسی برداشته است، باید برای پرواز دو هفته صبر کنید زیرا خطر خونریزی وجود دارد. پزشک از قبل نمی‌داند که آیا به بیوپسی یا برداشت پولیپ نیاز است یا خیر زیرا این کار به یافته‌هایی که در حین انجام کولونوسکوپی به دست می‌آید بستگی دارد. پس بهترین کار این است که قبل از انجام این آزمایش، هیچ پروازی رزرو نکنید.

اکثر افراد بعد از کولونوسکوپی هیچ مشکلی ندارند اما در صورت مشاهده‌ی هرگونه از موارد زیر به بیمارستان مراجعه کنید:

• تداوم خونریزی از مقعد
• احساس دردی در شکم که شدیدتر می‌شود.
• احساس ضعف یا تب داشتن

عوارض کولونوسکوپی 

مانند همه‌ی عمل‌ها، آزمایش کولونوسکوپی ممکن است برخی خطرات را در پی داشته باشد. درباره‌ی خطراتی که ممکن است متحمل شوید با پزشکتان صحبت کنید.

عوارض جانبی این روش ناخواسته هستند اما عمدتاً تأثیراتی موقتی هستند که ممکن است بعد از انجام آزمایش داشته باشید. بعد از کولونوسکوپی، ممکن است برای یک ساعت یا بیشتر، احساس نفخ و ناراحتی در شکم کنید. مالش دادن شکم و کمی راه رفتن می‌تواند به کاهش این ناراحتی‌ها به شما کمک کند. همچنین اگر بیوپسی یا برداشت پولیپ داشته‌اید، ممکن است دچار کمی خونریزی از ناحیه‌ی مقعد شوید.

مشکلات ناشی از انجام کولونوسکوپی 

این مشکلات ممکن است هنگام انجام یا بعد از انجام کولونوسکوپی رخ دهند. مشکلات عمده‌ا‌ی که به خاطر کولونوسکوپی بروز می‌کنند شامل موارد زیر می‌شوند:

• ممکن است پزشک قادر به دیدن کل مجرای روده نباشد. این مسئله می‌تواند بنا بر دلایل بسیاری رخ دهد، مثلاً روده‌تان شاید خالی نشده است یا شاید مسدود شده باشد. در این صورت، باید یک بار دیگر کولونوسکوپی یا آزمایش‌های دیگری را انجام دهید
• ممکن است بدنتان نسبت داروی خواب‌آور واکنش نشان دهد و روی تنفس یا قلبتان تأثیر بگذارد. البته در حین انجام این آزمایش همه‌چیز تحت نظر است و اگر این اتفاق بیافتد، کنترل می‌شود.
• اگر نمونه یا پولیپی از روده‌تان برداشته شود، ممکن است خونریزی شدیدی داشته باشید.

روش‌های دیگری که می‌توان به‌جای کولونوسکوپی انجام داد چیست؟

کولونوسکوپی معمولاً بهترین روش و آزمایش برای نشان دادن فضای داخلی روده است؛ اما برای هر کسی مناسب نیست و پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری را تجویز کند. گزینه‌های دیگری که می‌توان به جای کولونوسکوپی انجام داد عبارت‌اند از:

• کولونوسکوپی مجازی (Virtual colonoscopy). در این تست گازی وارد روده‌تان شده تا فضای آن بازتر شود و سپس از شکم‌تان سی‌تی‌اسکن گرفته می‌شود. در روش سی تی اسکن، از اشعه‌ی ایکس برای تولید تصاویری سه‌بعدی از روده‌ی بزرگ و راست روده استفاده می‌شود.
• سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر- Flexible sigmoidoscopy: این روش شبیه به کولونوسکوپی است با این تفاوت که در این روش از یک ابزار کوتاه‌تر برای مشاهده‌ی فضای درون راست روده و فقط بخش تحتانی روده‌ی بزرگ استفاده می‌شود.
• تنقیه باریوم- Barium enema: در این تست، مایعی حاوی باریوم (ماده‌ای که بر روی عکس رادیوگرافی است) از راه مقعد وارد روده می‌شود. این مایع، دیواره‌ی داخلی روده را می‌پوشاند و از این طریق تصاویر رادیوگرافی واضح‌تری گرفته می‌شود.