بایگانی دسته ی زخم معده

زخم معده و اثنی عشر در کودکان: درمان با رژیم غذایی، دارو و جراحی

در مقایسه با بزرگسالان زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان شیوع کمتری دارد اما شیوع آن بیش از آن چیزی است که تصور می‌شود. اگرچه یکی از علل اصلی بروز آن نوعی باکتری به نام هلیکوباکترپیلوری (H. pylori) است اما گاهی اوقات این عارضه می‌تواند علامت یک بیماری جدی مانند سرطان باشد. تشخیص در کودکان کمی با بزرگسالان متفاوت است چرا که برخی تست‌ها نتایج قابل‌اطمینانی ارائه نمی‌دهند. موارد ساده معمولا با مصرف داروهای خوراکی و آنتی‌بیوتیک‌ها به سادگی درمان می‌شوند.

چنانچه یک علت زمینه‌ای جدی وجود نداشته باشد عوارض ناشی از زخم‌معده و اثنی‌عشر بسیار کم و بین 2-1 درصد است و خطر مرگ نیز بسیار کمتر و در حدود 0.001 است.

علل زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان

باکتری هلیکوباکترپیلوری یک باکتری شبیه چوب‌پنبه بازکن (corkscrew) است که به صورت رایج با زخم‌ معده و اثنی‌عشر مرتبط است. تصور می‌شود حدود 50 درصد جمعیت دنیا حامل این باکتری باشند که در 20 درصد آنها علائم مربوط در قسمت فوقانی دستگاه گوارش ایجاد شود.

در حالیکه هلیکوباکترپیلوری یک دلیل رایج زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان است فاکتورهای دیگری نیز ممکن است در بروز این مشکل نقش داشته باشند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین یا ایبوپروفن در صورت استفاده بیش از حد با خونریزی و زخم معده ارتباط دارند.
• ژنتیک. دانشمندان معتقدند مسائل ژنتیکی در بروز این مشکل نقش دارند. حدود 20 درصد کودکان مبتلا دارای سابقه خانوادگی ابتلا به زخم‌معده و اثنی‌عشر بوده‌اند.
• چاقی نیز با افزایش خطر بروز زخم معده و اثنی‌عشر مرتبط است چرا که افراد چاق بیشتر در معرض خطر التهاب معده و روده و تغییر فلور باکتریایی طبیعی قرار دارند.
• بیماری رفلاکس معده به مری (GERD ) که مشخصه آن رفلاکس مزمن اسید است که در موارد شدید می‌تواند منجر به زخم معده شود.
• کشیدن سیگار. مطالعات نشان می‌دهند که کشیدن سیگار خطر ایجاد زخم معده و اثنی‌عشر را افزایش داده، روند التیام زخم‌ را کند کرده و باعث افزایش احتمال عود مجدد زخم می‌شود. این دلیل دیگری است برای ترک سیگار در کودکان و نوجوانان سیگاری است.
• کافئین. به نظر می‌رسد کافئین ترشح اسید معده را تحریک کرده و باعث تشدید درد زخم‌های موجود در آن می‌شود. اگرچه علت تحریک اسید معده نمی‌تواند صرفا کافئین به تنهایی باشد.
• استرس. اگرچه دیگر تصور نمی‌شود استرس روانی علت بروز اینگونه زخم‌ها باشد ولی افراد دچار این زخم‌ها اغلب گزارش می‌دهند که استرس روانی دردشان را تشدید می‌کند. هر چند استرس فیزیکی ممکن است خطر بروز زخم را به خصوص در معده افزایش دهد. مثلا افراد دچار جراحت (مثل سوختگی‌های شدید) و کسانی که تحت عمل جراحی سنگین قرار گرفته‌اند اغلب برای جلوگیری از ایجاد زخم و عوارض آن نیاز به درمان جدی دارند.
• اسید و پپسین. تصور می‌شود عدم توانایی معده برای دفاع از خود برای مقابله با مایعات گوارشی قدرتمند اسید هیدروکلریک و پپسین در ایجاد زخم نقش دارد.

اگرچه استرس عمومی،اضطراب و غذاهای تند به خودی خود ایجاد زخم نمی‌کنند اما می‌توانند باعث بدتر شدن وضعیت زخم‌های موجود شوند.

برخی دلایل دیگر نیز وجود دارند که اگرچه رایج نیستند اما می‌توانند باعث بروز زخم شوند. از جمله این موارد اختلالات ترشح بی‌رویه است که در آن اسید معده بیش از حد تولید می‌شود. سیستیک فیبروزیس، لوسمی بازوفیلی، سندروم زولینگر-الیسون و نئوپلازی اندوکرین چندگانه از جمله موارد دیگر از این قبیل هستند.

به ‌علاوه، هر وضعیتی که باعث افزایش فشار داخل جمجمه‌ای شود نیز می‌تواند سبب ترشح بیش از حد اسید معده شود که به این بیماری زخم کوشینگ گفته می‌شود. در موارد نادر ممکن است زخم معده و اثنی‌عشر علامت نوعی سرطان خون به نام لنفوم باشد.

علائم زخم‌معده و اثنی‌عشر در کودکان

زخم معده‌و اثنی‌عشر به زبان ساده یک زخم باز است که در لایه داخلی پوشاننده دیواره معده ایجاد می‌شود. چنانچه زخم در معده ایجاد شود به آن زخم معده و اگر دورتر و نزدیک به روده کوچک ایجاد شود به آن زخم اثنی‌عشر گفته می‌شود.

علائم رایج زخم‌ معده و اثنی‌عشر شامل موارد زیر است:

• سوزش خفیف یا درد مداوم در معده
• تولید گاز و نفخ
• حالت تهوع و استفراغ
• از دست دادن اشتها
• خستگی

در حالیکه درد اغلب زمانی که معده خالی باشد بیش از اوقات دیگر احساس می‌شود، اما درد واکنشی که پس از خوردن بروز می‌کند می‌تواند اغلب به تشخیص افتراقی زخم معده و زخم اثنی‌عشر کمک کند. زخم‌های معده معمولا پس از خوردن غذا بروز می‌کنند در حالیکه درد ناشی از زخم اثنی‌عشر معمولا 3-2 ساعت پس از خوردن غذا ایجاد می‌شود.

اگر درد شدید باشد ممکن است نشانه خونریزی زخم باشد. در صورت بروز، خونریزی در مدفوع خون مشاهده می‌شود و یا اینکه فرد خون یا ذرات قهوه‌مانند استفراغ می‌کند.

تب، لرز، استفراغ و مشکل در بلع همگی علائمی هستند که در صورت بروز فرد نیاز به مراقبت پزشکی فوری خواهد داشت.

زخم‌های معده و اثنی‌عشر چه عوارضی به دنبال دارند؟

بدون درمان صحیح، افراد دچار زخم ممکن است دچار عارضه‌های جدی شوند. رایج‌ترین این مشکلات عبارتند از:

• خونریزی: با سایش دیواره پوشاننده معده و اثنی‌عشر، ممکن است به عروق خونی نیز صدمه وارد شود و زخم دچار خونریزی شود.
• سوراخ شدگی. در برخی موارد ممکن است در محل زخم یک حفره ایجاد شود و باکتری‌ها و غذاهای نیمه‌هضم‌شده از طریق این منفذ وارد حفره استریل شکمی (پریتونئوم یا صفاق) شوند که نتیجه آن بروز وضعیتی به نام پریتونیت است. پریتونیت نوعی التهاب است که در جداره و حفره شکمی اتفاق می‌افتد.
• باریک‌شدن و انسداد. زخم‌های قرارگرفته در انتهای معده(محل اتصال اثنی‌عشر) می‌توانند منجر به تورم و ایجاد اسکار شوند که این می‌تواند منجر به باریک شدن یا بسته شدن منفذ روده شود. این انسداد می‌تواند مانع حرکت غذا از معده و ورود آن به روده کوچک شود که نتیجه آن استفراغ محتویات معده است.

تشخیص

تشخیص زخم معده در کودکان می‌تواند با توجه به اینکه برخی تست‌های مورد استفاده برای بزرگسالان مانند آزمایش خون آنتی‌بادی هلیکوباکترپیلوری در این گروه سنی صحت کمتری دارند دشوار باشد.

به طورکل، اگر علائم شدید نباشند پزشکان از تست‌های کم‌تهاجمی‌تر استفاده می‌کنند. از جمله این تست‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایش خون GastroPanel: این تست قادر به شناسایی هلیکوباکترپیلوری و میزان بالای اسید و پپسین(یک آنزیم معده‌ای) است که با گاستریت مطابقت دارد.
• آزمایش آنتی‌ژن مدفوعی. در این تست شواهد ژنتیکی مبنی بر وجود هلیکوباکترپیلوری در نمونه مدفوع جستجو می‌شود.
• تست تنفسی اوره. در این تست مقدار دی‌اکسیدکربن در هوای بازدم اندازه‌گیری می‌شود که می‌تواند عفونت هلیکوباکترپیلوری فعال را نشان دهد.

نتیجه منفی این تست‌ها به پزشک کمک می‌کند تا احتمال وجود اختلالات گوارشی به عنوان علت زخم  را رد کند و همزمان از استفاده از روش‌های تهاجمی‌تر اجتناب شود.

اگر نتیجه تست‌ها مثبت و علائم شدید باشند، از روشی به نام اندوسکوپی قسمت فوقانی دستگاه گوارش استفاده می‌شود. با توجه به ابزارهای ترجیحی مورد استفاده برای تشخیص، در اندوسکوپی یک اسکوپ فیبراپتیک منعطف در داخل گلو قرار داده می‌شود و بافت پوشاننده معده مورد بررسی قرار می‌گیرد. این کار تحت بیحسی خفیف انجام می‌شود و می‌توان از آن برای برداشتن نمونه بافتی برای بررسی آزمایشگاهی نیز استفاده کرد.  از جمله عوارض جانبی این تست می‌توان به سوزش گلو، سوء هاضمه، سوزش معده و حالت تهوع اشاره کرد. عفونت، سوراخ شدگی یا خونریزی از سایر عوارض جانبی و البته نادر استفاده از این تست هستند.

اشعه ایکس باریومی که به عنوان بلع باریوم نیز شناخته می‌شود بسیار کم‌تهاجمی‌تر است هرچند به خصوص اگر زخم معده و اثنی‌عشر کوچک باشد صحت کمتری دارند. در این تست، یک مایع گچ‌مانند حاوی باریوم بلعیده می‌شود. این ماده معده را پوشانده  و به تشخیص بهتر ناهنجاری‌ها با استفاده از اشعه ایکس کمک می‌کند. اثرات جانبی شامل معده‌درد، حالت تهوع، استفراغ و یبوست هستند.

درمان زخم معده و اثنی عشر در کودکان

اگر زخم‌معده و اثنی‌عشر مربوط به هلیکوباکترپیلوری باشد پزشک ترکیبی از داروها را برای ریشه‌کنی عفونت و نرمال کردن سطح اسید معده تجویز می‌کند به طوریکه فرصت کافی برای ترمیم زخم برای بدن فراهم شود.

در سال‌های اخیر، ریشه‌کن کردن هلیکوباکترپیلوری به دلیل افزایش نرخ مقاومت باکتریایی و بی‌اثرشدن درمان‌های سنتی دشوار شده است. به همین دلیل، پزشکان امروزه از روش‌های تهاجمی‌تری با ترکیب دو یا تعداد بیشتری آنتی‌بیوتیک با یک داروی کاهش‌دهنده اسید به نام مهارکننده پمپ پروتئینی (PPI) و قرص‌های بیسموت ساب‌سالیسیلات (مانند پپتوبیسمول جویدنی) که قادر به پوشاندن و محافظت از معده هستند استفاده می‌کنند.

اگر یک درمان خط مقدم نتواند باعث رفع مشکل شود، ترکیبات دارویی دیگری استفاده خواهد شد تا زمانی که همه علائم عفونت از بین برود. دوره درمان 14 روزه است و معمولا شامل استفاده از آنتی‌بیوتیک کلاریترومایسین  و آموکسی‌سیلین است. در درمان‌های بعدی ممکن است تتراسایکلین یا مترونیدازول مصرف شود.

به منظور جلوگیری از ایجاد مقاومت آنتی‌بیوتیکی، این آنتی‌بیوتیک‌ها باید طبق دستور پزشک مصرف شوند. برای کاهش استرس معده‌ای از مصرف  NSAIDs  ها خودداری کنید. تایلنول (استامینوفن) می‌تواند برای درمان درد و تب مورد استفاده قرار گیرد.

رژیم غذایی

در طول درمان، غذاهایی به کودک بدهید که هضم آن آسان باشد و فشار کمی روی معده وارد کند. از جمله این غذاها می‌‌توان به سبزیجات و میوه‌های غنی از فیبر، ماهی و مرغ بدون چربی و پروبیوتیک‌هایی نظیر ماست اشاره کرد. از مصرف غذاهای سرخ شده، غذاهای تند، غذاهای اسیدی، نوشیدنی‌های کربناته یا هر چیز حاوی کافئین (مانند شکلات و چای) خودداری شود.

جراحی

زخم‌ها را اغلب در زمان معاینه اندوسکوپی می‌توان درمان کرد. زمانی که یک زخم مشاهده شود از ابزارهای متعددی می‌توان برای بستن عروق خونی پاره شده از طریق اندوسکوپ استفاده کرد. ممکن است برای سوزاندن بافت یا تزریق اپی‌نفرین (آدرنالین) برای گشاد کردن عروق خونی، نیاز به استفاده از دستگاه لیزر یا الکتروکوتر باشد.

امروزه به ندرت از جراحی برای ترمیم زخم‌ها استفاده می‌شود. تنها زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که سوراخ، انسداد، خونریزی شدید یا خطر بالای سوراخ‌شدگی وجود داشته باشد. در صورت نیاز، می‌توان از جراحی‌های انتخابی به صورت لاپاراسکوپی (با برش‌های سوراخ کلیدی) استفاده کرد در حالیکه جراحی‌های اورژانسی معمولا به صورت باز انجام می‌شوند.

واگوتومی

این روش شامل برش بخش‌هایی از عصب واگ (عصبی که پیام‌ها را از مغز به معده می‌فرستد) است و هدف آن جلوگیری از انتقال پیام از طریق این عصب و کاهش ترشح اسید است.

آنترکتومی

در این روش بخش پایینی معده (آنتروم) برداشته می‌شود. آنتروم هورمونی تولید می‌کند که ترشح اسید توسط معده را تحریک می‌کند. گاهی اوقات جراح ممکن است بخش مجاور معده که پپسین و اسید ترشح می‌کند را نیز بردارد. اغلب همراه با این عمل واگوتومی هم انجام می‌شود.

پیلوروپلاستی

نوعی عمل جراحی است که ممکن است همراه با واگوتومی انجام شود و در آن منفذ داخل دئودنوم و روده کوچک (پیلوروس) گشاد می‌شود و به این ترتیب این امکان فراهم می‌شود تا محتویات راحت‌تر از معده به سمت روده خارج شوند.

سایر درمان‌های زخم معده و اثنی عشر در کودکان

این درمان‌ها شامل موارد زیر هستند

• تغییرات در شیوه زندگی-در گذشته پزشکان به والدین توصیه می‌کردند از دادن غذاهای تند، چرب و اسیدی به کودکان خود خودداری کنند. اگرچه امروزه مشخص شده یک رژیم غذایی بدون طعم نیز در درمان یا جلوگیری از بروز زخم بی‌تاثیر است. هیچ رژیم غذایی خاصی در بیشترکودکان مبتلا به زخم کارایی ندارد.
• برخی کودکان و نوجوانان با یا بدون اجازه والدین خود سیگار می‌کشند. مشخص شده سیگار کشیدن التیام زخم را به تاخیر انداخته و باعث افزایش احتمال عود مجدد زخم می‌شود.
• داروها-پزشکان ممکن است زخم‌های معده و اثنی‌عشر را با داروهایی مانند آنچه در زیر به آن اشاره می‌شود تحت درمان قرار دهند:
• بلاکرهای H2 که با بلوک هیستامین مقدار اسید معده را کاهش می‌دهند. هیستامین یک محرک قدرتمند ترشح اسید است.
• عوامل محافظت‌کننده از مخاط برای محافظت از لایه پوشاننده مخاط معده از آسیب ناشی از اسید. این داروها تاثیری روی آزادسازی اسید ندارند.

در آینده ممکن است روش‌های لاپاراسکوپی به عنوان درمان‌های استاندارد جراحی مورد استفاده قرار گیرند. لاپاراسکوپی روشی است که از یک لوله که در سر خود (لاپاراسکوپ)  به یک لامپ و یک لنز دوربین مجهز است برای معاینه اندام‌ها و بررسی ناهنجاری‌ها استفاده می‌کند. از لاپاراسکوپی اغلب در طول جراحی برای دیدن داخل بدن و اجتناب از ایجاد برش‌های بزرگ استفاده می‌شود. می‌توان از این روش برای گرفتن نمونه بافتی برای معاینه و بررسی بیشتر آزمایشگاهی استفاده کرد.

درمان سرطان مقعدی: با دارو، پرتو درمانی، شیمی درمانی و جراحی

زخم معده و درمان با جراحی، علت، علائم و نشانه‌ها

زخم‌های گوارشی به زخم‌هایی گفته می‌شود که در مجرای معده ـ روده‌ای (GI) ایجاد می‌شود. این مجرا متشکل از مری، معده و روده و محل هضم و جذب غذا است. در صورت آسیب دیدن پوشش محافظ (مخاط) این مجرا زخم‌های گوارشی ایجاد می‌شود. آسیب دیدن مخاط دلایل متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عفونی شدن توسط باکتری هلیکوباکتر پیلوری (اچ. پیلوری)
• مصرف مداوم مسکن‌های غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs)

انواع زخم‌های گوارشی

زخم‌های گوارشی در بخش‌های مختلفی از مجرای معده ـ روده‌ای ایجاد می‌شود و به انواع زیر تقسیم بندی می‌شود:

• زخم مری: در امتداد لوله منتقل کننده غذا از دهان به معده
• زخم معده
• زخم دوازدهه در بخش ابتدایی روده کوچک و محل خروج غذا از معده به روده کوچک

علت‌ها و دلایل

هیلکوباکتر پیلوری

شایع‌ترین دلیل زخم‌های گوارشی عفونی شدن معده توسط باکتری‌ای به نام هلیکوباکتر پیلوری است. این باکتری در معده بسیاری از افراد وجود دارد، اما معمولاً عفونت حاصل از آن مشکل‌ساز نیست. از هر 10 بیمار مبتلا به زخم دوازدهه و زخم معده به ترتیب 9 و 8 نفر به دلیل این نوع عفونت باکتریایی دچار زخم دستگاه گوارش شده‌اند. زخم به این دلیل ایجاد می‌شود که عفونت به روش‌های زیر به پوشش مجرای معده ـ روده‌ای آسیب می‌زند:

• ایجاد التهاب
• تداخل در تولید اسید: هلیکوباکتر پیلوری گاهی سازو کار توقف تولید اسید را مختل می‌کند و به این ترتیب میزان اسید معده بالاتر از حد طبیعی می‌شود.

مصرف داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب

دومین دلیل رایج ایجاد زخم‌های گوارشی مصرف مکرر یا طولانی مدت داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب است. از هر ده مورد زخم معده و زخم دوازدهه به ترتیب دو و یک مورد به دلیل افراط در مصرف مسکن‌هایی چون آسپرین، ایبوپروفن یا دیکلوفناک ایجاد می‌شود. البته اکثر افراد با مصرف این داروها با مشکلی مواجه نمی‌شوند، اما مصرف مداوم آنها بدون شک دردسرساز خواهد بود.

عامل‌های خطر

عامل‌های خطر دیگری که احتمال زخم‌ شدن معده را افزایش می‌دهد عبارت است از:

• سیگار کشیدن و استعمال دخانیات
• سابقه ابتلا اعضا خانواده به زخم معده
• بالا رفتن سن

علائم و نشانه‌ها

زخم معده در ابتدا علامتی ندارد، اما در مراحل بعدی با افزایش سن و استمرار مصرف داروهای NSAIDs علائم ناگهان بروز می‌یابد.

رایج‌ترین علائم زخم‌های گوارشی درد شکمی است. اگر دوازدهه زخم شده باشد، درد معمولاً چند ساعت پس از غذا شروع می‌شود و به تدریج با صرف مجدد غذا تسکین می‌یابد. درد شب هنگام و در صورت خالی بودن معده نیز حمله‌ور می‌شود. اما اگر معده زخم باشد، درد عموماً هنگام غذا خوردن آغاز می‌شود. زخم مری نیز با درد شکمی یا درد پایین قفسه سینه همراه است و بلع نیز دشوار می‌شود.

سوء هاضمه‌ای که بیش از یک ماه طول بکشد نیز بیانگر ابتلا به زخم‌های گوارشی است. سوء هاضمه با علائم زیر همراه است:

• حالت تهوع
• استفراغ
• نفخ
• آروغ زدن
• سوزش سر دل (رفلاکس معده ـ مری): برگشت مجدد محتویات معده به مری

تشخیص

پزشک موارد زیر را بررسی می‌کند:

• وجود زخم گوارشی و تعیین نوع آن (زخم معده، مری یا دوازدهه)
• دلیل ایجاد شدن زخم به منظور تهیه طرح درمانی مناسب

پزشک از بیمار می‌خواهد تا علائم و سابقه پزشکی خود را شرح دهد، سپس حین معاینه ناحیه شکم را به آرامی فشار می‌دهد تا وجود ناحیه حساس یا دردناک را بررسی کند. در مرحله بعد پزشک معالج تعیین می‌کند که آیا عفونت باکتریایی هلیکوباکتر پیلوری یا مصرف درازمدت داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب می‌تواند عامل بروز علائم باشد یا خیر. احتمال زخم شدن دستگاه گوارش در صورت تایید موثر بودن هر یک از این دو عامل بالا است.

آزمایش‌ها 

از روش‌های مختلفی برای تشخیص عفونت هلیکوباکتر پیلوری استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:

• آزمایش خون
• آزمایش نمونه مدفوع
• آزمایش تنفسی
• آندوسکوپی
• نمونه برداری

درمان

درمان زخم‌های گوارشی بسیار مهم است. چنانچه اقدام فوری و مناسب برای درمان انجام شود، زخم دوازدهه ظرف چهار هفته و زخم معده در مدت هشت هفته بهبود می‌یابد. به علاوه چنانچه هلیکوباکتر علت ایجاد زخم باشد، احتمال عود کردن زخم با از  بین بردن این باکتری کاهش می‌یابد.

دارو

زخم ناشی از هلیکوباکتر پیلوری

چنانچه عفونت باکتریایی علت ایجاد زخم باشد، یک دوره یک تا دو هفته‌ای آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت تجویز می‌شود. در کنار آنتی بیوتیک داروهای دیگری برای جلوگیری از آسیب دیدن مجرای معده ـ روده‌ای و ایجاد فرصت التیام یافتن زخم تجویز می‌شود. این گروه از داروها میزان تولید اسید معده را کاهش می‌دهد.

زخم ناشی از مصرف داروهای NSAID

اگر مصرف داروهای NSAIDs عامل ایجاد زخم باشد، از بیمار خواسته می‌شود مصرف این داروها را قطع کند تا زخم التیام یابد. آنتاگونیست گیرنده H2 یا PPI نیز برای کاهش تولید اسید تجویز می‌شود. مصرف این داروها در کل ایمن است، اما گاهی اثرهای جانبی موقتی مانند اسهال یا حالت تهوع را به دنبال دارد.

جراحی 

چنانچه علی رغم اتمام دوره درمان زخم عود کند یا بیمار دچار عوارض وخیم شود، انجام جراحی ضرورت می‌یابد. سوراخ و زخم مجرای گوارشی را می‌توان با جراحی باز یا جراحی با حداقل تهاجم لاپاروسکوپی درمان نمود.

درمان آندوسکوپی

آندوسکوپی بخش فوقانی مجرای معده ـ روده‌ای به منظور توقف خونریزی انجام می‌شود. جراح اسکوپ مجهز به منبع نور را وارد مجرا می‌کند تا بتواند ناحیه‌های خونریزی دهنده را ببیند و درمان کند. اپی نفرین نیز از راه آندوسکوپ وارد مجرا می‌شود تا خونریزی را متوقف کند. گیره‌هایی نیز روی زخم خونریزی دهنده زده می‌شود تا رگ‌های مرتبط تحت فشار قرار گیرد.

واگوتومی

شاخه‌هایی از عصب واگ در عمل واگوتومی قطع می‌شود که در تولید اسید معده نقش دارد. قطع کردن عصب واگ تولید اسید را به شدت کاهش می‌دهد. البته قطع کلی عصب توانایی معده در تخلیه خود را کاهش می‌دهد، به همین دلیل فقط بخشی از آن باید قطع شود.

آنترکتومی

آنترکتومی عملی جراحی است که در آن بخش پایین معده (آنتروم) خارج می‌شود. آنتروم ماده‌ای شیمیایی ترشح می‌کند که تولید اسید را افزایش می‌دهد و بدون آن تولید اسید کاهش می‌یابد. با انجام آنترکتومی می‌توان از عود کردن زخم‌های گوارشی جلوگیری کرد.

پیلوروپلاستی

در عمل پیلوروپلاستی حفره‌ی بین معده و دوازدهه بزرگتر می‌شود تا محتویات معده راحت‌تر وارد روده شود. پیلوروپلاستی پیش از این کاربرد بالایی برای کاهش عوارض واگوتومی داشت.

در ورودی معده دریچه‌ای وجود دارد که حلقه‌ای عضلانی موسوم به اسفنکتر تحتانی مری (LES) است. این دریچه در حالت طبیعی به محض عبور غذا از آن بسته می‌شود، اما اگر کاملاً بسته نشود یا غالباً باز باشد، اسید ترشح شده توسط معده از آن می‌گذرد و به سمت بالا حرکت می‌کند و به مری می‌رسد و به بروز علائمی چون سوزش سر دل دامن می‌زند. چنانچه بیش از دو بار در هفته با علائم رفلاکس معده مواجه می‌شوید، به بیماری ریفلاکس معده یا ترش کردن معده مبتلا شده‌اید.

علائم

سوزش سر دل، ترش کردن و دشواری در بلع (دیسفاژی) رایج‌ترین علائم رفلاکس معده محسوب می‌شوند.

• سوزش سر دل: سوزش سر دل احساس ناراحتی یا دردی سوزشی است که دقیقاً زیر استخوان جناغ سینه ایجاد می‌شود. این درد معمولاً پس از صرف غذا یا هنگام خم شدن رو به جلو یا دراز کشیدن تشدید می‌شود.
• ترش کردن معده: برگشت اسید به گلو و دهان باعث ترش کردن می‌شود.برگشت اسید معمولاً طعم ترش و ناخوشایندی را در بالای گلو یا پشت دهان به وجود می‌آورد.
• دشواری در بلع: تقریباً یک سوم افراد مبتلا به ریفلاکس معده از دشواری در بلع نیز رنج می‌برند. جای زخم‌های به جا مانده‌ی ناشی از تماس اسید مری را تنگ می‌کند و در نتیجه بلعیدن به دشواری انجام می‌شود.بیماران این نارسایی را به صورت تکه غذای گیر کرده در جایی نزدیک استخوان جناغ سینه توصیف می‌کنند.

ریفلاکس معده گاهی اوقات علائم نادرتری را نیز به دنبال دارد که با تحریک و آسیب ناشی از اسید معده همراه هستند. این علائم رفعلاکس معده عبارت‌اند از:

• حالت تهوع
• سرفه مداومی که غالباً شب هنگام تشدید می‌شود.
• درد قفسه سینه
• با صدا نفس کشیدن (خس خس کردن)
• پوسیدگی دندان
• لارنژیت (التهاب حنجره که باعث گلو درد و گرفتگی صدا می‌شود.)

در صورت ابتلا به آسم، ریفلاکس معده علائم آسم و تنگی نفس را به دلیل تحریک مجراهای عبور هوا توسط اسید معده تشدید می‌کند.

علائم در نوزادان و کودکان خردسال (شیرخواران)

بسیاری از والدین نمی‌دانند که رفلاکس معده، به دلیل کوتاه‌تر و باریک‌تر بودن مری، عارضه‌ای رایج در میان نوزادان و کودکان زیر دو سال است. نشانه‌های احتمالی ترش کردن معده در کودکان و نوزادان عبارتند از:

• استفراغ مداوم که معمولاً بلافاصله پس از غذا (شیر) خوردن یا تا دو ساعت بعد از آن ممکن است اتفاق بیفتد.
• گریه کردن مکرر
• کج‌خلقی و تحریک‌پذیری
• تنفس دشوار و تنگی نفس
• دشواری در خوابیدن
• قوز کردن در طول شیرخوردن یا پس از آن
• خودداری از شیر خوردن با وجود تمایل به مکیدن پستانک و…

بسیاری از این علائم در میان نوزادان و شیرخواران رواج دارد. با این حال، در صورت بروز مکرر این علائم بهتر است هر چه سریع‌تر با پزشک عمومی تماس گرفته شود.

علت

اکثر موارد رفلاکس معده از وجود مشکل در اسفنکتر تحتانی مری ناشی می‌شود. این دریچه حلقه‌ای عضلانی در انتهای مری، لوله‌ای واقع در پشت گلو تا معده، است. اسفنکتر تحتانی مری مانند دریچه عمل می‌کند و با باز شدن آن غذا وارد معده می‌شود تا توسط اسید معده هضم شود. این دریچه پس از ورود غذا بسته می‌شود تا مانع نشت اسید و بازگشت اسید به مری شود.

اما این حلقه‌ی عضلانی در افراد مبتلا به رفلاکس معده ضعیف شده است و در نتیجه اسید معده می‌تواند از این دریچه بگذرد و به مری برگردد. برگشت اسید باعث بروز علائمی چون سوزش سر دل یا احساس ناراحتی و ترش کردن معده می‌شود. دلیل دقیق ضعیف شدن اسفنکتر تحتانی مری مشخص نیست، اما عامل‌های خطر متعددی مؤثر دانسته شده‌اند که در ادامه شرح داده می‌شوند. عامل‌های خطر ضعیف شدن اسفنکتر تحتانی مری عبارت‌اند از:

• داشتن اضافه وزن یا چاقی: این عامل باعث وارد شدن فشار بیشتر به معده می‌شود و این افزایش فشار به نوبه خود این دریچه را ضعیف می‌کند.
• زیاده‌روی در مصرف غذاهای چرب: تخلیه اسید معده پس از هضم یک وعده غذایی چرب زمان بیشتری می‌برد.
• مصرف دخانیات، الکل، قهوه یا شکلات: این خوراکی ها باعث شل شدن این دریچه می‌شود.
• بارداری: تغییر در میزان هورمون در طول بارداری این دریچه را ضعیف می‌کند و فشار روی معده را افزایش می‌دهد.
• فتق هیاتال: در این حالت بخشی از معده به سمت دیافراگم (صفحه عضلانی مؤثر در تنفس) بالا می‌آید.
• اضطراب و فشار روانی

گاستروپارزی (فلج معده) نیز یکی دیگر از عامل‌های خطر به شمار می‌آید که اسید معده در اثر ابتلا به این عارضه دیرتر تخلیه می‌شود. این اسید اضافی تا اسفنکتر تحتانی مری بالا می‌آید. فلج معده در میان بیماران دیابتی شیوع بیشتری دارد، چون میزان بالای قند خون می‌تواند به عصب‌های کنترل کننده معده آسیب بزند و باعث رفلاکس و ترش کردن معده شود.

مصرف داروهایی خاص به شل شدن اسفنکتر تحتانی مری و بروز علائم ریفلاکس معده می‌انجامد. این داروها عبارت‌اند از:

• مسدود کننده‌های کانال کلسیم: دارای کاربرد برای درمان فشار خون بالا (هایپرتنشن)
• نیترات‌ها: این ترکیبات دارای کاربرد برای درمان آنژین قلبی می باشند، بیمار در این عارضه به دلیل نرسیدن خون کافی به عضله‌های قلب دچار درد و ناراحتی در ناحیه قفسه سینه می‌شود.

تشخیص

پزشک عمومی در اکثر موارد قادر است تا با پرسیدن سؤال‌هایی درباره علائم بیمار، عارضه رفلاکس معده را تشخیص دهد. انجام آزمایش‌های بیشتر تنها در صورتی ضرورت می‌یابد که:

• بیمار هنگام بلع دچار درد شود. (ادینوفاژی)
• دشواری در بلع (دیسفاژی)
• تسکین نیافتن علائم با وجود مصرف دارو

آزمایش‌های بیشتر با هدف تأیید یا عدم تأیید تشخیص ابتلا به ریفلاکس معده انجام می‌شوند و در این بین احتمال ابتلا به دیگر بیماری‌های دارای علائم مشابه مانند دیس‌پپسی عملکردی یا سوءهاضمه (تحریک معده یا مری) یا سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) بررسی می‌شود. همچنین برای رد احتمال کم‌خونی آزمایش شمارش کامل خون انجام می‌شود.

آندوسکوپی: به منظور تأیید تشخیص ابتلا به رفلاکس معده، آندوسکوپ (درون‌بین) به آرامی وارد دهان بیمار می‌شود و سپس از راه گلو به سمت پایین و معده هدایت می‌شود. بیمار معمولاً طی این عمل هوشیار است و تنها پیش از عمل مقداری آرام‌بخش دریافت می‌کند. پزشک به کمک دوربین آندوسکوپ آسیب دیدن سطح مری توسط اسید معده را بررسی می‌کند. آندوسکوپی به تشخیص افتراقی و حذف احتمال ابتلا به عارضه‌های جدی‌تری مانند سرطان معده کمک می‌کند که باعث سوزش سر دل می‌شوند.

مانومتری: در مانومتری برای بررسی عملکرد اسفنکتر تحتانی مری، میزان فشار داخل عضله‌ی این اسفنکتر اندازه‌گیری می‌شود.

بلع باریوم:آزمایش بلع باریوم یکی از کارآمدترین روش‌های ارزیابی توانایی بلع و یافتن محل دقیق منشأ مشکل ترش کردن معده است. این آزمایش غالباً انسدادها یا مشکلات مربوط به عضله‌های مؤثر در فرایند بلع را مشخص می‌سازد.

پایش 24 ساعته pH:هنوز مشخص نیست که آیا بروز علائم پس از آندوسکوپی از ریفلاکس معده نشأت می‌گیرد یا خیر، پایش 24 ساعته pH برای پاسخگویی به این پرسش و تأیید تشخیص رفلاکس معده توصیه می‌شود.پایش 24 ساعته pH با هدف اندازه‌گیری میزان pH اطراف مری انجام می‌شود.

زمان مراجعه به پزشک

چنانچه تنها یک یا دو بار در ماه با علائمی مانند سوزش سر دل مواجه می‌شوید، ضرورتی برای مراجعه به پزشک وجود ندارد. این علائم را می‌توان با ایجاد تغییر در سبک زندگی و مصرف داروهای غیرتجویزی در زمان بروز علائم کنترل کرد. در صورتی که علائم رفلاکس معده مانند ترش کردن معده و سوزش سر دل مکررا تکرار شد و باعث برهم خوردن خواب بیمار شد برای تشخیص علت ترش کردن معده باید به پزشک مراجعه کنید.

درمان

خوشبختانه به روش‌های گوناگونی مانند اقدام‌های ساده‌ی خود درمانی، دارو و جراحی می توان اقدام به درمان ترش کردن معده کرد.

درمان خانگی

انجام روش‌های خود درمانی ساده‌ی زیر برای درمان ترش کردن معده مفید است:

• در صورت داشن اضافه وزن، کاهش وزن می‌تواند علائم رفلاکس معده را، به دلیل کاهش فشار روی معده، بهبود بخشد.
• ترک دخانیات نیز مؤثر است، چون دخانیات سیستم گوارشی را تحریک می‌کند و باعث تشدید علائم می‌شود.
• سعی کنید در عوض سه وعده غذای سنگین، وعده‌های غذایی بیشتر اما در حجم کمتر میل کنید. سه تا چهار ساعت پیش از خواب شام بخورید.
• مصرف الکل، قهوه، شکلات، گوجه فرنگی یا غذاهای چرب یا تند و پرادویه باعث بروزعلائم ریفلاکس معده می‌شود. چنانچه احتمال می‌دهید که هر یک از مواد فوق علائم را تشدید می‌کند، آن مواد را از رژیم غذایی خود حذف کنید تا ببینید که آیا علائم ریفلاکس معده بهبود می‌یابد یا خیر.
• سر تخت را با گذاشتن یک قطعه چوب، تخته سنگ یا آجر در حدود 20 سانتی‌متر (8 اینچ) بالاتر بیاورید. این کار ممکن است علائم را تسکین دهد؛ اما پیش از بالا آوردن تخت از محکم و پایدار بودن آن کاملاً مطمئن شوید. بالشت اضافی زیر سر نگذارید، چون با این کار فشار روی شکم افزایش می‌یابد.

 رژیم غذایی

مصرف غذای مناسب سرشار از پروتئین و کم‌چرب احتمال ترش کردن و ریفلاکس معده را کاهش می‌دهد. خوردن وعده‌های غذایی بیشتر و کم‌حجم‌تر و دست کشیدن از غذا پیش از احساس سیری نیز اقدامی مفید به شمار می‌رود. از مصرف غذاهایی که احتمال می‌دهید باعث بروز علائم رفلاکس معده می‌شود خودداری کنید. نوشیدنی‌های محرک سوزش سر دل یا تشدید کننده علائم ریفلاکس معده عبارت‌اند از:

• قهوه یا چای (به دو صورت معمولی و بدون کافئین)
• دیگر نوشیدنی‌های حاوی کافئین
• نوشیدنی‌های دارای کربنات
• الکل

مواد غذایی محرک سوزش سر دل یا تشدید کننده علائم ترش کردن معده عبارت‌اند از:

• مرکبات مانند پرتقال و لیمو
• گوجه فرنگی و فراورده‌های حاوی گوجه فرنگی مانند سس گوجه فرنگی و سالسا
• شکلات
• نعناع یا سوسن عنبر
• غذاهای چرب یا تند و پرادویه مانند کاری یا فلفل
• پیاز و سیر

دارو

داروهای زیر برای درمان ترش کردن معده مصرف می‌شوند از قرار زیر است:

• داروهای قابل تهیه از داروخانه بدون نسخه پزشک (غیرتجویزی)
• بازدارنده‌های پمپ پروتون (PPIs)
• آنتاگونیست گیرنده‌های H2(H2RA)

با توجه به نحوه‌ی واکنش علائم ریفلاکس معده، داروها در دوره کوتاه مدت یا بلندمدت مصرف می‌شود. به پزشک اطلاع دهید که چه داروهایی را برای درمان عارضه‌های دیگر مصرف می‌کنید، تا وی بتواند تأثیر آن داروها در بروز علائم را بررسی کند و در صورت اثر نامطلوب یک دارو، داروی دیگری را در صورت امکان جایگزین آن سازد. مصرف دارویی را که برای‌تان تجویز شده است، هیچ‌گاه بدون مشورت با پزشک قطع نکنید.

بعضی از داروهای قابل تهیه بدون نسخه پزشک برای تسکین علائم ملایم تا متوسط ریفلاکس معده کاربرد دارند. ضد اسیدها اثر اسید معده را خنثی می‌کنند؛ بااین حال، مصرف همزمان آن با داروهای دیگر، به دلیل تداخل دارویی و جذب نشدن کامل داروها، مجاز نیست. همچنین ضد اسیدها پوشش خاص روی بعضی از قرص‌ها را از بین می‌برند. بنابراین پیش از مصرف داروی ترش کردن معده با پزشک عمومی یا دکتر داروساز مشورت کنید. آلژینات‌ها به شیوه‌ای متفاوت عمل می‌کنند. این داروها پوشش محافظی را تولید می‌کنند که از لایه مخاطی معده و مری در برابر اثر اسید معده محافظت می‌کند. این داروها زمانی بهترین نتیجه را به دست می‌دهند که بلافاصله پس از اتمام غذا مصرف شوند.

بازدارنده‌های پمپ پروتون: چنانچه ریفلاکس معده با روش‌های خود درمانی اشاره شده در بالا بهبود نیابد، احتمالاً پزشک عمومی دوره یک ماهه بازدارنده پمپ پروتون را تجویز می‌کند. بازدارنده پمپ پروتون با کاهش میزان اسید ترشح شده توسط معده علائم رفلاکس معده را تسکین می‌دهد.پزشک عمومی به منظور به حداقل رساندن اثرهای جانبی، کمترین میزان مؤثر بازدارنده پمپ پروتون برای کنترل علائم را تجویز می‌کند. بنابراین در صورت نتیجه‌بخش نبودن مصرف این داروها حتماً پزشک را در جریان بگذارید، چون ممکن است با افزایش مقدار دارو نتیجه مطلوب به دست آید.

آنتاگونیست‌های گیرنده‌های H2: در صورت مفید نبودن بازدارنده‌های پمپ پروتون، داروی دیگری موسوم به آنتاگونیست گیرنده‌های H2 تجویز می‌شود تا یا به جای بازدارنده‌های پمپ پروتون یا در کنار آنها برای دوره کوتاه (مثلاً دو هفته‌ای) برای درمان ترش کردن معده مصرف شود.آنتاگونیست گیرنده‌های H2 اثر هیستامین شیمیایی را مسدود می‌کند. بدن از این هیستامین برای تولید اسید معده استفاده می‌کند. بنابراین این داروها میزان اسید معده را کاهش می‌دهند.

جراحی

جراحی معمولاً تنها زمانی توصیه می‌شود که دیگر راه های درمان‌ ترش کردن معده موفقیت‌آمیز نبوده باشند یا علائم رفلاکس معده شدید، مداوم و توان‌فرسا باشند و بیمار تمایلی به مصرف درازمدت دارو نداشته باشد. اگرچه جراحی علائم ناشی از ریفلاکس معده را کاهش می‌دهد، اما عوارض مرتبطی وجود دارند که باعث بروز علائم دیگری مانند موارد زیر می‌شود:

• دشواری در بلع (دیسفاژی)
• نفخ
• باد شکم
• ناتوانی در آروغ زدن

پیش از انتخاب روش درمان با پزشک معالج خود در مورد مزایا و عوارض جراحی صحبت کنید.

همچنین می‌توانید از پزشک عمومی بخواهید تا شما را به جراحی معرفی کند که عمل مورد نظرتان را انجام می‌دهد تا بتوانید در مورد مزایا و عوارض جانبی احتمالی عمل به تفصیل به تبادل نظر بپردازید. عمل‌های جراحی و آندوسکوپی متداول برای درمان ریفلاکس معده عبارت‌اند از:

• فوندوپلیکاسیون (تازنی بالای معده) نیسن لاپاروسکوپی (LNF)
• تزریق آندوسکوپی عامل‎های حجیم کننده
• تقویت به کمک ایمپلنت‌های هیدروژل در عمل آندوسکوپی
• ابلیشن رادیوفرکانسی در عمل آندوسکوپی
• قرار دادن حلقه مغناطیسی بسیار ظریف دور مری طی لاپاراسکوپی

پیشگیری

می توان با راهکارهای ساده ای مانند داشتن وزن متناسب، پرهیز از غذاهای چرب و عدم مصرف دخانیات از بیماری رفلاکس معده جلوگیری کرد.

رفلاکس معده عارضه بسیار شایعی است که گاهی با علائمی مانند حالت تهوع، سر درد، سوزش سر دل بعد از غذا خوردن، تنگی نفس و… همراه می باشد. ریفلاکس معده در هر سنی حتی در نوزادان، کودکان و شیرخواران نیز ممکن است بوجود آید. علت ترش کردن معده مربوط به برگشت اسید معده به مری می باشد. راه های درمان بدون جراحی رفلاکس معده باعث تسکین علائم می شوند و فقط تعداد کمی از بیماران نیاز به جراحی پیدا می کنند.